اقتصاد۲۴-بعد از ۱۶ سال، دوباره صحبت از آغاز به کار «سد غدیر باباحیدر» در چهارمحال‌وبختیاری قوت گرفته و در سفر هفته‌های اخیر رئیس‌جمهور به این استان حتی صحبت از آبگیری آن نیز به میان آمده است. «سید هادی صالحی»، فرماندار شهرستان فارسان، ۲۵ آبان در این باره گفته است «فرایند آبگیری سد تا دو ماه آینده به پایان می‌رسد و بهره‌برداری از آن انجام خواهد شد.»
این اتفاق درحالی‌است که گزارش ارزیابی سد در تمام سال‌های گذشته مورد تأیید سازمان حفاظت محیط زیست قرار نگرفته و دلیل اصلی مخالفت هم جانمایی اشتباه سد بوده است. مخزن سد روی محل دپوی زباله ساخته شده و هرچند چندین سال است زباله‌ای به این منطقه نیامده، اما به‌دلیل ایزوله نبودن محل دفن، شیرابه‌ها به زمین نفوذ کرده‌اند و منطقه آلوده است. همین موارد هم باعث شده است «سعید یوسفپور»، مدیرکل حفاظت محیط زیست چهارمحال‌وبختیاری به «پیام‌ما» بگوید «ما بسیار نگران اثرات شیرابه بر آب شرب هستیم و شرکت آب منطقه‌ای باید گزارش دقیقی از وضعیت بدهد.» علاوه‌بر این مشکل، منطقهٔ باباحیدر یکی از غنی‌ترین مناطق فسیلی کشور است و در آخرین مطالعات صورت‌گرفته گونه‌های فسیل ماهی، حشرات، مهره‌داران و گیاه در آن کشف شده که با آبگیری سد همهٔ آن‌ها از بین خواهند رفت.
سد باباحیدر که در شهرستان فارسان و در ۴۷ کیلومتری مرکز چهارمحال‌وبختیاری قرار دارد، در تمام ۱۶ سال گذشته و از زمانی که کلنگ ساخت آن بر زمین خورده، محل مناقشه و نگرانی بوده است. مخزن سد بر روی محل دپوی زباله است و در سال‌های قبل کارهایی، چون ساخت خاکریز انجام گرفت تا به‌این‌ترتیب محل دفن زباله را از مخزن سد جدا کنند؛ فارغ از آنکه کارهایی از این دست نمی‌تواند آسیب‌های دپوی چندین‌سالهٔ زباله و نفوذ شیرابه را رفع کند.
بیشتر بخوانید:سازمان محیط زیست و چالش انتقال آب سد ساخته‌نشده
مردادماه امسال «فردوس کریمی»، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال‌وبختیاری با اعلام آنکه از محل این سد برای شش شهر و ۱۱ روستای شهرستان فارسان با جمعیت افزون‌بر ۱۳۶ هزار نفر به‌منظور استفادهٔ آشامیدنی، صنعت و کشاورزی پیش‌بینی شده است، به ایرنا گفته بود «برای ساخت سد غدیر باباحیدر شهرستان فارسان تاکنون سه هزار و ۸۰۰ میلیارد ریال تأمین و هزینه شده است. بهره‌برداری ساختمان سد غدیر باباحیدر شهرستان فارسان شش هزار میلیارد ریال اعتبار دیگر نیاز دارد.» در سفر اخیر رئیس‌جمهور به استان چهارمحال‌وبختیاری، سد افتتاح شد و حتی برخی منابع خبر از آبگیری آن دادند. همین هم عاملی بود تا «یوسف فرهادی بابادی»، دبیر اجرایی نشان اپوش، شکایتی را علیه عاملان ساخت سد به دادستان چهارمحال‌وبختیاری تحویل دهد. او در بخشی از طرح شکایتش نوشته «سد باباحیدر فاقد هرگونه تصویب‌نامهٔ نتایج مطالعات و مجوز احداث از وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط زیست، میراث فرهنگی و پدافند غیرعامل و پیوست بهداشت است؛ لذا خواهشمند است با توجه به مخاطرات بهداشتی و روند غیرقانونی و همچنین ابهام در روند قرارداد اجرای پروژه با مجریان و حیف‌ومیل بیت‌المال با عوامل دخیل برخورد قانونی شود.
