اقتصاد۲۴- ماجرا‌های کشمکش ایران و عراق بر سر مساله صادرات برق و گاز از ایران به این کشور و در مقابل عدم تعهد لازم عراقی‌ها برای پرداخت به موقع بدهی خود به بهانه تحریم‌های آمریکا حالا دیگر مساله پوشیده‌ای نیست و تاکنون بار‌ها به آن اشاره شده است.
عراق که البته تاکنون به طور کامل از پرداخت خسارت و غرامت ایران در طول جنگ هشت ساله شانه خالی کرده است و در مورد مساله حق آبه نیز به جای اینکه از طرف ترکیه‌ای گلایه‌مند باشد از طرف ایرانی شکایت می‌کند، در سال‌های اخیر برخلاف ادعا‌های دوستی و برادری، بار‌ها بابت عدم پرداخت بدهی ایران پای تحریم‌های آمریکا و موضوع FATF را وسط کشیده است و حتی به صراحت گفته بدون مجوز‌های آمریکا پول ایران را نمی‌تواند پرداخت کند!
عجیب اینکه همچنان نظر بخشی از طیف اقتدارگرایان در قدرت همان است که عراق را فرصتی برای ایران می‌دانند بدون اینکه چندان به این موارد در رابطه اقتصادی میان دو کشور توجه کنند.
این در حالی است که تیرماه سال جاری خبری منتشر شد که دولت عراق با ایران در مورد تهاتر گاز با نفت به توافق رسید. مقامات عراق در آن زمان اعلام کرده بودند که بدهی‌های خود به ایران را به یک حساب بانکی واریز کرده که طبق تحریم‌های آمریکا این پول تنها می‌تواند برای اهداف بشردوستانه غذایی و دارویی به ایران پرداخت شود.
یعنی حتی در توافق سال جاری نیز عراق در حالی بدهی ایران را در بانک‌ها تایید کرد که آن را منوط به نظارت طبق تحریم‌های آمریکا دانسته بود.
ماجرا این است که عراق برای تامین یک‌سوم انرژی مورد نیاز خود به صورت جدی به گاز ایران نیاز داد، اما در نتیجه تحریم‌های آمریکا علیه ایران قادر به پرداخت مستقیم هزینه گاز ایران نیست به نحوی که این کشور مجبور می‌شود، به سازوکار پیچیده‌ای برای انتقال وجوه به ایران متوسل شود. طبق این سازوکار، پرداخت‌ها باید در یک حساب بانکی نگهداری شوند و پس از تایید واشنگتن، این مبالغ می‌توانند توسط تهران برای تامین مالی واردات غذا و دارو استفاده شوند. این روش باعث شد که عراق با معوقات سنگینی مواجه شود.
در حالی که مقامات عراق گفته بودند بدهی‌های خود به ایران را پرداخت کرده‌اند، اما از آنجا که ایران نتوانسته بود این پول را دریافت کند، از میزان صادرات گاز به عراق به میزان ۵۰ درصد کاسته است. در همان زمان البته گفته می‌شد، بدهی عراق به ایران حدود ۱۰ تا ۱۱ میلیارد دلار است.
ادعای طرف عراقی و طلب ایران و بحران تحریم
اما مساله عجیب این است که اخیرا خبری مطرح شد که بر اساس آن وزیر نفت عراق گفته است: «عراق مبالغ مربوط به واردات گاز از ایران را به خاطر تحریم‌ها پرداخت نمی‌کند و مبلغ حاصل از این واردات به ده میلیارد یورو رسیده ست.»
این سخنان که گویا بخشی از سخنرانی وزیر نفت عراق در مجمع گفتگوی الرافدین بوده که در بغداد برگزار می‌شده است، اما با واکنش‌های جدی و فوری در داخل ایران رو به رو شد و از جمله کاربران در شبکه‌های اجتماعی نیز نسبت به آن واکنش نشان دادند.
رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق و رد ادعای این بدهی عراقی‌ها
عجیب اینجاست که در همین شرایط رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق روز یکشنبه ضمن رد بدهی ۱۰ میلیارد دلاری دولت عراق به ایران گفت: «در حذف دلار از تجارت دو کشور گشایش‌هایی ایجاد شده است.»
به گزارش اقتصاد ۲۴، آل اسحاق به ایلنا گفته است: «بانک ملی ایران پیش‌تر در عراق فعالیت داشت، اما به دلیل تنش‌هایی که میان ایران، آمریکا و عراق بر سر معامله با دلار وجود داشت، محدودیت‌هایی برای فعالیت‌های بانکی ایران در عراق به وجود آمد و بانک ملی ایران نمی‌توانست در این کشور به دلیل همین محدودیت‌ها چندان فعال باشد.»
آل اسحاق البته بدهی ۱۰ میلیارد دلاری دولت عراق به ایران را رد کرده و گفته است: «رقم بدهی‌ها در نوسان است، اما این رقم را تایید نمی‌کنم.»
اینکه رقم بدهی در نوسان است، اما او ۱۰ میلیارد دلاری را تایید نمی‌کند نیز البته از موارد عجیب در این مورد است که هم رقم را دارای نوسان دانسته و هم از سوی دیگر رقم دقیقی را اعلام نمی‌کند.
این در حالی است که طرف عراقی به صراحت از بحران تحریم به ریشه اصلی عدم پرداخت اشاره می‌کند و نه اینکه اراده پرداخت وجود نداشته باشد.
