اقتصاد۲۴-مجتمع تجاری-تفریحی نگین شیراز روز‌های ابتدایی شهریورماه یکی از تلخ‌ترین روزهایش را گذراند. هنگامی که دختری جوان خودش را از طبقه پنجم این مجتمع لوکس پایین انداخت و وقتی کار از کار گذشت، تشک نجات رسید. قربانی خودکشی در شبکه‌های مجازی به دختر شیراز مشهور شد. کاربران روز‌های زیادی از او روایت کردند و بسیاری پرسیدند چه اتفاقی رخ می‌دهد که یک فرد حاضر است خودش را بکشد؟ پرسش‌های مشابه با این سوال همواره در ذهن افرادی که خودکشی را در اطرافیان‌شان مشاهده می‌کنند، دیده می‌شود.
۱۰ سپتامبر، روز جهانی پیشگیری از خودکشی نام‌گذاری شده است. روزی که در آن متخصصان تلاش می‌کنند تا افرادی را که با افکار خودکشی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، یاری کنند. دانشگاه علوم پزشکی ایران، روز یکشنبه ۱۹ شهریورماه در نشستی به‌همین‌مناسبت از پژوهشگران مختلفی دعوت کرده بود تا درباره وضعیت خودکشی در ایران اطلاع‌رسانی کنند. یکی از پژوهشگران در این نشست از افزایش این رخداد در سال‌های اخیر گفت و دیگری از لزوم مداخله افراد عادی صحبت کرد.
یکی از متخصصان از نتایج پژوهشی که درباره خودکشی دستیاران پزشکی انجام گرفته بود، صحبت کرد و گفت که خطر خودکشی در پزشکان حدود ۷۳/۲ درصد گزارش شده است و از سایر مشاغل بالاتر است.
«خودکشی قابل پیشگیری است.» حمید پیروی، مشاور بهداشت روان دانشگاه علوم پزشکی ایران صحبت‌های خود در نشست دیروز را با این جمله آغاز کرد. او ادامه داد که در تمام دنیا کرامت و ارزش‌های انسانی مورد تاکید است و همه دولت‌ها تلاش می‌کنند تا جان انسان‌ها را نجات دهند: «به‌طورکلی در دنیا در یک‌سال ۷۰۳ هزار نفر اقدام به خودکشی می‌کنند و به‌ازای هر ۱۰۰ مرگ هم یک‌مورد در اثر خودکشی اتفاق افتاده است.»
او گفت که اقدام به خودکشی عموماً در زنان بیشتر است، اما مرگ بر اثر خودکشی عموماً در مردان بیشتر رخ می‌دهد و این یعنی، مردان احتمالاً از روش‌های مرگ‌آورتری استفاده می‌کنند. پیروی می‌گوید ۵۸ درصد خودکشی‌ها در دنیا در سن زیر ۵۰ سال رخ می‌دهد: «۷۷ درصد خودکشی‌ها در کشور‌هایی با درآمد کم و متوسط صورت می‌گیرد، این درحالی‌ست که ۸۴ درصد جمعیت جهان در این کشور‌ها سکونت دارد.»
بیشتر بخوانید:علائم فردی که قصد خودکشی دارد چیست؟
آمار‌ها برگرفته از سازمان بهداشت جهانی است. WHO همچنین نتیجه گرفته که خودکشی با عوامل اقتصادی و اجتماعی رابطه مستقیم دارد. این متخصص سلامت روان معتقد است که خودکشی به‌طور متوسط در جهان روند کاهشی داشته، اما در برخی کشور‌ها روبه‌افزایش رفته است. او به آمار‌های پزشکی‌قانونی که انتشار عمومی داشته، استناد می‌کند و می‌گوید روند خودکشی در ایران هم صعودی شده که یکی از دلایل آن به کرونا و افزایش اختلال‌های اعصاب و روان و افسردگی بعدازآن مرتبط است.
برنامه‌های پیشگیری از خودکشی در دنیا
آخرین مراجع به پزشک اورژانس، خودکشی کرده بود، اما زنده ماند. پزشک که آخرین ساعت‌های شیفت را می‌گذراند و قرار بود فردای همان‌روز به تعطیلات برود، مراجع پایانی را از یاد نبرد، در طول همه‌روز‌ها به یادش بود و به فکرش رسید که برایش کارت‌پستالی بفرستد و بگوید که به او فکر می‌کند.
بعدازمدتی که پزشک از تعطیلات باز می‌گردد، بیمار به او مراجعه می‌کند و می‌گوید همان لحظه که کارت‌پستال به دستش رسیده، به خودکشی فکر می‌کرده است، اما کارت‌پستال او را از این فکر منصرف کرد. این اتفاق در فرانسه رخ داده است و نعمت‌الله جعفری، استاد روانپزشکی دانشگاه پواتیه و مدیر برنامه پیشگیری از خودکشی فرانسه آن را نقل کرد.
او یکی از سخنرانان مراسم بود و در میانه‌های سخنرانی تاکید کرد که هر فرد، چیزی دارد که وابسته به آن باشد و به‌واسطه آن از خودکشی دست بکشد. روایتی که ابتدا آن را نقل کرد، به‌عقیده‌اش از یک همیاری همگانی حکایت دارد، منشی که شاید در فرانسه کمتر دیده می‌شود: «به فکر دیگران باشیم. افراد در فرانسه بیشتر برای خودشان زندگی می‌کنند.» این روایت‌ها به ایجاد یک برنامه پیشگیری در فرانسه منتج شد. برنامه‌ای با عنوان وجیلانس که به دیگران یادآوری می‌کند ما به شما فکر می‌کنیم.
