اقتصاد۲۴- از سوی دیگر، در نیمه نخست سال جاری درحالی‌که دلار و سکه نتوانستند رضایت سرمایه‌گذاران را کسب کنند، بانک و بورس دو گزینه برنده از لحاظ بازدهی بودند. از نگاه کارشناسان، عبور از سیاست‌های دستوری در شرایط ثبات قیمت‌ها و تداوم گشایش‌ها به‌ویژه در زمینه صادرات، می‌تواند امیدواری را برای رونق بورس در نیمه دوم سال جاری فراهم کند. «دنیای‌اقتصاد» در مجموعه‌ای از گزارش‌ها، با بررسی وضعیت بازارها در نیمه نخست سال، چشم‌انداز بازارها در نیمه دوم سال جاری را به تصویر کشیده و در گزارش باشگاه اقتصاددانان وضعیت بازار سهام مورد بررسی قرار گرفته است.
نیمه نخست سال به پایان رسید و از امروز مهمان فصل خزان خواهیم بود. با گذر ازگرم‌ترین فصل سال، در صفحه تقویم، روزبه روز به سوی سرمای طبیعت نزدیکتر خواهیم شد و باید دید که در بازار‌های سرمایه‌گذاری داخلی چه سناریو‌هایی به وقوع خواهد پیوست؟ آیا به مانند گرمای نیمه دوم سال گذشته، شاهد تاخت‌وتاز و انفجار قیمت در بازار‌های دارایی خواهیم بود؟ یا همچون نیمه ابتدایی امسال، ناظر رخوت و رکود در بازارها و خواب زمستانی بازارها خواهیم بود؟
پاسخگویی به سوالات مذکور، مستلزم کالبدشکافی اجمالی آنچه گذشت و آنچه خواهیم دید، است. باید بررسی شود که محرک‌های بازارها و عواملی که بر روی کلیت اقتصاد کشور تاثیرگذارند، اکنون در چه جایگاهی قرار دارند که در ادامه به بررسی هریک از این موارد خواهیم پرداخت.
تحقق شعار سال؟
از همان آغازین دقایق سال جدید خورشیدی می‌توانستیم با اندکی تامل پیرامون شعار سال (جهش تولید، مهار تورم) به سمت و سوی دریافت این نتیجه رهنمون شویم که شاید امسال قاعده بازی کمی متفاوت‌تر از سنوات اخیر باشد. یکی از الزامات تحقق بخش اول شعار سال یعنی جهش تولید این بود که درمیان بازار‌های دارایی به بازار سهام در این اثنا توجه ویژه‌ای بشود و سعی شود از طریق ثبات‌بخشی و پیش‌بینی‌پذیر کردن پارامتر‌های اثرگذار بر بازار ثانویه و رونق آن، در راستای استفاده حداکثری از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بازار اولیه گام برداریم، اما این مهم در بازار سرمایه عملی نشد.
بیشتر بخوانید: بورس فردا، یکم مهر چگونه خواهد بود؟
به کرات در گزارش‌های قبلی «دنیای اقتصاد» در سال‌جاری اشاره شد که یکی از الزامات سر و سامان دادن به وضعیت مبهم و آشفته بازار سهام، تزریق اعتماد به صحنه معاملات تالار شیشه‌ای است. موضوعی که در ۶ ماهه نخست سال‌جاری در بورس تهران، اقدامات عاجل و مثبتی در راستای ارتقای آن مشاهده نشد، بلکه با تزریق بذر نااطمینانی حاصل از وقایع نیمه اردیبهشت سال‌جاری (ماجرای مربوط به افزایش نرخ خوراک شرکت‌های پتروشیمی) تیر زهرآلود و مسمومی نیز بر پیکره رنجور و نحیف بورس تهران پرتاب شد تا بازیگران و اهالی این بازار نسبت به وقایع حادث‌شده و روند آتی این بازار در بی‌اعتمادترین حالت ممکن قرار بگیرند. بدون شک اگر تلاشی در جهت پیش‌بینی‌پذیرکردن وضعیت بازار سهام صورت می‌گرفت، به‌رغم ثبات در بازار‌های دیگر، شاهد این بودیم که عملکرد و بازدهی این بازار در مقایسه با رقبای دیرینه خود تفاوت فاحشی داشت. هرچند می‌توان فقدان محرک‌های بنیادین و فروکش‌کردن انتظارات تورمی و آرامش در بازار ارز را به‌عنوان مهم‌ترین عواملی ذکر کرد که سبب شده بازار‌های دارایی و به‌خصوص بازار سهام از ثبات برخوردار باشند، اما به هر روی اگر جریان اعتماد عمومی به این بازار برمی‌گشت، می‌توانستیم انتظار داشته باشیم که بورس تهران از اوضاع و احوال قمر در عقرب کنونی خارج شود و وضعیت بهتری داشته باشد.
