اقتصاد۲۴- مرزه گیاهی معطر است که به خانواده نعناعیان یا لب گشادگان (Lamiaceae) تعلق دارد و با نام علمی Satureja hortensis شناخته می‌شود. این گیاه نه تنها یک ادویه خوشمزه است، بلکه به طور سنتی برای اهداف دارویی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این گیاه به انواع غذا‌های مختلف در سراسر جهان طعم می‌بخشد و به درمان مشکلات مختلف سلامتی مانند درد، دیابت، سوء هاضمه، گلودرد، تب، سرماخوردگی، سرفه و فقدان اشتها کمک می‌کند. مرزه منبع غنی از انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی به شمار می‌رود که واضحا برای کمک به درمان چنین بیماری‌هایی مفید هستند.
گفتنیست که تمامی نکات مورد بحث از طریق وب سایت مرکز ملی اطلاعات زیست فناوری آمریکا قابل دسترسی هستند.
مرزه تابستانی بومی آفریقای شمالی، اروپای جنوب شرقی، خاورمیانه و آسیای مرکزی است. این گیاه در برابر شرایط آب و هوایی مختلف تحمل بسیار خوبی دارد. مرزه تابستانی در واقع خواهر مرزه زمستانه محسوب می‌شود، اما بیشتر از آن کاربرد دارد چرا که نوع زمستانه طعم کمی تلخ‌تر دارد. ارتفاع گیاه ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر است و طعم شیرین تری دارد، از این رو استفاده بیشتری از آن در آشپزی به عمل می‌آید. بسیاری از آشپز‌ها مرزه را به شیوه‌ای مشابه مریم گلی مصرف می‌کنند. این گیاه دارای برگ‌های سبز تیره، باریک و صاف است.
در ماه ژوئن (تیر و خرداد)، برگ‌ها شکننده و نرم هستند و برای تهیه سس به عنوان یک افزودنی خوشمزه به مرغ پخته شده استفاده می‌شوند. در ماه ژوئیه (مرداد و تیر)، گیاه کاملا بالغ شده و با فرا رسیدن ماه اوت (مرداد و شهریور)، گل‌های سفید و زیبا روی آن ظاهر می‌شوند.
محتوای تغذیه‌ای
گیاه مرزه مقادیر زیادی از مواد معدنی و ویتامین‌ها را در خود جای داده و به همین علت ارزش غذایی بالایی دارد. ۴ گرم مرزه تابستانی آسیاب شده حاوی ترکیبات زیر است:
- ویتامین آ: ۴%
- ویتامین B۱ (تیامین): ۱%
- ویتامین B۳ (نیاسین): ۱%
- ویتامین B۶ (پیریدوکسین): ۴%
- ویتامین ث: ۴%
- کلسیم: ۹۰.۶ میلی گرم (۹%)
- آهن: ۱.۶ میلی گرم (۹%)
- فسفر: ۵.۹ میلی گرم (۱%)
- منیزیم: ۱۶.۰ میلی گرم (۴%)
- پتاسیم: ۴۴.۷ میلی گرم (۱%)
- منگنز: ۰.۳ میلی گرم (۱۳%)
- فیتواسترول ها: ۱.۳ میلی گرم
- کربوهیدرات کل: ۳ گرم (۱%)
- فیبر غذایی: ۲ گرم (۸%)
ترکیب شیمیایی
مرزه حاوی موسین، تانن، فنول، رزین و اسانس‌های روغنی است. ترکیبات اصلی اسانس روغنی عبارت اند از:
- کارواکرول
- بتا فلاندرن
- بتا پینن
- لیمونن
- بورنئول
خواص دارویی
این گیاه دارای خواص قابض و ضد عفونی کنندگی بالایی است که آن را تبدیل به یک گزینه کمک درمانی مطلوب و تاثیرگذار در مشکلات سلامتی مختلف می‌کند. مرزه همچنین دارای خواص ضدقارچی و خلط آور است.
با توجه به این فواید، گیاه مذکور به منظور آسم، گلودرد، درمان اسهال، نفخ، کولیک و سایر اختلالات گوارشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. گفتنی است که علاقه مندان می‌توانند این گیاه را از عطاری‌های سراسر کشور تهیه کنند.
