اقتصاد۲۴-پیش از پایان سال ۱۴۰۲ کارشناسان بخش خصوصی دربارهٔ تشدید ناترازی بنزین در سال ۱۴۰۳، هشدار داده و اعلام کرده بودند که این ناترازی به‌ویژه در نخستین روز‌های سال و با توجه به سفر‌های نوروزی به‌شکل جدی، خودش را نشان خواهد داد.
حالا دولت که می‌گفت نه مشکلی در تأمین بنزین وجود دارد و نه دلیلی برای نگرانی از ناترازی، اعلام کرده است که نه‌فقط رکورد مصرف بنزین کشور در ۱۰ روز نخست کشور شکسته شده که در روز ۱۱ فروردین دولت ناچار به توزیع ۱۳۰ میلیون لیتر بنزین در جایگاه‌های سوخت شده است. رانندگان و مسافران نوروزی، اما طی این مدت از کمبود و عدم دسترسی به بنزین چه یارانه‌ای و چه آزاد، گلایه داشتند. موضوع مهمتر آنکه هشدار‌های کارشناسی اعلام می‌کند این آغاز روند تشدید ناترازی است که در سال ۱۴۰۳ ادامه پیدا می‌کند. براساس اعدادی که شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی پیشتر اعلام کرده بود در سال ۱۴۰۳، میانگین مصرف بنزین ۸ الی ۱۰ درصد نسبت به سال ۱۴۰۲ رشد خواهد کرد و به ۱۲۴ الی ۱۲۶ میلیون لیتر خواهد رسید.
دولت پیش از شروع نوروز ۱۴۰۳، اعلام کرده بود شهروندان و رانندگان نگران تأمین بنزین در روز‌های تعطیل نباشند. بااینحال نه‌فقط رانندگان خودرو‌های عمومی طی دو هفته گذشته با مشکل تأمین بنزین، تمام شدن سهمیه و نبود بنزین در جایگاه‌های عرضه‌ٔ سوخت مواجه بودند، بلکه حالا وزارت نفت اعلام کرده که رکورد مصرف بنزین طی بازهٔ زمانی ۲۸ اسفند ۱۴۰۲ تا ۹ فروردین ۱۴۰۳ شکسته شده است.
مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران می‌گوید فقط در روز ۱۱ فروردین ۱۳۰ میلیون لیتر بنزین در جایگاه‌های سراسر کشور توزیع شده است که این رقم بالاترین حجم توزیع روزانهٔ بنزین از ابتدای فروردین‌ماه سال ۱۴۰۳ تاکنون است.
به‌گفتهٔ «جعفر سالاری‌نسب» این عدد در مقایسه با مدت مشابه پارسال (یازدهم فروردین‌ماه ۱۴۰۲) با ۱۱۰.۱ میلیون لیتر، ۱۸ درصد افزایش یافته است: «به‌طور میانگین از ابتدای نوروز امسال تاکنون (یکم تا یازدهم فروردین‌ماه) ۱۲۱ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر بنزین در کشور توزیع شده است که این عدد در مقایسه با مدت مشابه پارسال با ۱۱۴.۵ میلیون لیتر، ۷.۲ میلیون لیتر معادل ۶.۲ درصد افزایش یافته است.»
شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران با هشدار دربارهٔ روند افزایشی مصرف سوخت در کشور، از هموطنان خواست با مدیریت مصرف سوخت و رعایت موارد مربوط به مصرف بهینه، کارکنان این شرکت را در سوخت‌رسانی مطلوب به هموطنان یاری کنند.