به هر روی در مقام جمع بندی برای این بخش می‌توان این چنین استنباط کرد که از بازار سهام استفاده چشمگیر مفیدی در راستای تحقق‌بخشیدن به بخش اول شعار سال یعنی جهش تولید نشده است و بازاری که می‌توانست بخشی از نقدینگی سیال و سرگردان سطح جامعه را از فعالیت‌ها و اعمال سفته‌بازانه راهی بخش مولد اقتصاد کشور و واحد‌های تولیدی کند، در برهه کنونی این چنین مهجور واقع شده است. بورس تهران در مقطع کنونی هوادار ندارد، اما تا جایی که چشم کار می‌کند، بازار تماشاگر دارد.
مرور آنچه گذشت...
بعد از رویداد‌ها و تحولات اجتماعی حادث‌شده در نیمه دوم سال گذشته، بدبینی مفرطی نسبت به روز‌ها و ماه‌های آتی در بطن و متن جامعه ایران شکل گرفت که سبب شد تا احساس منفی استخراج‌شده از این موضوع، سوخت لازم را در راستای شعله‌ورترکردن هرچه بیشتر آتش انتظارات تورمی در بازار ارز فراهم سازد. بهای اسکناس آمریکایی که درگیر جدال سرد و پراصطکاک با سقف قبلی ثبت‌شده در کانال ۳۲ هزار تومان بود، این‌بار با شدت و حدتی وصف‌ناپذیر، عنان از کف داد و عزم خود را برای رسیدن به قلل و ارتفاعات بالاتر جزم کرد.
دلار در یک روند پرشتاب صعودی کوتاه‌مدت از پله‌های ابتدایی کانال ۳۰ هزار تومان، رشد ۱۰۰ درصدی را ثبت کرد و در ابتدای آخرین ماه سال گذشته برای ساعاتی در حوالی کانال ۶۰ هزار تومان نیز معامله شد. در سنوات اخیر، روابط بین بازار‌های دارایی بدین شکل بوده که شعله‌ورشدن انتظارات تورمی سبب شده که نرخ ارز که آینه تمام نمای وضعیت اقتصاد کشور است، با جهش مواجه شود و بحران ارزی مذکور سبب شود تا قیمت‌ها در کلیه بازارها درصدد تطابق خود با نوسانات قیمت اسکناس آمریکایی باشند. به لحاظ تقدم و تاخر نیز این موضوع به این صورت بوده است که بلافاصله بعد از جهش قیمت ارز، قیمت‌ها در بازار سکه و طلا که شامه حساسی نسبت به نوسانات قیمت دلار دارند، شاهد رشد قیمتی بوده‌اند.
با تاخیر کوتاهی، قطار قیمت‌ها در دو بازار مصرفی خودرو و مسکن که در سالیان اخیر تغییر ماهیت داده و از بازار مصرفی به بازار سرمایه‌گذاری تبدیل شده‌اند نیز به ایستگاه جلوتر هدایت می‌شود و نهایتا دیرتر از همه بازار‌های مذکور واکنش بورس تهران به اتفاقات ارزی حادث‌شده آغاز می‌شود. در سال گذشته نیز همین موارد به وقوع پیوست و بعد از جهش دلار، ابتدا شاهد رشد قیمت‌ها در بازار طلا و سکه، مسکن و خودرو بودیم. حتی بانک مرکزی و مرکز آمار نیز که مسوولیت گردآوری، تنظیم و انتشار بموقع اطلاعات درباره بازار مسکن را داشتند از آذر سال گذشته با توجه به رشد افسارگسیخته قیمت در بازار مسکن تهران از انتشار رسمی این آمار‌ها که چراغ راهنمای فعالان این بازار بود، ممانعت به عمل آوردند که حاکی از واکنش فوری قیمت‌ها در بازار مسکن تهران به جهش ارزی حادث‌شده بود، اما بورس تهران تا اواخر بهمن سال گذشته، واکنش خاصی به موارد یادشده نداشت و از اول اسفند در جریان یک روند صعودی بورس تهران نیز درصدد تطابق خود با نوسانات قیمت دلار برآمد و هر سه شاخص اصلی بازار سهام، قله تاریخی ثبت‌شده در سال ۹۹ را مجددا فتح کردند و بازار تا میانه‌های اردیبهشت سال‌جاری در مسیر صعودی گام برداشت.
آمار ۶ ماهه و ماهی که گذشت...
در ۶ماهه نخست سال‌جاری، شاخص کل بورس تهران با رشد ۲/ ۸ درصدی همراه شده است. در نماد‌های کوچک بازار، اما وضعیت بهتر بوده و می‌توان نمود این قضیه را در عملکرد بهتر شاخص هموزن نسبت به شاخص کل ردیابی کرد. در ۶ ماهه اول امسال، شاخص هموزن با صعود ۳/ ۲۳ درصدی همراه شده است.
