اقتصاد۲۴- مریم آیتی: افراد متخصص با یک نگاه، دستباف بودن یا ماشینی بودن قالی را متوجه می‌شوند، اما با توجه به اینکه امروزه انواع فرش ماشینی دستباف گونه در بازار موجود است، ممکن است برای برخی افراد عادی که سر رشته‌ای از فرش ندارند، تشخیص قالی دستباف و ماشینی کاری دشوار باشد.
فرش دستباف چطور بافته می‌شود؟
قالیچه و فرش‌های دستباف روی دستگاه بافندگی و یا همان دار قالی بافته می‌شوند. حتما در فیلم‌ها دار‌های قالی مربعی و مستطیلی شکل را دیده‌اید که هنرمندان با ظرافت تمام به بافت فرش روی آن می‌پردازند. بافت فرش با گره زدن الیاف از قسمت پایین شروع شده و به سمت بالا حرکت می‌کند. این گره زدن‌ها و انتخاب رنگ الیاف بر اساس طرح قالی که پیش‌تر توسط متخصصین طراحی شده است صورت می‌گیرد.
با به هم گره زدن الیاف در قسمت بالایی فرش پرز‌های آن تشکیل شده و طرح نهایی کم کم رخ نمایان می‌کند. با توجه به نوع طرح فرش و اندازه آن مدت زمان بافت نیز تغییر پیدا می‌کند. برای مثال حتی ممکن است بافت یک قالی کوچک با طرح پیچیده تا حدود ۱ سال نیز طول بکشد. همین موضوع اصلی‌ترین تفاوت فرش ماشینی و دستباف است.
فرش ماشینی چگونه تولید می‌شود؟
همانطور که از نام این فرش نیز مشخص است، بافت آن با ماشین‌های بزرگ ویژه به اسم پاورلوم بافته می‌شود. این دستگاه بافندگی برخی به صورت کاملا اتوماتیک و با کمک کامپیوتر کنترل می‌شود. به عبارتی طرح فرش به کامپیوتر داده شده و دستگاه برحسب طرح تولید فرش را شروع می‌کند. به علت ماشینی بودن عملیات، فرش به سرعت بافته می‌شود.
طول عمر فرش‌های ماشینی برحسب شرایط نگهداری می‌تواند در حدود ۲۰ سال و یا کمتر باشد. به همین دلیل نیز این فرش‌ها برای افرادی که کلکسیونر هستند و یا علاقمند هستند فرش‌هایی با قدمت بالا در خانه خود داشته باشند، ارزشمند نخواهد بود.
ویژگی فرش دستباف
از نظر هنری، فرش‌های دستبافت ارزش بیشتری دارند و برخلاف فرش‌های ماشینی، با گذشت زمان قیمت آن‌ها افزایش می‌یابد. عمر فرش‌های دستبافت بسیار بیشتر از سایر قالی و قالیچه‌های ماشینی است. همچنین، به دلیل استفاده از الیاف طبیعی، این فرش‌ها در زمستان گرم و در تابستان خنک‌تر خواهند بود.
به گزارش اقتصاد ۲۴، کیفیت دوخت و دوام فرش‌های دستبافت نسبت به ماشینی بیشتر است و ارزش هنری و قیمت بالاتری دارند. هر چقدر عمر فرش دستباف بیشتر باشد، قیمت آن نیز بیشتر خواهد بود. استفاده از بافت دستی باعث استحکام و عمر طولانی‌تر فرش دستبافت می‌شود. همچنین، فرش‌های دستبافت با استفاده از رنگ‌های بیشتری نسبت به فرش‌های ماشینی بافت می‌شود.
یکی از ویژگی‌هایی که می‌توان برای فرش‌های دستبافت معرفی کرد، وجود ریشه در جزئیات دوخت آن‌ها است. اما در فرش‌های ماشینی، ریشه به آن‌ها پس از تولید با استفاده از دستگاه بافندگی اضافه می‌شود.