تداوم ناترازی
اما نگرانی از افزایش مصرف بنزین در سال پیش رو تنها مربوط به روز‌های نوروز نیست. آخرین روز بهمن سال گذشته سالاری نسب اعلام کرده بود مصرف بنزین در ماه‌های مختلف سال متفاوت است، اما به‌طور میانگین امسال، روزانه حدود ۱۱۵ میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف شده است: «در حوزهٔ تولید باید توجه داشت که امسال (۱۴۰۲) دو پروژهٔ تعمیرات اساسی بزرگ در پالایشگاه‌ها اجرایی شد، مثلاً دو فاز پالایشگاه ستارهٔ خلیج فارس تعمیرات اساسی خود را تقریباً انجام داده است. هر فاز این پالایشگاه حدود ۱۴ الی ۱۵ میلیون لیتر در روز بنزین تولید می‌کنند. یا واحد کت‌کراکر پالایشگاه آبادان نیز نیاز به تعمیرات تقریباً یک‌ماهه داشت.» سالاری اشاره کرد: همچنین حجم زیادی از تعمیرات انباشته در پالایشگاه‌های کشور در حال انجام است که مانع از حوادث احتمالی شود. اما با همهٔ این شرایط، تولید بنزین کشور را به حدود ۱۱۲ الی ۱۱۳ میلیون لیتر در روز رساندیم که البته از ظرفیت پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها با رعایت استاندارد‌ها استفاده شد.
بیشتر بخوانید:مصرف ۱۰۴ میلیون لیتر بنزین در روز سیزدهم فروردین
با تداوم روند فعلی، ایران در ۱۰ سال آینده نیازمند واردات روزانه ۱۱۰ میلیون لیتر بنزین و معادل سالانه ۲۵ میلیارد دلار از این محصول خواهد بود
به‌گفتهٔ او برآورد سال ۱۴۰۳ این گونه تخمین زده شده است که میانگین مصرف بنزین ۸ الی ۱۰ درصد نسبت به سال ۱۴۰۲ رشد خواهد کرد و به ۱۲۴ الی ۱۲۶ میلیون لیتر خواهد رسید: «خودرو‌ها عامل اصلی مصرف بالای بنزین در کشور هستند که با مصرف غیراستاندارد مشکل‌آفرین شده‌اند و به‌دلیل کندشدن اسقاط خودرو‌ها و از رده خارج‌نشدن خودرو‌های فرسوده، شیب مصرف بنزین سالانه افزایش می‌یابد. برای تولید روزانه ۱۱۳ میلیون لیتر بنزین ما از ظرفیت ریفورمیت پتروشیمی‌ها نیز استفاده می‌کنیم که همانند ریفرمیت پالایشگاه‌ها کاملاً استاندارد‌های تولیدی را محقق می‌کند و بنزن آن زیر یک درصد است. دقت کنید ریفورمیت یکی از مؤلفه‌های بنزین است و هم در پالایشگاه‌ها و هم در پتروشیمی‌ها تولید می‌شود و از ریفورمیت پتروشیمی‌ها به‌عنوان اکتان‌افزا استفاده می‌شود.
ما حدود ۱۵ واحد تولید ریفورمیت در پالایشگاه‌ها داریم که بیش از ۶۵ میلیون لیتر در روز ریفورمیت تولید می‌کند که نهایتاً به ۱۰۵ میلیون لیتر بنزین تبدیل می‌شود. یعنی ریفورمیت مادهٔ جدید و عجیبی نیست که از پتروشیمی‌ها تولید شود بلکه در پالایشگاه‌ها هم برای تولید بنزین از ریفورمیت استفاده می‌کنیم و یک موضوع طبیعی است.
عبور از مرز ۱۰ میلیون لیتر
افزایش مصرف و تشدید ناترازی تولید و مصرف بنزین در سال ۱۴۰۳ در شرایطی رو به وقوع است که بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد ناترازی بنزین در سال جاری به ۱۰ میلیون لیتر در روز رسیده بود. بااینحال، در شرایطی که تبعات منفی حاصل از افزایش قیمت، دولت را وادار کرده از رفتن به این سمت خودداری کند؛ حتی نشانه‌ای از سناریو‌های غیرقیمتی نیز برای مهار مصرف بنزین دیده نمی‌شود. اظهارات دیروز مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی حاکی از آن است که همزمان با تولید خودرو‌های بی‌کیفیت از نظر مصرف سوخت، فرصت صادرات ۵۰ میلیون لیتر بنزین از این منظر از دست رفته است. باوجوداین، به‌نظر می‌رسد جای برنامه‌ای جامع برای مهار مصرف سوخت که در کشور سابقهٔ خوبی هم داشته، خالی است.