این عملکرد در نماگر‌های سهامی در حالی به ثبت رسیده که قیمت اسکناس آمریکایی در جریان مبادلات بازار آزاد ارز با رشد ۱/ ۳ درصدی مواجه شده و اکنون در کانال ۴۹ هزار تومان قرار دارد. سکه امامی نیز در نیمه اول سال‌جاری با افت ۷۴/ ۹ درصدی همراه شده که می‌توان گفت بخشی از این موضوع به خاطر فروکش‌کردن انتظارات تورمی است و بخش دیگر نیز به دلیل اضافه پرش سکه در جریان معاملات سکه در سال گذشته است که موجب شده این فلز ارزشمند در سال‌جاری در مسیر تخلیه حباب قرار بگیرد، پس می‌توان گفت که بازار‌های ارز و طلا و سکه در سال‌جاری، پناهگاه مناسبی برای سرمایه‌های خرد و حقیقی نبوده‌اند و بازار سهام نیز به‌رغم بازدهی ۲۳ درصد در شاخص هموزن در ۶ ماهه نخست سال، با توجه به ریسکی که در دل خود دارد، نتوانسته انتظارات را برآورده کند و کلیه بازیگران بازار‌های دارایی داخلی در نیمه نخست سال در حفظ ارزش سرمایه خود در مقابل تورم ناکام بوده‌اند، اما در افق یک‌ماهه وضعیت بورس نسبت به سایر بازار‌های دارایی بهتر بوده و بورس تهران در شهریور اوضاع و احوال به مراتب بهتری داشت.
در ماهی که گذشت شاخص کل بورس تهران با افزایش ۴/ ۹ درصدی همراه شد و شاخص هموزن نیز جهش ۸/ ۸ درصدی را ثبت کرد. شاخص کل در این ماه توانست خود را از پله‌های ابتدایی کانال یک میلیون و ۹۰۰ هزار واحدی تا میانه‌های کانال دو میلیون و ۱۰۰ هزار واحدی بالا بکشد، اما در تداوم این روند موفق نبود و نماگر اصلی بازار سهام، شهریور را در حالی به پایان رساند که از قله ثبت‌شده ماهانه خود کمی عقب‌نشینی کرده بود. همچنین در این ماه دلار در بازار آزاد فقط ۳۶/ ۰ درصد رشد کرد و و سکه امامی نیز در بازار آزاد با افت ۵/ ۰ درصدی مواجه شد تا روند تخلیه حباب سکه همچنان ادامه‌دار باشد. در شهریور بازدهی بورس از سپرده بانکی نیز بیشتر بوده است.
دلایل رکود در بورس و سایر بازارها
همانطور که در گزارش روز ۲۹ شهریور «دنیای اقتصاد» تحت عنوان علت سکون بورس و بازار‌های داخلی کشور چیست؟ اشاره شد؛ ریشه‌های این موضوع را می‌توان در ارتباط تاریخی روابط سیاسی کشور و متغیر‌های کلان اقتصادی جست‌وجو کرد. از اواخر سال گذشته اخباری در حوزه سیاست خارجی کشور مخابره شد که موجب تغییر جهت افکار منفی و بدبینانه به ذهنیت‌های مثبت و خوش‌بینانه در فضای اقتصادی کشور شد. از سرگیری روابط با برخی همسایگان از جمله عربستان، موفقیت‌هایی که در زمینه دیپلماسی خارجی به دست آمد (مثل آزادسازی دارایی‌های مسدودشده ایران در کره جنوبی در قبال تبادل زندانیان)، موجبات تغییر جهت انتظارات در بازارها و فضای اقتصاد کلان کشور را فراهم کرد. به‌علاوه در عرصه اقتصادی کشور نیز فعل و انفعالاتی حادث‌شده که سبب شد انتظارات منفی در برهه کنونی از اقتصاد کشور گریزان شود.
افزایش قیمت نفت در بازار‌های جهانی و افزایش صادرات نفتی ایران به چین؛ دو نمونه از عواملی است که پالس‌های مثبتی را برای ترمیم ناترازی‌های بودجه‌ای ایران صادر می‌کند و در کنار این موضوع بانک مرکزی نیز توانسته از طریق سیاست کنترل ترازنامه ای، رشد نقدینگی را به محدوده‌های میانگین تاریخی برساند و از این ناحیه نیز اقتصاد کلان کشور، سیگنال‌های مثبتی را دریافت کند. مجموعه این عوامل در حوزه روابط خارجی سیاسی و اقتصادی سبب شده که بازار ارز در مقطع کنونی یکی از آرام‌ترین دوره‌های خود در یک سال اخیر را تجربه کند و هم راستا با این موضوع، سایر بازار‌های دارایی داخلی نیز از ثبات و سکون نسبی برخوردار باشند.