مزایای سلامتی مرزه تابستانی چیست؟
- برگ‌های این گیاه حاوی مواد شیمیایی هستند، ترکیباتی مانند کارواکرول یا تیمول. در این میان ترکیب فنولی کارواکرول یک ترکیب ضد باکتری است که با سویه‌های مختلف باکتریایی مانند E.coli و باسیلوس سرئوس به خوبی مبارزه می‌کند. از طرف دیگر تیمول هم خاصیت ضد عفونی کننده و هم ضد قارچی دارد و بدن ما را از عفونت‌های قارچی مختلف محافظت می‌کند. به دلیل خاصیت ضد باکتریایی کارواکرول، این ماده به عنوان افزودنی و نگهدارنده در بسیاری از مواد غذایی استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که این ترکیب طعم تلخ و تندی به غذا می‌دهد.
بیشتر بخوانید: این مواد غذایی سرشار از آهن هستند
- برگ‌های مرزه تابستانی همچنین حاوی ترکیباتات شیمیایی با کیفیتی هستند که خاصیت آنتی اکسیدانی بالایی دارند و به همین دلیل آسیب اکسیداتیو را در بدن کاهش می‌دهند. این ترکیبات همچنین در جهت کاهش مقادیر بالای کلسترول بد از بدن مانند LDL و در عین حال افزایش سطح کلسترول خوب HDL بسیار مفید هستند.
- اسانس روغنی مرزه تابستانی دارای خاصیت ضد التهابی فوق العاده‌ای است که با کاهش التهاب مفاصل در بیماران مبتلا به آرتریت، درد مفاصل را تسکین می‌دهد. این ترکیب همچنین تورم و حساسیت عضلات را نیز برطرف می‌کند.
- مرزه تابستانی سرشار از تانن، لینالول، ۱-بورنئول، سیمول و کارواکرول است. با توجه به این ترکیبات شیمیایی فعال، گیاه مورد نظر برای درمان اختلالات روده از جمله سوء هاضمه، گرفتگی عضلات، نفخ، اسهال، حالت تهوع و کاهش اشتها مفید است. دمنوش تهیه شده از برگ‌های مرزه تابستانی برای کمک به درمان مشکلات مربوط به هضم غذا بسیار موثر است.
- از این گیاه به دلیل خاصیت تقویت جنسی آن به عنوان مقوی برای افزایش میل جنسی استفاده می‌شود. البته لازم به ذکر است که ترکیبات تقویت کننده جنسی با ترکیباتی که مشکلات باروری و یا اختلال نعوظ را برطرف می‌کنند، متفاوت هستند.
- گیاه مرزه منبع بسیار خوبی از مواد معدنی و ویتامین‌هایی مانند A، C، B۱، B۳، B۶، پتاسیم، آهن، کلسیم، منیزیم، منگنز، روی و سلنیوم است. پتاسیم یکی از مواد معدنی مهم است که به کنترل ضربان قلب و حفظ فشار خون در محدوده طبیعی کمک می‌کند. آهن برای تشکیل گلبول‌های قرمز خون مورد نیاز است و منگنز نیز به عنوان کوفاکتور آنزیم‌های آنتی اکسیدانی عمل می‌کند.
- ویتامین A موجود در برگ مرزه تابستانی به حفظ سلامت مخاط و پوست کمک می‌کند و همچنین برای سلامت سیستم بینایی مفید است.
- از دمنوش برگ‌های مرزه تابستانی می‌توان برای درمان مشکلات داخلی استفاده کرد. مرزه از بدن در برابر انقباضات رحمی، احتباس ادرار و کولیک محافظت می‌کند. خاصیت ضد عفونی کننده این گیاه به عملکرد بهتر کلیه و کبد یاری می‌رساند.
- مالیدن برگ‌های مرزه روی پوست سبب تسکین درد نیش زنبور می‌شود. این گیاه همچنین التهاب پوست را کاهش می‌دهد.
- مرزه برای درمان گلودرد و عفونت و زخم‌های پوستی کاربرد فراوان دارد.
عوارض جانبی و احتیاط مصرف
- این گیاه ممکن است روند لخته شدن خون را کند کند. از این رو توصیه می‌شود بیمارانی که از دارو‌های ضد انعقاد استفاده می‌کنند و یا بیماری زمینه‌ای خاصی دارند، حتما پیش از مصرف با پزشک خود مشورت کنند.
- گاهی اوقات مرزه ممکن است باعث تحریک پوست شود. از این رو بهتر است با احتیاط استفاده شود.
- اگر باردار هستید و یا در دوران شیردهی قرار دارید، از مصرف این گیاه خودداری کنید.