اقتصاد ۲۴- شهرداری تهران از اواخر پاییز با هدف «تشخیص دامنه پوشش معاینه فنی خودروها در سطح شهر تهران» و همچنین «اطلاع آماری از حجم (تعداد) خودرو‌های فاقد برگه سلامت معاینه فنی»، اقدام به آزمون خیابانی خودرو‌های در حال حرکت در مناطق مختلف پایتخت کرد، اما در نتایج این پایش، «اطلاعات هشدارآمیز فراتر از آنچه تصور اولیه بود»، دیده می‌شود. جزئیات این چکاپ خیابانی نشان می‌دهد، یک سوم خودرو‌هایی که در طول شبانه روز در پایتخت حرکت می‌کنند، «اصلا برگه تست معاینه فنی» ندارند.
تست سالانه معاینه فنی خودروها، در گام اول باعث «سنجش میزان انتشار ذرات معلق و گاز‌های آلاینده هوا از اگزوز خودروها» می‌شود که در صورت «انتشار بیش از سقف مجاز تعیین شده در مراکز معاینه فنی خودرو»، مالک موظف به «تنظیم موتور خودرو» در سقف مجاز می‌شود که پیامد آن، «کاهش آلودگی هوا» است. اما این آزمون نشان داد، دو سوم از خودرو‌هایی که «برگه معاینه فنی» دارند، در تست خیابانی شهرداری، «خودرو‌های آلوده» تشخیص داده شدند به این معنا که «به رغم داشتن برگه سلامت خودرو»، میزان انتشار آلایندگی از اگزوز آنها، «بیش از سقف مجاز» تعیین شده برای پایتخت است.
علت این تعارض، به قانون مربوط به «اخذ معاینه فنی خودرو از هر مرکز (چه داخل شهر تهران و چه خارج از شهر تهران)» برمی‌گردد که به‌رغم این مسیر قانونی، اما با توجه به «شدت سخت گیری یا تسهیل دستگاه‌های سنجش آلایندگی در مراکز مختلف سراسر کشور»، این مدل عملا میان بر قانونی برای فرار از «رعایت حد مجاز آلایندگی خودرو مخصوص شهر تهران» محسوب می‌شود. خودروها ۸۳درصد از گاز‌های آلاینده هوای پایتخت و ۶۱درصد از ذرات معلق در آسمان را تولید می‌کنند که سهم بالایی در آلودگی هوا محسوب می‌شود. درباره آژیر تست خیابانی خودرو‌های فعال در شهر تهران با مدیرعامل ستاد معاینه فنی خودرو‌های شهر تهران گفتگو کرده ایم.
۳۵درصد از خودرو‌های سبک؛ فاقد معاینه فنی
مدیرعامل ستاد معاینه خودرو‌های تهران در گفتگو با «دنیای‌اقتصاد» اعلام کرد: طرح کنترل کنار جاده‌ای با هدف مشخص شدن وضعیت آلایندگی خودرو‌های عبوری در شهر به صورت میدانی اجرایی شده تا مشخص شود که چه تعداد از خودرو‌های عبوری در شهر، در شرایط مطلوب آلایندگی قرار دارند.
سید محمد مهدی میرزایی قمی مدیرعامل ستاد معاینه فنی خودرو‌های تهران در خصوص نتایج حاصل از پایش خودروها در طرح کنترل کنار جاده‌ای که از سه هفته پیش با تشدید آلودگی هوا در شهر تهران با مشارکت پلیس راهور تهران بزرگ آغاز شده اظهار کرد: در این بازه زمانی تعداد ۷۸۹ دستگاه خودروی سبک متوقف و با استفاده از تجهیزات آزمون آلایندگی کنترل شده است.
از این تعداد خودرو، ۳۵درصد آن فاقد معاینه فنی بوده‌اند. میرزایی قمی در خصوص محل اخذ معاینه فنی خودرو‌های دارای گواهی معاینه فنی گفت: از خودرو‌های دارای معاینه فنی تنها ۲۵درصد از آن به مراکز معاینه فنی شهر تهران مراجعه کرده و ۷۵درصد از آنها از مراکز خارج از شهر تهران گواهی معاینه فنی دریافت کرده‌اند. او با اشاره به این مساله که نتایج این طرح می‌تواند جهت افزایش اثربخشی معاینه فنی در کاهش آلودگی هوا و تصادفات توسط مراجع ذی‌صلاح و ارگان‌های بالادستی مورد استفاده قرار گیرد افزود: نتایج آزمون آلایندگی این خودروها نشان می‌دهد که ۵۶درصد دارای شرایط تعیین شده حدود مجاز آلایندگی سازمان حفاظت محیط‌زیست بوده و در این آزمون قبول و ۴۴درصد آنها در این آزمون به علت آلایندگی مردود شده‌اند.
همچنین ارزیابی اطلاعات حاکی از آن است که ۵۶درصد از خودرو‌های دارای معاینه فنی از آزمون آلایندگی مردود شده‌اند که این‌درصد مردودی با توجه به‌درصد بالای مراجعات به مراکز خارج از شهر تهران دور از انتظار نیست. مدیرعامل ستاد معاینه فنی در خصوص رده سنی خودرو‌های سبک مورد ارزیابی قرار گرفته در این طرح بیان کرد: ۷۲۸ دستگاه خودرو با عمر بیش از چهار سال و ۶۱ دستگاه خودرو با عمر ۴ سال و کمتردر این طرح مورد پایش قرار گرفته‌اند.