برق قطع و وصل می شود و بدهی هنوز هست
نکته جالب‌تر این است که ۱۰ اسفند سال جاری وزارت برق عراق گفته بود که جمهوری اسلامی تحویل برق و گاز به این کشور را «به دلیل سرما» متوقف کرده است. این بیانیه که در سایت وزارت برق عراق منتشر شده، می‌افزاید قطع صادرات گاز ایران به این کشور باعث شده چهار هزار مگاوات از ظرفیت نیروگاهی این کشور بلااستفاده شود.
به گزارش اقتصاد ۲۴ وزارت برق عراق روز پنجشنبه، ۱۰ اسفند، در بیانیه‌ای اعلام کرد که «در حالی که این وزارتخانه در حال آماده شدن برای اوج بار (مصرف برق) در تابستان سال آینده است، گاز وارداتی به استان‌های فرات مرکزی و بغداد متوقف و موجب از دست رفتن ۴ هزار مگاوات برق شده است.»
در این بیانیه همچنین آمده است که خطوط اتصال برق میان عراق و جمهوری اسلامی در ایران به دلیل موج سرما کاملا متوقف شده است.
ایران از صادرکنندگان اصلی گاز و برق به عراق است. با افزایش شدت سرما و بالا رفتن مصرف گاز در ایران، تامین تقاضا‌های عراق محدود یا ناممکن می‌شود. در فصل تابستان نیز با بالا رفتن مصرف برق برای دستگاه‌های تهویه، ایران از اجرای تعهدات برقی خود بازمی‌ماند.
بیشتر بخوانید: رقابت عراقی‌ها؛ عراق مسیر رقیب کریدور ترانزیتی شمال به جنوب ایران را می‌سازند
اما سوال حالا اینجاست که چه ارتباطی می‌تواند بین بیانیه وزارت برق عراق در روز پنجشنبه ۱۰ اسفند و اظهارات وزیر در روز‌های اخیر باشد.
این موضوع البته حقیقت دارد که ایران از سال‌ها پیش دچار ناترازی در تولید و مصرف گاز، برق و آب است. عرفان افاضلی، دبیرکل فدراسیون صنعت نفت، آذرماه امسال در مصاحبه‌ای گفت که بدمصرفی از دلایل ناترازی گاز در کشور است. او ایران را به لحاظ شدت مصرف انرژی از بدترین کشور‌های دنیا خواند و افزود که مصرف سرانه گاز در ایران به تنهایی ۴ برابر اتحادیه اروپا با ۲۷ کشور است.
اما آیا دلیل ناگهانی قطع برق و گاز از سوی ایران در اسفند سال جاری به دلیل سرمای بسیار بوده است و یا این که دولت ایران اکنون بیش از همیشه نیازمند دریافت طلب‌های خود از عراق است.
پازل یک صورتحساب معلق مانده
کمی که در زمان به عقب بازگردیم شاید یکی دیگر از قطعات پازل رابطه ایران و عراق در حوزه انرژی را دریابیم. نخست‌وزیر عراق در تیر ماه سال جاری گفته بود که کشورش همه بدهی‌های خود را پرداخت کرده و در حساب شرکت‌های ایرانی قرار داده است.
اما او در ادامه نیز گفت که صادرات گاز ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا متوقف شده و تا بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته که این مساله بر تامین برق تاثیر گذاشته است.
السودانی در آن زمان رقم دقیق بدهی را نگفته بود، اما از تهاتر و مجوز‌های آمریکا خبر داده بود و بدهی‌های عراق به ایران در آن زمان حدود ۱۰ تا ۱۱ میلیارد دلار برآورد شده بود.
به گزارش اقتصاد ۲۴ همچنین در همان زمان و در یک نشست خبری از متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا سوال شده بود، با توجه به ادعای رسانه‌های دولتی عراق، مبنی بر اینکه تمامی بدهی این کشور به ایران بابت واردات گازی پرداخت شده (حدودا مبلغ ۱۱ تریلیون دینار عراقی)، آمریکا چطور برای پرداخت این مبلغ به ایران چراغ سبز نشان داده و آیا میان آمریکا و ایران مذاکراتی درباره این موضوع انجام شده است؟ میلر در پاسخ گفته بود: «در سیاست ما نسبت به ایران یا عراق تغییری ایجاد نشده است. دولت بایدن به اجرای تحریم‌های آمریکا علیه ایران ادامه می‌دهد».
نکته اینجاست که در همان زمان هیچگاه مشخص نشد این بدهی دقیقا از چه طریق به ایران منتقل شده است و آیا فقط در بانک‌های عراقی باقی مانده یا بالاخره ایران توانسته از آن سود ببرد؟
در واقع رقم‌های عنوان شده در روز‌های اخیر تقریبا مشابه همان ارقام مطرح شده در تیرماه سال جاری است و شاید بهتر باشد اکنون مقامات وزارت نفت و صمت و اساسا دولت رئیسی یکبار برای همیشه به طور واضح و روشن درباره این مساله و همچنین ماجرای رقم دقیق طلب ایران از عراق و نحوه پرداخت و شرایط آن به رسانه‌ها و افکار عمومی پاسخ بدهند تا دستکم شرایط بازپرداخت یا حتی طلب ایران روشن شود.