اقتصاد۲۴-صحبت از بحران در ایران که می‌شود، لیستی از اسامی را می‌توان ردیف کرد؛ از بحران آب گرفته تا بحران فرونشست. چند سالی می‌شود که سالمندی هم به این لیست اضافه شده است. با این تفاوت که گفته می‌شود بحران سالمندی در چند قدمی کشور است و اگر همین حالا و همین امسال دست به کار نشویم، به زودی با خیل سالمندانی مواجه می‌شویم که نه با انواع مشکلات دست به گریبان می‌شوند. سالمندانی که بسیاری از آن‌ها نیز به تجرد قطعی رسیده‌اند.
پیش‌بینی‌ها حکایت از این دارد که جمعیت سالمندان تا حدود ۳۰ سال دیگر، بیش از یک سوم جمعیت کشور را شکل خواهد داد. جمعیتی که از بازار کار خارج می‌شوند یا نقش کم رنگی در بازار کار دارند.
سیستم بهداشت و درمان هم باید آماده درمان بیماری‌های دوره سالمندی باشد. همین حالا هم بنا بر برخی روایت‌های رسمی از حوزه بهداشت و درمان، حدود ۴۰ درصد از تخت‌های بیمارستان‌ها را سالمندان گرفته‌اند. با توجه به افزایش جمعیت سالمندان در آینده، احتمالا سهم بیشتری از تخت‌های بیمارستانی را خواهند گرفت.
برخی از سالمندان با توجه به بعد خانوار یا مجرد ماندن، خانواده‌ای ندارند که دوره سالمندی را با آن‌ها بگذرانند و احتمالا باید دولت فکری به حال مراکز نگهداری از سالمندان هم بکند. البته که افرادی هم برای مراقبت از سالمندان آموزش دیده باشند. به عبارتی نیروی کار تخصصی برای مراکز نگهداری از سالمندان هم خود موضوع مهم دیگری در این مقوله است. همه این‌ها تنها بخشی از چالش‌های این دوره و یک مسئله بزرگ برای اقتصاد ایران است.
۱۲ میلیون مجرد در ایران
شکل سالمندی در سال‌های اخیر تغییر کرده است و در سال‌های آینده تغییرات بیشتری هم خواهد دید. قدیم‌ها، سالمندان از سوی خانواده‌ها و آشنایان حمایت می‌شدند. وضعیت اقتصادی کشور و درآمد آن‌ها هم فرق می‌کرد. بعد خانوار‌ها هم بزرگ‌تر بود و این یعنی فرد سالمند کمتر با تنهایی دست و پنجه نرم می‌کرد یا اینکه مورد حمایت اقتصادی آن‌ها قرار می‌گرفت. حالا همه این‌ها شکل دیگری به خود گرفته است.
بیشتر بخوانید: حدود ۱۱ میلیون مجرد در سن ازدواج داریم
بررسی آمار‌های رسمی نشان می‌دهد که حدود ۱۲ میلیون مجرد در ایران داریم که بیش از ۶ میلیون نفر از آن‌ها پسران ۲۰ تا ۴۵ ساله هستند. نکته مهم این است که اگر این افراد وارد دوره تجرد قطعی شوند، بحران سالمندی در ایران شکل و شمایل دیگری پیدا می‌کند و دولت هم با چالش‌های بیشتری مواجه می‌شود.
یک میلیون تجرد قطعی در راه است
برای برخی از سالمندان، وضعیت پیچیده‌تر هم می‌شود؛ یعنی برای سالمندان تنها. یکی از چالش‌های مهم سالمندی، تجرد قطعی آنهاست. تجرد قطعی به این معناست که افراد ازدواج نکرده‌اند و مجرد مانده‌اند. حالا این تجرد یا اجباری است یا اختیاری. تجرد اجباری به این معناست که فرد به دلایلی از جمله مراقبت از خانواده خود قید ازدواج را بزند.