ویژگی فرش ماشینی
مهم است که بدانید قیمت کمتر از ویژگی‌های بسیار مهمی است که در فرش‌های ماشینی وجود دارد. استفاده از الیاف طبیعی و زمان زیادی که برای بافت یک فرش دستی نیاز است، باعث افزایش قیمت فرش‌های دستبافت نسبت به فرش ماشینی است.
شاید شما تمایلی نداشته باشید تا هزینه‌هایی در حد چند صد میلیون را برای خرید فرش بپردازید، بنابراین قیمت مناسب‌تر برای فرش ماشینی یک ویژگی بسیار مهم در خرید فرش خواهد بود. هرچند ممکن است بشنوید که عمر فرش دستباف بیشتر از فرش ماشینی است، اما باید بدانید عمر مفید فرش‌های ماشینی در حدود ۱۵ تا ۲۰ سال است. با این حال، با مراقبت صحیح، میتوانید عمر فرش ماشینی خود را تا ۳۰ سال هم افزایش دهید.
سایز‌های فرش‌های ماشینی کامل برای شما در دسترس قرار دارند. میتوانید از سایز جلوسینکی و پادری تا سایز ۹ متری و ۱۲ متری فرش خود را خریداری کنید؛ بنابراین با توجه به هر ابعادی که منزل شما دارد، مشکلی در پیدا کردن سایز مناسب فرش نخواهید داشت.
روش‌های تشخیص فرش دستباف و فرش ماشینی
پشت فرش
یکی از بهترین روش‌ها برای اینکه بتوانید تفاوت بین فرش ماشینی و فرش دستباف را تشخیص دهید، نگاه کردن به پشت فرش است. در قالی بافته شده با دست، گره‌ها کمی ناهموار هستند و یکنواختی کاملی ندارند؛ برخی گره‌ها ممکن است بزرگتر باشند و برخی دیگر ممکن است کوچکتر باشند.
البته جای تعجب نیست، زیرا این یک فرآیند کاملا دستی است و بافندگان به وسیله‌ی دست، هر گره را در فونداسیون فرش قرار داده‌اند و این امر منجر به ناهمواری و غیر یکنواختی گره‌ها می‌گردد؛ از طرف دیگر به دلیل اینکه فرش ماشینی توسط دستگاه‌های تمام اتوماتیک بافته می‌شود، به طور معمول پشت این فرش‌ها هموار و یکنواخت است.
ریشه‌های فرش
به گزارش اقتصاد ۲۴، راه دیگری برای تعیین اینکه یک قالیچه، دستباف یا ماشینی است، نگاه کردن به ریشه‌ی آن فرش است. ریشه‌ها در فرش ماشینی، به آن دوخته شده است و در واقع جزیی از قالی نیست؛ اما ریشه‌ها در فرش دستباف در امتداد فونداسیون قالی است که به طور کلی از رشته‌های تار تشکیل می‌شود و جزیی از خود فرش است.
لبه یا کناره‌ی فرش
در واقع کناره‌ی فرش در قالی‌های دستباف، رشته‌های پود هستند که در لبه‌ی بیرونی قالی پیچیده می‌شوند و یکدیگر را نگه می‌دارند. معمولا از کناره یا طره‌ی فرش برای تشخیص مبدا یا اصلیت آن قالی نیز استفاده می‌شود، زیرا بافندگان هر منطقه‌ای روش‌ها و سبک‌های متفاوتی برای پایان دادن این کناره‌های قالی دارند.
در فرش دستباف، لبه‌ها با دست کوک می‌خورند و از اینرو ممکن است کاملا مستقیم نباشند و قدری ناهموار باشند، ولی کناره‌ها در فرش ماشینی به وسیله‌ی دستگاه دور دوزی می‌شوند و معمولا یکنواخت و هموار دیده می‌شوند.
بیشتر بخوانید: سهم ایران از بازار جهانی فرش چقدر است؟
اندازه و الگو یا طرح فرش
شکل و اندازه‌ی فرش ماشینی و همچنین الگوی آن به طور کلی بسیار دقیق است و طراحی آن به طور معمول از یک طرف به سمت دیگر بازتاب می‌شود و به ندرت تناقضی در طرح قالی ماشینی وجود دارد.