گفتنی است در این طرح خودرو‌های سبک که در شهر تردد می‌کنند به صورت تصادفی متوقف و با استفاده از تجهیزات میزان آلایندگی آنها اندازه‌گیری می‌شود. در این بررسی، خودرو‌های آلاینده و دودزا توسط پلیس راهور جریمه و با کنترل آنلاین معاینه فنی آنان، در صورت صحت معاینه فنی و مردودی در آزمون نسبت به ابطال آن اقدام می‌شود. برهمین اساس از ابتدای طرح تا به امروز معاینه فنی ۱۶۹ دستگاه خودرو ابطال و برای ۲۱۰ دستگاه خودرو به علت نداشتن معاینه فنی یا دودزا بودن توسط پلیس جریمه صادر شده است.
بیشتر بخوانید: ابطال معاینه فنی ۶۰۰۰ خودروی آلاینده در پایتخت
کدام دوربین‌ها «رهگیری» می‌کنند؟
مدیرعامل ستاد معاینه فنی خودرو‌های شهر تهران در پاسخ به این پرسش که «کدام دوربین‌های سطح شهر، خودرو‌های فاقد معاینه فنی را رهگیری می‌کنند؟»، گفت: دوربین‌های محدوده طرح کاهش و طرح ترافیک دارای «قابلیت پردازش تصویری تخلفات معاینه فنی» بوده و خودرو‌های فاقد معاینه فنی در صورت تردد در این محدوده به صورت مکانیزه روزانه مبلغ ۵۲هزار تومان توسط پلیس اعمال قانون و جریمه می‌شوند. علاوه بر این در خصوص سایر دوربین‌ها مانند دوربین‌های ثبت تخلفات چراغ قرمز در صورت تخلف یک خودرو وضعیت معاینه فنی آن نیز کنترل می‌شود.
گفتنی است جهت افزایش اثر بخشی معاینه فنی در بحث کنترل آلایندگی و تصادفات لازم است تعداد دوربین‌های پردازش تصویری تخلفات معاینه فنی افزایش و در نهایت به کلیه دوربین‌های سطح شهر تسری یابد مضاف بر اینکه به‌زودی بنا براعلام شرکت کنترل ترافیک شهرداری تهران به تمام زیرساخت دوربین‌های کنترل ترافیک تهران، «رهگیری معاینه فنی» اضافه می‌شود. این مقام شهرداری تهران همچنین درباره «اقدام شهروندان تهرانی به دریافت برگه معاینه فنی از مراکز خارج از محدوده پایتخت» نیز تصریح کرد: سهم مراکز معاینه شهر تهران از خودرو‌های پلاک تهران تنها ۳۷درصد است و بالغ بر ۴۰درصد از خودرو‌های پایتخت به مراکز خارج از شهر تهران مراجعه می‌کنند. بدون تردید جهت افزایش اثر بخشی معاینه فنی در بحث کاهش آلودگی هوا باید سطح معاینه فنی در کلان‌شهر‌ها با سایر شهر‌ها متفاوت باشد.
ایجاد بستر‌های قانونی این رویه به نحوی رعایت عدالت اجتماعی نیز محسوب می‌شود. خودرویی که در شهری که با مشکل آلودگی روبه‌رو نیست تردد می‌کند نیازی نیست با شرایط سخت گیرانه یک کلان‌شهر با بحران آلودگی هوا مورد ارزیابی و پایش قرار گیرد. البته این مهم باید در قانون پیش‌بینی شود، چون بر اساس آیین‌نامه اجرایی نحوه انجام معاینه و صدور برگه معاینه فنی خودرو مصوب هیات وزیران گواهی معاینه فنی که از طریق مراکز معاینه فنی در چارچوب سامانه ملی یکپارچه معاینه فنی صادر می‌شود در سراسر کشور معتبر است.
در خصوص امکان تفکیک معاینه فنی خودروها بر اساس نوع و محل دریافت، اطلاعات مربوط به معاینه فنی خودروها در کشور در یک سامانه واحد ملی ثبت می‌شود که در صورت الزام و ایجاد محدودیت برای اخذ معاینه فنی این موضوع به سادگی از طریق نرم‌افزار توسط وزارت کشور امکان‌پذیر است. البته این موضوع پیشنهاد و در دست پیگیری است و در صورت طی مراحل قانونی و اخذ مجوز لازم بستر‌های آن از طریق دولت و وزارت کشور ایجاد می‌شود. با این حال معاینه فنی چه از جانب دستگاه‌های مسوول در این حوزه که در قانون مشخص است و چه از جانب شهروندان جای هیچ‌گونه تساهل و تسامحی ندارد. معاینه فنی مستقیم با جان و سلامت شهروندان در ارتباط است.
بر اساس نتایج آزمون خودرو‌های مراجعه‌کننده به مراکز در ده ماه امسال نقص مربوط به سیستم ترمز ۱۰۱هزار دستگاه خودرو شناسایی و رفع ایراد شده است. خودرو‌هایی که می‌توانستند هر کدام موجب تصادف و بروز یک حادثه غیر‌قابل جبران شوند. وظایف دستگاه‌ها در بحث نظارت بر مراکز معاینه فنی کاملا مشخص است و متولیان امر در صورت اهمال باید پاسخگو باشند. مردم نیز در بحث نظارت بر مراکز مسوول هستند. در درجه نخست خود شهروند و راکب از وسیله نقلیه استفاده می‌کند و هر گونه اغماض در بحث معاینه فنی خطرات جدی آن متوجه خود اوست. شهروندان باید نسبت به عملکرد مراکز حساس باشند و در صورت مشاهده هر گونه سهل‌انگاری ضمن عدم‌استفاده از خدمات آن مرکز، موضوع را به دستگاه‌های نظارتی گزارش دهند.