بنا بر آخرین آمار سرشماری در کشور، در سال ۱۳۹۵ آمار تجرد قطعی در ایران حدود ۸۰ هزار نفر بود. اما حالا مرکز پژوهش‌های مجلس نوشته است که در سال ۱۴۱۰ کشور با بیش از یک میلیون تجرد قطعی مواجه می‌شود.
چند درصد از سالمندان تنها زندگی می‌کنند؟
تنهازیستی سالمندان با تجرد قطعی آن‌ها معنایی متفاوت دارد. سالمندانی هستند که ازدواج کرده‌اند، صاحب فرزند هم هستند، اما تنها زندگی می‌کنند. تجرد قطعی یعنی دیگر فرد جانشینی برای خود ندارد. اما وضعیت تنهازیستی سالمندان در ایران چگونه است؟
سال ۱۴۰۰ پژوهشی درباره زنان سالمند تنها انجام و از سوی شورای ملی سالمندان منتشر شد. بنا بر این گزارش، در سطح کل کشور، در سال ۱۳۶۵ سالمندانی که تنها زندگی می‌کردند، حدود ۹/۱ درصد بود. در سال ۱۳۷۵ کمی کاهش یافت و به ۹ درصد رسید. در سال ۱۳۸۵، اما تنهازیستی سالمندان به ۱۰/۹ درصد، در سال ۱۳۹۰ به ۱۴/۵ درصد و در سال ۱۳۹۵ به ۱۴/۹ درصد رسید.
به عبارتی تنهازیستی سالمندان طی یک دهه، چهار درصد افزایش یافته است.
در ادامه این پژوهش آمده که تفاوت قابل توجه بین زنان و مردان در تنها زندگی کردن در تمامی سال‌های سرشماری مشاهده می‌شود. بیشترین تفاوت در سال ۱۳۹۰ با پنج درصد مردان در مقابل ۲۳/۶ درصد زنان و در سال ۱۳۹۵ با ۵.۵ درصد مردان در مقابل ۲۴/۱ درصد زنان ملاحظه می‌شود. همین الگو برای تفاوت بین دو جنس برای مناطق شهری و روستایی نیز مشاهده می‌شود.
افزایش ۳ برابری زنان سالمند تنها
بررسی جزئی‌تر وضعیت سالمندی در ایران نشان می‌دهد که برای زنان سالمند، شرایط سخت‌تر از مردان است؛ چراکه زنان سالمند هم تا پیش از دوره سالمندی فرصت کمتری برای ورود به بازار کار و ارتقای شغلی داشتند، ضمن اینکه در بسیاری از مشاغل درآمد کمتری نسبت به مردان هم دریافت می‌کنند. اقتصاد ضعیف‌تر تا پیش از دوره سالمندی هم یعنی مشکلات اقتصادی برای این طیف بیشتر بروز می‌کند؛ به‌ویژه اگر تنها هم باشند.
در پژوهش شورای ملی سالمندان نیز آمده که تعداد زنان سالمند مجرد قطعی در ۳۰ سال آینده به طور قابل توجهی بیشتر از ۱۴۰۰ خواهد شد. ضمن اینکه نرخ طلاق نیز بر این امر اثرگذار است.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که اخیرا درباره سالمندی در ایران منتشر کرده، آورده که با توجه به افزایش الگوی تنهازیستی در میان زنان سالمند نسبت به مردان که بیش از چهار برابر مردان سالمند رسیده است، تعداد زنان سالمند تنها، طی ۳۰ سال آینده سه برابر می‌شود.
همه این‌ها در کنار هم می‌تواند نقشه راهی برای ۳۰ سال آینده باشد. نقشه‌ای برای سیاستگذاری‌های کلان و آمادگی برای مواجه شدن با ۳۰ میلیون سالمند در کشور. حالا باید دید آیا سالمندی هم روی بحران‌های دیگر انباشته می‌شود یا آنکه سیاستگذران فکری به حال صندوق‌های بازنشستگی، مراکز نگهداری از سالمندان و... می‌کنند.