اما در مقابل ممکن است که در فرش دستباف یک تقارن دقیق وجود نداشته باشد، حتی ممکن است که بافنده‌ی قالی دستباف بدون استفاده از یک طرح و بر اساس حافظه‌ی خود آن فرش را بافته باشد.
فرش‌های ماشینی از نقش و نگار‌هایی با تعداد رنگ کمتر استفاده می‌کنند و از طرح‌های بنامی که در بازار فرش وجود دارد بی نصیب است. ولی در فرش‌های دستباف نقش و نگار‌های استفاده شده دارای شناسنامه و توسط طراح‌های بنامی طراحی شده اند که در بازار شناخته شده می‌باشد و رنگ بندی آن را همان شخص طراح مشخص می‌کند و همه‌ی طرح‌های موجود در بازار دارای طراح منحصر به فرد خود و شناسنامه می‌باشد؛ و تمامی رنگ‌های استفاده شده در طرح و نقشه‌ی فرش همگی توسط رنگرز و بصورت جدا رنگ می‌شود.
قالی‌بافان شهری که در کارگاه‌ها کار می‌کنند، معمولا بافندگی را بر اساس طرح مشخصی انجام می‌دهند، اما قالی‌بافان عشایری یا روستایی گاهی از طرح خاصی پیروی نمی‌کنند و در عوض به حافظه خود تکیه می‌کنند و در نتیجه نقص‌های آشکارتری در طرح‌ها ایجاد می‌شود. بااین‌حال، حتی باتجربه‌ترین بافندگان نیز می‌توانند اشتباهات کوچکی مرتکب شوند. این اشتباهات می‌تواند ناشی از تغییر فشار برای گره زدن یا کوبیدن بیش از حد تار‌ها باشد.
نقوش و الگو‌های زیر رایج‌ترین طرح‌های فرش دستباف را تشکیل می‌دهند که تشخیص فرش دستباف و ماشینی را آسان‌تر می‌کنند:
اشکال هندسی
شامل خطوط، اشکال منحنی، مثلث، مستطیل و شکل‌های هندسی دیگر است. این الگو‌ها می‌توانند به‌صورت تکراری یا برش‌های تصادفی در طول فرش وجود داشته باشند.
گل و گلدان
نقوش گل و گلدان نیز در فرش دستباف بسیار محبوب است. این الگو‌ها شامل گل‌های مختلف، برگ‌ها و شاخه‌های گیاهان است که به‌صورت دستی روی فرش بافته می‌شوند. نقوش گل و گلدان در نوع دستباف معمولا زیبا بوده و جزئیات دقیقی دارند.
حیوانات و پرندگان
در برخی فرش‌های دستباف، نقوش حیوانات و پرندگان نیز دیده می‌شود که به شکل زیبا و هنرمندانه بر روی فرش بافته می‌شوند و حس سرزندگی و حضور در طبیعت را به بیننده منتقل می‌کنند.
طبیعت و مناظر
الگو‌هایی شامل مناظر طبیعی مانند کوهستان، دریا، درختان و آسمان نیز در فرش دستباف به‌وفور دیده می‌شوند.
الیاف استفاده شده در بافت فرش
در بافت فرش دستبافت از الیاف طبیعی مانند پشم، ابریشم طبیعی و کُرک استفاده می‌شود، اما در بافت فرش‌های ماشینی از الیاف مصنوعی مانند اکریلیک، پلی استر، جوت و ابریشم مصنوعی استفاده می‌شود.
تعداد رنگ استفاده شده در بافت فرش
فرش‌های ماشینی اکثرا به صورت ۸ رنگ تا ۱۴ رنگ بافته می‌شوند. اما در فرش‌های دستبافت حداقل از ۳۰ رنگ تا ۵۰ رنگ برای بافت فرش استفاده می‌شود. افزایش تنوع در تعداد رنگ باعث زیبایی هرچه بیشتر فرش‌های دستبافت نسبت به ماشینی شده است.
