اقتصاد۲۴- دامداران روستای مبارک‌آباد اراک در خاطرشان نمانده چشم چند گوسفند با گزش پشه‌ها نابینا شده، اما در خاطرشان هست که بار‌ها و بار‌ها در میدان دام وقتی افراد فهمیده‌اند که دام برای روستا‌های اطراف تالاب میقان و در نزدیکی تصفیه‌خانۀ شهری است، آن دام را نخریدند. می‌گفتند حیوان مریض است و آنها دست از پا درازتر به روستا برمی‌گشتند.
اهالی بسیاری از روستا‌های اطراف تالاب میقان سال‌هاست با بوی بد تصفیه‌خانه، دسته‌های گستردۀ پشه و خشکی تالاب روبه‌رویند، اما ماجرای آسیب تصفیه‌خانۀ غیراستاندارد گریبان دیگر نقاط کشور را هم گرفته است و در هفتۀ اخیر اهالی روستا‌های کچورستاق، امیران، اسلام‌آباد، احمدآباد از توابع اردستان با هجوم مگس‌ها روبه‌رو بوده‌اند. مگس‌هایی که تصفیه‌خانۀ غیراستاندارد و تخلیۀ کود‌های شرکت کشاورزی فجر چهارمیل برایشان به ارمغان آورده و حالا زندگی را بر روستاییان تیره و تار کرده است.
لایه. لایه لباس هم آنها را از گزند پشه‌ها نجات نمی‌دهد. در زمستان تعداد پشه‌ها در روستا‌های اطراف تالاب میقان و نزدیک به تصفیه‌خانه کمتر است، اما تابستان‌ها هنگام غروب، گردباد پشه منطقه را می‌گیرد و اهالی را در خانه حبس می‌کند. «نوروزی»، دامدار روستای شهرجرد است و در سال‌های گذشته دام‌های بسیاری را از دست داده. پشه‌ها تعداد زیادی از دام‌هایش را کور کرده‌اند و هر کجا برای فروش دامش می‌رود، به در بسته می‌خورد. «می‌گویند نمی‌خریم. حیوان شما مریض است. گوشت سالمی ندارد. مجبوریم هر چندسال یکبار کل دام‌هایمان را عوض کنیم. این زندگی ماست. از دو دهه قبل که تصفیه‌خانه اینجا آمد، وضع هر روز بدتر از قبل شد.»
بیشتر بخوانید:آخرین وضعیت پتروشیمی میانکاله؛ گلایه دامداران از برخورد مدیرکل منابع طبیعی مازندران
او سال‌های ابتدایی که قرار بود تصفیه‌خانه ساخته شود را به یاد دارد. آن سال‌ها که به آنها گفتند حیوان به بیابان نبرند، چراکه باعث بیابان‌زایی می‌شود و بعد هم زمین‌های کشاورزی آنها را شرکت آبوفاضلاب خرید و تصفیه‌خانه ساخته شد. «ما خیلی گوسفند داشتیم، الان فقط صد گوسفند داریم. جگر دام‌ها تاول زده، باید در بیابان برایشان توری بزنیم تا چرا کنند. داخل یونجه‌ها پر از پشه است، خیلی شکایت کردیم، اما صدایمان به جایی نرسید.»
نوروزی از زمین‌های گندم و جویی می‌گوید که هنوز در برخی از آنها کشت‌وکار می‌کنند و هر سال که برای برداشت، کمباین از شیراز یا شهر‌های دیگر می‌آید، چندنفر به‌خاطر نیش پشه‌ها کارشان به بیمارستان می‌کشد. «روی حوضچه‌های تصفیۀ فاضلاب، پشه مثل پتو نشسته است و فاصله‌اش تا ما فقط دو کیلومتر است. ما سال‌هاست تابستان نداریم، در تابستان باید لباس آستین بلند بپوشیم تا در این روستا تاب بیاریم.»
«عفت مبارک‌آبادی» هم روز‌های پرآبی تالاب را به یاد دارد. دهه‌های قبل که میقان رونق داشت و خانۀ پرندگان مهاجر بود. حالا، اما آنچه برای عفت و دیگر ساکنان روستای مبارک‌آباد مانده، تنها بوی بد، پشه و تالابی است که با پساب تصفیه‌خانه و شرکت املاح معدنی پر می‌شود. «ما نفسمان بند آمده از این وضعیت. نمی‌دانیم باید چه کنیم. مستأصلیم. من مغازۀ بقالی دارم، اما نمی‌شود کار کرد. پشه‌ها نمی‌گذارند.»