«رضوان شریف‌نیا»، فعال محیط زیست در منطقه هم از جمله کسانی است که مانند سایر فعالان، سدسازی را آخرین راه برای تأمین آب شرب می‌داند؛ راهی که حالا مدتهاست در کل کشور به نخستین راه بدل شده است. او حالا مکان‌یابی اشتباه این سد را جزو مواردی می‌داند که در تمام سال‌های گذشته روی آن پافشاری شده و به «پیام ما» می‌گوید «ساخت سد فقط نیاز کاذب در بالادست و پایین‌دست ایجاد خواهد کرد. هر منطقه می‌خواهد سهم بیشتری داشته باشد و برای همین هم نیاز‌های جدید ساخته می‌شود. سد باباحیدر علاوه‌بر مشکلاتی ازاین‌دست که دربارهٔ اغلب سد‌ها صدق می‌کند، با قرار گرفتن مخزن سد روی لندفیل زبالهٔ منطقه نگرانی فزاینده‌ای ایجاد کرده است.» به گفتهٔ او این محل دفن متعلق به سالیان بسیار دور است، اما آنچه می‌دانیم این نکته است که شیرابه‌ٔ زباله‌ها به خاک زمین نفوذ کرده است «گفته شده می‌خواهند کف منطقه را بتراشند و آزمایش کنند، اما نکته اینجاست که استانداردترین لندفیل‌ها که ایزوله‌شده هستند هم ممکن است نشتی به خاک محل داشته باشند، چه برسد به محل دفنی که هیچ استاندارد و ایزولاسیونی برایش رعایت نشده. هرگز امکان پاکسازی کامل وجود ندارد و انتخاب این محل اشتباه بسیار بزرگی بوده است.»
شریف‌نیا همچنین با تأکید بر آنکه بعد از مجوز سازمان حفاظت محیط زیست، آب منطقه‌ای زمین‌ها را در تملک می‌گیرد، اضافه می‌کند «بعد از تحت‌کنترل قرار گرفتن اراضی توسط آب منطقه‌ای، کیفیت آب هم توسط این سازمان سنجیده خواهد شد. ما در استان دربارهٔ بسیاری از تخریب‌ها کمپین تشکیل داده و مخالفت خود را اعلام کرده‌ایم، اما درنهایت آن‌ها کار خود را پیش برده‌اند. آیا باید یک فاجعهٔ انسانی رخ دهد تا بپذیرند و به فکر بیفتند؟»
گزارش ارزیابی سد مورد تأیید محیط زیست نیست
«آبگیری سد انجام نگرفته، بلکه سد افتتاح شده است.» این جمله را سعید یوسفپور، مدیرکل حفاظت محیط زیست چهارمحال‌وبختیاری به «پیام ما» می‌گوید و ادامه می‌دهد «گزارش ارزیابی سد بعد از گذشت چندین سال به تأیید محیط زیست نرسیده و از سویی نگرانی برای شیرابه‌ٔ زباله‌هایی که سال‌های قبل آنجا انباشته شده بود، مرتفع نشده است. در چنین شرایطی آبگیری سد منطقی و معقولانه نیست و ما هم از آب منطقه‌ای درخواست ارائه گزارش کرده‌ایم و تا زمانی که از سلامت آب مطمئن نشویم، امکان آبگیری وجود نخواهد داشت.» اثرات چندین‌سالهٔ انباشت زباله به گفتهٔ یوسفپور به‌راحتی قابل از بین رفتن نیست و این شیرابه‌ها به خاک نفوذ کرده‌اند «خاک منطقه آهکی است و نفوذ در آن به‌راحتی انجام می‌گیرد و درنتیجه اثرات نفوذ شیرابه بر سنگ بستر بسیار گسترده است. علاوه‌براین، پساب روستاهای اطراف همچنان به آنجا می‌ریزد. شرکت آب‌وفاضلاب گفته این مورد را کنترل می‌کند و آب منطقه‌ای چندین چاه زده، اما هیچکدام از این‌ها مشکل را به‌صورت اساسی حل نمی‌کنند.»
او می‌گوید موضوع، ورود پسماند جدید به منطقه نیست، چراکه حدوداً از سال ۱۳۸۹ پسماند جدیدی به این منطقه آورده نشده است، اما هنوز گزارشی از اثرات پسماند‌های گذشته در منطقه وجود ندارد.