هرچقدر تعداد رنگ بالا باشد از کیفیت مطلوبتری نیز برخوردار است که در تولید فرش‌های ماشینی به دلیل اینکه فرش‌ها بصورت گره‌های رنگی بافته نمی‌شود و نقش و نگار در فرش‌های ماشینی بصورت چاپی و تزریقی می‌باشد از تعداد رنگ پائین تری برخوردار است.
میزان لطافت و نرمی در فرش
به گزارش اقتصاد ۲۴، فرش دستبافت به دلیل استفاده از الیاف طبیعی دارای لطافت و نرمی بیشتری نسبت به فرش ماشینی است و با گذشت زمان لطافت نرمی خود را از دست نمیدهد. اما فرش ماشینی به مرور زمان کوبیده شده و لطافت و نرمی خود را از دست می‌دهد.
در فرش‌های دستباف بدلیل اینکه پرز‌های آن زیاد می‌باشد و از جنس پشم طبیعی در آن استفاده شده است کوبیده نمی‌شود و رنگ‌ها برعکس فرش‌های ماشینی (اگر شنیده باشید که می‌گن هر چقدر فرش دستباف پا خورده باشه ارزشش بیشتر) و دلیل آن این است که فرش دستباف هر چقدر پا بخورد از شفافیت و رنگ آن کاسته نمی‌شود.
در فرش‌های ماشینی متاسفانه بدلیل اینکه از پرز کمتری نسبت به فرش‌های دستباف برخوردار است پس از مدتی آن نرمی و لطافت اولیه خود را از دست می‌دهد و بعد از پا خوردن به اصطلاح کوبیده می‌شود وهمچنین رنگ آن با گذشت زمان کیفیت خود را از دست می‌دهدو آن شفافیت اولیه را ندارد.
تفاوت قیمت فرش
به دلیل استفاده از الیاف طبیعی و انجام فرایند بافت به صورت دستی، مدت زمانی که برای بافت فرش دستبافت صرف می‌شود، کیفیت و دوام بالاتر فرش دستبافت نسبت به فرش ماشینی، فرش‌های دستبافت قیمت بالاتری نسبت به فرش ماشینی دارند. (تقریبا ۲ تا ۲ ونیم برابر).
ثبات رنگ در فرش
به دلیل رنگ آمیزی الیاف فرش دستبافت با مواد طبیعی، هنگام شستشو فرش دستبافت باید با دقت بسیار بالا عمل کرد تا به الیاف آسیبی نرسد و رنگ الیاف پس ندهد. در مجموع به دلیل رنگ آمیزی الیاف با مواد رنگزا طبیعی در صورت رعایت نکردن نکات شستشو فرش دستبافت، امکان اَبرش (پس دهی رنگ زمینه) در زمینه فرش دستبافت وجود دارد.
کیفیت و طول عمر فرش
یکی از چند تفاوت فرش دستباف و ماشینی تفاوت در کیفیت و طول عمر آن هاست. فرش‌های دستباف به دلیل گره‌های محکم و واقعی بودن گره‌ها دارای طول عمر بیشتر است. در حالی که در فرش ماشینی همه گره‌ها واقعی نیستند؛ و همین امر باعث می‌شود که فرش دستباف با کیفیت‌تر باشد تا جایی که این محصول چندین نسل باقی بماند و طول عمر بیشتری داشته باشد. این موضوع در مورد فرش ماشینی وجود ندارد و در بهترین حالت نگهداری نهایتا یک فرش ماشینی بیست سال عمر داشته باشد.
پرزدار بودن فرش
در فرش‌های ماشینی معمولا الیاف و نخ‌های فرش به شکل پرز دار و پف کرده می‌باشد که با رفت و آمد متعدد آن پرز‌ها را از دست می‌دهد. به همین علت است که فرش‌های ماشینی را به شکل لوله شده به فروش می‌رسانند.