پشه‌ها به‌زودی به اراک خواهند رسید
اعظم مبارکی، دهیار مبارک‌آباد: نیزار‌ها بعد از ریختن پساب در تالاب به‌وجود آمدند و حالا عامل آتش‌سوزی میقان هستند. در چندسال اخیر همیشه خبر آتش‌سوزی داشته‌ایم. از سوی دیگر مدتی سم‌پاشی در منطقه را شروع کرده بودند، اما قطع کردند و گفتند ضرر دارد؟ آیا بوی بد، پشه‌های عفونی و آلودگی گستردۀ استان مرکزی از سم‌ها ضرر کمتری دارد؟ اینجا همه بیماریم.
«اعظم مبارکی»، دهیار روستای مبارک‌آباد، در چندسال گذشته بار‌ها به مسئولان استان مرکزی دربارۀ وضعیت منطقه گفته است. از ۱۵ سال قبل تصفیه‌خانه زندگی را بر آنها حرام کرده است و حالا خبر آمده که پشه‌ها به شهر اراک هم رسیده‌اند. «ما در پنج کیلومتری اراک هستیم و حالا شهرک ناصری و الهیه اراک هم از پشه‌هایی که در روستای ما هست، دارند. ما بار‌ها به مسئولان گفتیم فکری کنند، در غیر این‌صورت تا دو-سه سال آینده پشه‌ها کل شهر اراک را خواهند گرفت. تصفیه‌خانه‌ها در نقاط مختلف وجود دارند، پساب آنها چه می‌شود؟ چرا در منطقۀ ما فقط این اتفاق افتاده؟» پساب تصفیه‌خانه بدون رعایت هیچ استانداردی به‌عنوان حقابۀ تالاب میقان به آنجا ریخته می‌شود و نتیجه هم رشد نی‌ها در تالاب است. نی‌هایی که پشه‌ها در کنار آنها تخم‌ریزی می‌کنند و حالا سال‌هاست هجوم آنها زندگی برای محلی‌ها باقی نگذاشته.
روستا‌های اطراف تالاب میقان نه‌تن‌ها از مشکلات ناشی از تصفیه‌خانه در عذابند، بلکه شرکت املاح معدنی با برداشت از کف تالاب میقان، این نقطه را به نابودی کشانده است.
سال ۹۵ صحبت از توقف کار این شرکت به میان آمد. پای دادستان هم به ماجرا باز شد و «حسینعلی ابراهیمی کارنامی»، مدیرکل وقت حفاظت محیط زیست استان مرکزی، دربارۀ این شرکت گفت «شرکت املاح معدنی ایران در ۱۰ سال اول مجوز برداشت سالانه ۱۸۰ هزار تن و ۹۰ مجوز برداشت سالانه ۶۰۰ هزار تن را اخذ کرده، اما براساس مستندات کتبی، این شرکت دو برابر مجوز از سطح تالاب میقان برداشت می‌کند.» وضع، اما بدون تغییر خاصی به‌شکل سابق برگشت و خبری از تغییر اساسی به میان نیامد. «هوشنگ فرجی»، مدیرعامل شرکت معدنی املاح ایران، در سال ۱۳۹۹ در یک نشست خبری دربارۀ کارخانۀ اراک گفت «پروژۀ کلرید کلسیم به میزان ۱۵ هزار تن در سال با اشتغال ۲۱ نفر و طرح توسعۀ نمک تصفیه‌شده مجدد به میزان ۴۰ هزار تن با اشتغالزایی ۲۲ نفر و طرح توسعۀ سولفات سدیم اراک از پروژه‌های در دستورکار شرکت است که با اجرای طرح توسعۀ سولفات سدیم در اراک، میزان تولید به صد هزار تن می‌رسد و ۴۰ فرصت شغلی به‌دنبال دارد و تا ۱۰ سال آینده کشور را بی‌نیاز خواهد کرد.»
کار شرکت ادامه یافت و پساب آن سهم تالاب و روستا‌های اطراف شد. مبارکی می‌گوید شرکت آبوفاضلاب در پاسخ به وضعیت موجود تنها به این جمله بسنده کرده که «مجبوریم پساب را به‌جای حقابه دهیم.» او از این گله‌مند است که نه حق آلایندگی به منطقه می‌رسد و نه کسی نگران حیات و زیست مردمان و حیوانات این منطقه است «نیزار‌ها بعد از ریختن پساب در تالاب به‌وجود آمدند و حالا عامل آتش‌سوزی میقان هستند. در چندسال اخیر همیشه خبر آتش‌سوزی داشته‌ایم. از سوی دیگر مدتی سم‌پاشی در منطقه را شروع کرده بودند، اما قطع کردند و گفتند ضرر دارد! آیا بوی بد، پشه‌های عفونی و آلودگی گستردۀ استان مرکزی از سم‌ها ضرر کمتری دارد؟ اینجا همه بیماریم. درختان سبز نیستند و یک لایۀ سفید روی آنها نشسته. حیوانات می‌میرند و وضعیت انسان‌ها هم که مشخص است….از پساب تصفیه‌خانه استفادۀ اقتصادی نمی‌شود
اهالی مبارک‌آباد هنوز بعد از چند دهه نتوانسته‌اند با شرایط کنار بیایند. برای آنها، اما عجیب است که زمانی که یکی از مسئولان می‌خواهد به منطقه بیاید، بو کم می‌شود و دیگر آنچنان خبری از پشه‌ها نیست. نوروزی می‌گوید «اگر می‌توانند این وضعیت را کنترل کنند، چرا همیشه این کار را نمی‌کنند؟ چون مردم برایشان ارزشی ندارند؟!»