میزان ناترازی بنزین کشور سالانه خسارتی سه میلیارد دلاری به کشور وارد می‌کند. سه میلیارد دلار معادل درآمد فروش یک ماه نفت ایران است
بیشتر بخوانید:مصرف بنزین در اسفند ۱۴۰۲ رکورد زد
طبق آنچه مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده است، میزان ناترازی بنزین کشور سالانه خسارتی سه میلیارد دلاری به کشور وارد می‌کند. سه میلیارد دلار معادل درآمد فروش یک ماه نفت ایران است. پیوستن ایران به باشگاه واردکنندگان بنزین در‌حالی‌است که براساس آمار گمرک، کشور در سال ۹۹ حدود سه میلیارد دلار بنزین صادر کرده است. درواقع، افت شش میلیارد دلاری درآمد ارزی بنزین، نیمی از افزایش درآمد دولت از صادرات نفت و بی‌اثرسازی تحریم‌ها را با خود خنثی کرده و از سر سفرهٔ مردم برداشته است. به‌این‌ترتیب و با تداوم روند فعلی، ایران در ۱۰ سال آینده نیازمند واردات روزانه ۱۱۰ میلیون لیتر بنزین و معادل سالانه ۲۵ میلیارد دلار از این محصول خواهد بود.
افزایش قیمت‌ِ بی‌تأثیر
براساس نموداری که این مرکز منتشر کرده است با در نظر گرفتن افزایش قیمت بنزین در سال ۹۸ (و حتی اگر تأثیر کرونا بر کاهش مصرف بنزین نیز به حساب افزایش قیمت‌ها در آن سال گذاشته شود) باز افزایش قیمت، تأثیری بر کاهش روند بنزین نداشته و هم‌اکنون رقم مصرف بنزین دقیقاً در نقطه‌ای قرار دارد که اگر شوک قیمتی آبان ۹۸ وجود نمی‌داشت، در همان نقطه یعنی ۱۱۸ میلیون لیتر در روز بود. این موضوع به این علت رخ داده که در سال‌های اخیر به‌صورت ریشه‌ای به مسئلهٔ ناترازی بنزین پرداخته نشده است.
از سوی دیگر در ماه‌های گذشته چندین راهکار غیرقیمتی نظیر کاهش کارت‌های سوخت جایگاه‌داران و کاهش سهمیهٔ سوخت آزاد مورد استفاده قرار گرفته است. این موارد هرچند بر کاهش قاچاق و مصرف سوخت مؤثر بوده، اما درنهایت منجر به کنترل مصرف سوخت نشده است. بی‌توجهی به تولید خودرو‌های کم‌مصرف و اسقاط خودرو‌های فرسوده یکی از موضوعاتی که به‌طورکلی در سال‌های اخیر مغفول واقع شده است. تأکید بر حل مسئلهٔ تولید و عرضه در صنعت خودرو، بدون توجه به کیفیت این تولیدات از منظر مصرف سوخت است. البته باید سهم بالای خودرو‌های فرسوده در کشور به‌دلیل عدم توان صاحبانشان برای جایگزینی با خودرو نو را هم به این عوامل اضافه کرد.
براساس آمار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، هم‌اینک ۵۵ درصد خودرو‌های کلانشهر‌ها فرسوده‌اند. نگاهی به خودرو‌های نسبتاً جدید خودروسازان در سال‌های اخیر نشان می‌دهد مصرف سوخت آن‌ها چندان بهبود نیافته است. به‌عنوان مثال طبق اطلاعات مندرج در پایگاه‌های «ایران جیب» و «خودروبانک»، مصرف سوخت ترکیبی دنا پلاس توربو اتوماتیک ۸.۱، تارا اتوماتیک ۷.۲۹، شاهین اتوماتیک ۷.۵۲ و آریا شش لیتر در هر صد کیلومتر است. از دست رفتن فرصت صادرات ۵۰ میلیون لیتر بنزین با تولید خودروی بی‌کیفیت کاهش ناترازی، تنها یک روی سکهٔ مسئلهٔ مصرف سوخت خودرو‌های تولیدی است. روی دیگر این سکه، نبود نفع ناشی از صادرات بنزین در نتیجهٔ کاهش مصرف سوخت است.