اقتصاد۲۴- حوزه معدن و صنایع معدنی ایران به رغم ظرفیت‌ها و ذخایر غنی، طی سالیان گذشته با محدودیت‌های زیادی روبرو بوده است. عمده محدودیت از ناحیه سیاست‌های سختگیرانه دولت‌ها رخ داده که خود را در قالب انواع مالیات ها، عوارض صادراتی، حقوق دولتی و حق انتفاع معادن نشان داده است.
این موانع در حالی وجود داشته که سرمایه گذاری خارجی هم در دهه ۹۰ عملا برای بخش معادن کشور بسیار محدود بوده و امروز و در اواخر سال ۱۴۰۲، تنها در برخی موارد تعدادی از شرکت‌های چینی در ایران فعالیت می‌کنند؛ اما به غیر از موانع داخلی ناشی از شرایط مدیریتی و سیاستگذاری و موانع خارجی نشات گرفته از تحریم ها، حوزه معادن و فولاد کشور با یک چالش اساسی تکرار شونده نیز روبرو بوده که آن هم چالش انرژی است؛ چالشی که در سال‌های اخیر تشدید شده و در فصل‌های تابستان و زمستان خود را به شکل قطعی یا محدودیت شدید برق و گاز نشان داده است.
این محدودیت به گونه‌ای بوده که مستقیما میزان تولید و صادرات شرکت‌های بزرگ معدنی و فولادی که در زنجیره‌های مختلف این بخش فعالیت می‌کنند را تحت تاثیر قرار داده و این در حالی است که فعالان و مدیران این بخش معتقدند که در شرایط فعلی، دیگر حوزه انرژی مانند سابق به عنوان یک مزیت نسبی برای صنعت فولاد و زنجیره محصولات آن به حساب نمی‌آید.
بیشتر بخوانید: بررسی تاریخی تأثیر تنش‌های منطقه‌ای بر قیمت نفت
دلیل آن هم به تصمیماتی بر می‌گردد که دولت در زمینه تعیین نرخ گاز صنایع طی سال جاری در دستور کار قرار داد. این تصمیمات البته به گونه‌ای غیر شفاف و بدون پیش آگاهی به فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان از سوی دولت گرفته و بسیار سریع هم اجرایی شد؛ به نحوی که این تصمیمات خلق الساعه باعث تحمیل هزینه‌های سنگینی به وضعیت تولید و صادرات کشور در حوزه معادن و فولادی شد. از سوی دیگر محدودیت‌های بخش انرژی تا حدی پیش رفته است که برخی از شرکت‌های بزرگ فولادسازی تلاش کردند که نیروگاه‌های اختصاصی برای خود راه اندازی کنند و تا حدی برای تامین برق شان بی نیاز شوند.
بر اساس آمار‌ها صنایع فولادی در کشور حدود ۳۰ درصد از تولید خالص ملی را در اختیار دارند. همچنین طبق داده‌های رسمی، ارزش افزوده صنعت فولاد سالانه به ۲۰ میلیارد دلار می‌رسد و این صنایع برای ایجاد این میزان ارزش افزوده، سالانه حدود ۲۰ میلیارد کیلووات ساعت برق مصرف می‌کنند. این آمار‌ها نشان می‌دهد که داشتن نیروگاه‌های اختصاصی برای فولاد کاران بزرگ همواره به عنوان یک ضرورت مطرح بوده است.
با همین هدف در مهر ماه سال ۱۴۰۰ تفاهمنامه ساخت ۱۴ نیروگاه برق حرارتی برای شرکت‌های بزرگ صنعتی و معدنی و فولادی به امضا رسید. این تفاهمنامه در شرایطی امضا شده بود که قرار بود با سرمایه گذاری شرکت‌های بزرگ، ۱۰ هزار مگاوات برق طی چهار سال وارد شبکه سراسری شود و تا سال ۱۴۰۴ این شرکت‌ها ۱۴ واحد نیروگاهی معادل ۱۲۴۶۹ مگاوات برق را وارد شبکه سراسری کنند؛ ضمن آنکه در تیرماه همین امسال هم توافق پنج گانه‌ای میان انجمن فولاد با وزارت نیرو برای تامین برق مورد نیاز صنایع منعقد شد.
با این وجود بررسی‌ها نشان می‌دهد که تا کنون شرکت‌های بزرگ مورد نظر از این برنامه عقب هستند و موفق به تامین نیاز‌های مورد نظر نشده اند. به همین دلیل است که کارخانه زنجیره فولاد به شدت با چالش بهره وری طی چند سال گذشته روبرو بوده است؛ اما حالا چالش انرژی برای فولادسازان جنبه تازه‌ای هم پیدا کرده است.
طی همین روز‌ها و هفته‌های اخیر صدای بحران کم آبی در پایتخت و برخی از شهر‌ها بلند شده است و کارشناسان از هم اکنون نسبت به تابستان سال آینده هشدار‌های جدی را در خصوص بحران کم آبی آب مطرح کرده اند. اگرچه آب در خود معادن چندان مورد نیاز نیست، اما در واحد‌های فولادسازی و در حلقه‌های مختلف از جمله کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی و به طور کلی فرآوری محصولات معدنی «آب» یک ضرورت حذف نشدنی است؛ بنابراین با کمبود آب چالش‌های صنایع معدنی در حوزه انرژی به سه گانه برق، گاز و آب تبدیل خواهد شد.
در نهایت، به نظر می‌رسد که اگر دولت تدابیر لازم را برای تابستان آینده در نظر نگیرد، بخش معدن کشور یکی از سخت‌ترین سال‌های خود را طی چند دهه گذشته پیش رو داشته باشد؛ چراکه معضل کمبود برق در تابستان سر جای خود خواهد بود و علاوه بر آن کمبود آب هم در زنجیره فولادسازی به یک چالش جدید تبدیل می‌شود که مستقیما سطح تولید و بعد هم صادرات را کاهش خواهد داد.