این درحالی‌است که دربارهٔ اثرات نفوذ شیرابه به آب‌های زیرزمینی هم صحبتی در میان نیست و «علی احمدی»، معاون بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی چهارمحال‌وبختیاری، در پاسخ به این پرسش «پیام ما» که در صورت آبگیری سد، اثرات آن روی سلامت مردم منطقه چه خواهد بود، می‌گوید «چون موضوع حقوقی و قضایی است از مجاری قانونی بعد از بررسی پاسخ می‌دهیم.»
محو فسیل‌های ۶۵میلیون‌ساله با آبگیری سد
منطقهٔ باباحیدر یکی از غنی‌ترین مناطق فسیلی کشور است و در آخرین مطالعات صورت‌گرفته گونه‌های فسیل ماهی، حشرات، مهره‌داران و گیاه در آن کشف شده است. آن‌طور که مؤسسهٔ تحقیقات علوم شیلات نوشته، منطقهٔ فسیلی شناسایی‌شده در شهر باباحیدر چهار هزار هکتار وسعت دارد و بیشتر فسیل‌های این منطقه شامل گروه‌های جانوری از انواع آبزیان و نمونه‌هایی از لاک‌پشت هستند.
براساس کاوش‌های دیرینه‌شناسی، بیش از ۷۰ نوع فسیل جانوری و گیاهی تاکنون در چهارمحال‌وبختیاری جمع‌آوری و شناسایی شده که بیشتر این فسیل‌ها در محدودهٔ شهر باباحیدر از توابع شهرستان فارسان با قدمت هزار سال کشف شده است. این منطقه فسیل‌خیز و منحصربه‌فرد در پیمایش‌های زمین‌شناسی طاقدیس زراب کشف شده و تازه‌ترین بررسی‌ها نشان می‌دهد فسیل‌های شناسایی‌شده در این منطقه به ۶۵ میلیون سال پیش برمی‌گردد. این کشف نشان می‌دهد که ۸۰ درصد گونه‌های جانوری در منطقهٔ باباحیدر به ناحیهٔ ولگای ایتالیا شباهت دارد و متعلق به دورهٔ سوم زمین‌شناسی است. در این دوره، منطقهٔ باباحیدر دریایی بزرگ با عمق متوسط بوده و فسیل‌های زیادی در آن ایجاد و از طریق دلتا وارد دریا شده و وجود رسوب آب‌های شیرین در این منطقه سبب حفاظت از این فسیل‌ها شده است. در ادامه سایت مؤسسهٔ تحقیقات علوم شیلاتی کشور دربارهٔ این منطقه می‌نویسد: در این ناحیه دریایی بزرگ وجود داشته که در رسوبات دلتای آن فسل‌های جانوری بسیاری کشف شده است. وجود رسوبات آب‌های شیرین باعث حفاظت از این فسیل‌ها شده است و بررسی‌ها نشان می‌دهد که باباحیدر یک دریای پیوسته بوده که طبق کاوش‌های انجام‌گرفته و مستندات دیرینه‌شناسی و فسیل‌شناسی در لبنان و ایران، این ناحیه در شمال چهارمحال‌وبختیاری آغاز و به لبنان ختم می‌شده است. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد که زاگرس از ۵۰۰ میلیون سال پیش اغلب اوقات دریا بوده است.
حالا با ساخت سد یکی از مهمترین و قدیمی‌ترین سایت‌های فسیلی ایران هم مورد حمله قرار گرفته است. یوسفپور می‌گوید مکاتباتی با آب منطقه‌ای برای حفاظت و نجات‌بخشی این فسیل‌ها انجام گرفته است «در گذشته بخشی از این فسیل‌ها جابه‌جا شده و به سازمان محیط زیست منتقل شده‌اند، اما بخش بزرگی از آن‌ها همچنان در منطقه قرار دارند که با آبگیری سد دسترسی به آن‌ها ممکن نخواهد بود.»، اما مشخص نیست مکاتبات انجام‌گرفته دربارهٔ فسیل‌ها مانند مکاتبات دربارهٔ قرار گرفتن سد روی مخزن سد، قرار است مورد بی‌توجهی قرار گیرد یا خیر. اما آنچه می‌دانیم با آبگیری باباحیدر نه‌تن‌ها حیات و سلامتی مردمان منطقه مورد تهدید قرار خواهد گرفت، بلکه تاریخ هم به زیر آب خواهد رفت.