با دست کشیدن بر روی فرش دستباف متوجه پرز‌های نرم این محصول خواهید شد در حالی که فرش‌های ماشینی الیاف زبرتری دارند.
بهترین روش شستن فرش‌های ماشینی و دستباف
شاید بتوان فرش ماشینی را راحت‌تر در خانه شست، اما شستشوی فرش دستباف در منزل کاری پر ریسک است. با توجه به افزایش قیمت فرش‌های ماشینی شاید ریسک کردن برای شستشوی فرش در خانه حتی برای این فرش‌ها نیز مناسب نباشد. بهترین گزینه پیش روی شما برای شستشو، استفاده از خدمات قالیشویی است. در روش خشکشویی قالی در خانه دیگر نیاز نیست فرش را تا کارخانه قالیشویی ارسال کنید و در منزل خودتان در مدت زمانی کوتاه میتوانید همه فرش‌ها را تمیز کنید.
در مورد نگهداری و تمیزکاری، فرش ماشینی و فرش دستبافت تفاوت‌هایی وجود دارند. فرش ماشینی با استفاده از الیاف مصنوعی تولید می‌شود و مقاومت بیشتری در برابر لکه‌ها و آلودگی دارد. بنابراین، تمیزکاری آن نسبتاً آسان‌تر است. اما فرش دستبافت به دلیل استفاده از نخ‌های طبیعی و ساختار دستی، به لکه‌ها و آلودگی‌ها حساس‌تر است و نیاز به روش‌های دقیق‌تری برای تمیزکاری دارد.
برای تمیزکاری فرش دستبافت، توصیه می‌شود از خدمات حرفه‌ای تمیزکاری استفاده کنید. همچنین، در نگهداری فرش ماشینی و دستبافت، توصیه می‌شود آن‌ها را در مکان‌های باز و خشک نگهداری کنید و از قرارگیری آن‌ها در مکان‌هایی با رطوبت بالا یا در معرض نور مستقیم آفتاب خودداری کنید.
برای جلوگیری از فرسایش و خراشیدگی همچنین میتوانید از پد‌های زیر فرش استفاده کنید. در نهایت، برای افزایش عمر فرش ماشینی و فرش دستبافت، توصیه می‌شود آن‌ها را به طور منظم و با دقت بررسی کنید و در صورت وجود هر گونه خرابی یا آسیب، به سرعت اقدام به تعمیر کنید. تمام این تفاوت‌ها و راهنمایی‌ها باعث می‌شود که هر دو نوع فرش به صورت درست نگهداری شوند و برای مدت طولانی‌تری قابل استفاده باشند.
نکاتی برای انتخاب بین فرش ماشینی و فرش دستبافت
در انتخاب بین فرش ماشینی و فرش دستبافت، باید به چندین عامل توجه کرد:
بودجه مالی
به گزارش اقتصاد ۲۴، فرش ماشینی به دلیل استفاده از مواد ارزان‌تر و روش تولید خودکار، قیمتی مقرون به صرفه‌تر نسبت به فرش دستبافت دارد. بنابراین، اگر بودجه محدودی برای خرید فرش دارید، ممکن است فرش ماشینی گزینه مناسبی باشد.
محل استفاده مورد نظر
اگر فرش را در منطقه‌ای با تردد بالا قرار می‌دهید و نیاز به مقاومت بالا در برابر سایش و آسیب‌های مختلف دارید، فرش ماشینی بهترین گزینه است. اما اگر فرش را در منطقه‌ای با تردد کمتر قرار می‌دهید و به دنبال یک فرش با ظاهری منحصر به فرد و کیفیت بالا هستید، فرش دستبافت می‌تواند انتخاب مناسبی باشد.
سلیقه شخصی
سلیقه افراد نقش مهمی در انتخاب بین فرش ماشینی و فرش دستبافت دارد. هر کدام از این دو نوع فرش، زیبایی و شکوه خاص خود را دارند و متناسب با سلیقه شما، میتوانید یکی را انتخاب کنید.