بیشتر بخوانید:تعطیلی بازار غیرقانونی فروش پرندگان مهاجر فریدونکنار + عکس
وضعیت حالا در تعدادی از روستا‌های اردستان هم به همین شکل است. هجوم مگس‌ها به روستا‌های کچورستاق، امیران، اسلام‌آباد، احمدآباد زندگی را بر آنها سخت کرده و در روز‌های اخیر بنابه گفتۀ محلی‌ها وضعیت آلودگی فاضلاب شهری اردستان و تخلیۀ کود‌های شرکت کشاورزی فجر چهارمیل در مجاورت منازل مسکونی باعث هجوم مگس‌ها شده است. «حسن ذبیحی»، مدیر شبکۀ بهداشت و درمان اردستان، به ایسنا گفته «کود انباشته‌شده در برخی از روستاها، دلیل اصلی افزایش تعداد مگس‌ها و هجوم آنها به خانه‌ها و مغازه‌ها در روستاها شده است و فاضلاب شهری اردستان هم به روش غیراصولی انجام و دفع می‌شود و وضعیت کنونی حتی می‌تواند تهدید علیه بهداشت عمومی باشد.»
این درحالی‌است که «حسین شواخی»، رئیس ادارۀ حفاظت محیط زیست شهرستان اردستان دربارۀ وضعیت تصفیه‌خانۀ فاضلاب شهری اردستان به ایسنا گفته: «وضعیت فاضلاب شهری اردستان مقررات و ضوابط محیط زیستی را رعایت نکرده است و استاندارد‌های پساب فاضلاب، بالاتر از حد نرمال است.»
رضا حاجی کریم، رئیس فدراسیون صنعت آب: تنها راه‌حل این است که از ظرفیت بخش خصوصی برای استفاده از پساب استفاده شود. درحال حاضر در کشور ۱.۴ میلیارد مترمکعب فاضلاب تصفیه می‌شود که از میزان ۷۵۰ میلیون مترمکعب آن به بخش خصوصی واگذار شده است. این درحالی است که در نقشۀ آب کشور و در افق ۲۰ساله باید ۶.۶ میلیارد مترمکعب پساب را تصفیه کنیم.
این درحالی‌است که تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری، تکنولوژی‌های جدیدی دارند و آنطور که «رضا حاجی کریم»، رئیس فدراسیون صنعت آب می‌گوید در کشورهایی، چون سنگاپور یا آمریکا این پیشرفت تا حدی است که آب تصفیه‌شده برای شرب استفاده می‌شود. «هزینۀ دسترسی به آب تمیز بالاست و درنتیجه کشور‌ها تلاش می‌کنند تا با استفاده از تکنولوژی‌های مدرن از تصفیۀ فاضلاب شهری استفاده کنند. اما در کشور ما نگاه اقتصادی به آب وجود ندارد و چه در زمینۀ تخصیص و چه در زمینۀ قیمت‌گذاری این رعایت نمی‌شود و درنتیجه دربارۀ پساب که محصول خروجی تصفیه‌خانه است هم دیدگاه اقتصادی نمی‌بینیم و کیفیت پساب برای کسی مهم نیست، چون استفاده‌ای از آن نمی‌شود.»
به‌گفتۀ او، برای پساب کاربری خاصی تعریف نشده و اغلب برای تغذیۀ آبخوان و تالاب مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این شرایط هم بی‌توجه به کیفیت عمل می‌شود و آبخوان و تالاب هم تحت‌تأثیر این شرایط قرار می‌گیرد. «تنها راه‌حل این است که از ظرفیت بخش خصوصی برای استفاده از پساب استفاده شود. در حال حاضر در کشور ۱.۴ میلیارد مترمکعب فاضلاب تصفیه می‌شود که از میزان ۷۵۰ میلیون مترمکعب آن به بخش خصوصی واگذار شده است. این درحالی‌است که در نقشۀ آب کشور و در افق ۲۰ساله باید ۶.۶ میلیارد مترمکعب پساب را تصفیه کنیم.» به‌گفتۀ او، تا زمانی که مسئله پساب به‌عنوان یک کالای اقتصادی اهمیت پیدا نکند، نمی‌توان انتظار حل مشکلاتی از این دست در کشور را داشت و همچنان شهر‌های کوچک قربانی آلودگی ناشی از تصفیه‌خانه‌هایی می‌شوند که قرار بود وضعیت زیست شهروندان را بهتر کنند.