او از افتتاح چند مرکز و خطوط تلفنی گفت که به‌صورت ۲۴ ساعته فعال شدند و توانستند تا حدود ۱ درصد، اقدام به خودکشی را کاهش دهند. جعفری در ادامه با استناد به آمار‌های Our World In Data تاکید کرد که فرانسه یکی از کشور‌هایی است که خودکشی در آن زیاد است و این موضوع همواره برای انگلیسی‌ها جای سوال داشته است. این مدرس دانشگاه به آمار بالای خودکشی در پیرزنان و پیرمردان اشاره می‌کند و می‌گوید: «تقریباً بیش‌از ۶۰ درصد افرادی که خودکشی می‌کنند، بالای ۵۵ سال دارند.»
سوگ متفاوت شاهدان خودکشی
هر خودکشی‌ای که رخ می‌دهد، ۱۳۵ تا ۲۳۰ نفر دچار سوگ شدید می‌شوند. این جمله در لابه‌لای نشست روز جهانی پیشگیری از خودکشی که امسال با شعار «با عمل امید بیافرینیم» معرفی شده است، چندباری تکرار شد. احمد حاجبی، مشاور ارشد سازمان جهانی بهداشت در امور بهداشت و روان و پیشگیری از اعتیاد، سخنران بعدی مراسم، صحبت خودش را با همین موضوع آغاز کرد و از بهترین مداخلات برای بازماندگان افرادی که یک‌نفر را در اثر خودکشی از دست دادند، گفت. این موضوع به‌عقیده او در سال‌های اخیر مغفول بوده و کمترکسی توجه داشته که چه بر سر افرادی که بازمانده خودکشی هستند، می‌آید: «اساساً سوگ برای مرگ عزیزان برای هر خانواده‌ای دردناک است، اما مرگ عزیزان بر اثر خودکشی، غیرقابل انتظار است و همین مسئله فرآیند سوگ را پیچیده و دشوار می‌کند.»
او گفت که فرآیند سوگ افرادی که کسی را بر اثر خودکشی از دست داده‌اند، طولانی‌مدت است و نوسان دارد: «فرد اساساً به‌دنبال این نیست که به زندگی قبلی بازگردد و شرایط جدیدی بسازد.» حاجبی توصیه کرد که در این شرایط به‌هیچ‌عنوان نباید قضاوتی در کار باشد و ازسوی‌دیگر نباید یک‌نسخه را برای همه پیچید: «افرادی که می‌خواهند مداخله کنند، باید دنبال پاسخ به این پرسش باشند که فردی که عزیزش را بر اثر خودکشی از دست داده است، چه می‌خواهد، چون این افراد نیاز‌های خود را بسیار سخت بیان می‌کنند.»
او به اقدامات ساده روزمره اشاره کرد، مثلا انجام کار‌های روزمره، نگهداری از بچه: «حتی گاهی کافی است که در کنار فرد حاضر باشید و هیچ صحبتی با او نداشته باشید.» این متخصص سلامت روان گفت، فردی که در سوگ خودکشی است، هیچ توضیحی برای مرگ ندارد و بعد از گشتن به دنبال توضیح و دلیل خودکشی، بحث احساس‌گناه برای او رخ می‌دهد: «ازطرف دیگر فردی که یک‌نفر را داشته باشد که خودکشی کرده باشد، همواره خجالت و شرم را با خود یدک می‌کشد و این موضوع حتی شرایط عزاداری او را هم دشوار می‌کند.» حاجبی گفت، در این‌گروه احتمال بروز افکار خودکشی وجود دارد و به‌همین‌دلیل هم نیازمند توجه بیشتری‌اند.
اهمیت خودمراقبتی
آرزو ذکایی‌فر، مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کل کشور، سخنران بعدی بود. او با اشاره به شعار امسال روز جهانی پیشگیری از خودکشی، یعنی ایجاد امید ازطریق اقدام و عمل، تاکید کرد که این شعار توجه همه را به اهمیت پیشگیری از خودکشی بیان می‌کند. او از لزوم برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت گفت و تاکید کرد که مداخلات گاهی باید در سطح فردی، گاهی در سطح غیرفردی و ازجنس محله باشد: «ما در حوزه آسیب‌های اجتماعی همواره سراغ آسیب اجتماعی رفته‌ایم و هیچ‌گاه سراغ عوامل خطر نرفتیم؛ در پیشگیری مهم است که عوامل خطر را با دقت موردتوجه قرار دهیم.»
مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کل کشور معتقد است که تجربه نشان داده، بهترین برنامه‌ها در سال‌های اخیر رویکرد‌های اجتماع‌محور و جامعه‌نگر بوده است. رویکرد‌هایی که به‌عقیده او، مشارکت فعال جامعه را در پی داشته است.
امیرحسین جلالی‌ندوشن، روانپزشک و رئیس کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روانپزشکان ایران، سخنران بعدی مراسم، محتوای مشابهی ارائه داد و از لزوم مداخله زودهنگام افراد در کاهش خودکشی گفت: «دوست من، برادر من، همکار من، کمی افسرده است، در خودش است، گاهی حرف‌های ناامیدکننده می‌زند، گلایه‌اش از شرایط پیرامونی مثل بقیه نیست، انگار به ته‌خط رسیده است، در را می‌بندیم و صندلی‌ها را روبه‌روی هم می‌گذاریم، من یک‌جمله می‌گویم، به او می‌گویم حرف‌هایی می‌زنی که من را نگران می‌کند، راستش من نگران شما هستم، بیا باهم حرف بزنیم.» او می‌گوید خودمراقبتی و تشخیص در جامعه باب شده است و این به‌آن‌معنا نیست که عوامل دیگر مانند خدمات تخصصی اهمیت کمتری دارند.
اگر شما فردی هستید که افکار خودکشی دارید، با شماره تلفن ۱۲۳ تماس بگیرید.