اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: مستند‌ها یکی از جذاب‌ترین و ارزشمندترین شکل‌های هنری در صنعت سینما هستند. در انواع این فیلم‌ها اغلب به تصویر کشیدن واقعیت‌های جامعه، فرهنگ، تاریخ، علم، و بسیاری از موضوعات دیگر پرداخته می‌شود.
مستند‌ها اغلب از زاویه‌های مختلفی می‌توانند ساخته شوند، از جمله مستند‌های حقیقی و داستانی و همچنین می‌توانند در قالب فیلم‌های بلند و کوتاه ساخته شوند. در زمینه مستند‌های سینمای جهان، تعداد زیادی از آثار بسیار معروف و تأثیرگذار وجود دارد. برخی از این مستند‌ها به دلیل موضوعات شگفت‌انگیز، دیدگاه‌های نوآورانه و روایت قوی، مورد توجه بسیاری از بینندگان و منتقدان قرار گرفته‌اند.
مستند‌های سینمای جهان یکی از اجزای مهم و گوناگون صنعت فیلم در سطح جهانی هستند. این مستند‌ها به عنوان آثاری هنری که به صورت واقعیت پیشه‌ای تولید می‌شوند و اغلب برای ارائه داستان‌ها، وقایع، فرآیند‌ها به کار می‌روند. این انواع فیلم‌ها گاهی اوقات برای آموزش، گسترش فرهنگ و یا تحلیل و توجه به مسائل مهم اجتماعی و سیاسی ارائه می‌شوند.
در زیر چند نمونه از معروف‌ترین فیلم های مستند سینمای جهان آورده شده است:
۱- رژه پنگوئن‌ها
فیلم «رژه پنگوئن‌ها» یک برنده دارند و آن هم لوکیشن فیلم است. فیلم مستند رژه پنگوئن‌ها پنگوئن‌های امپراتور را در مهاجرت زمستانی‌اشان را همراهی کرده و حقایقی شگفت‌انگیز از زندگی آن‌ها را به تصویر می‌کشد. هر زمستان در بیابان‌های بی‌رحم و یخی قطب جنوب، در مرکز نامساعدترین ناحیه زمین، یک سفر قابل توجه رخ می‌دهد که هزاران سال است در حال انجام است.
پنگوئن‌های امپراتور در دسته‌های هزارتایی، امنیت و آبی خانه خود یعنی اقیانوس را رها می‌کنند و به سختی در درون یخ‌های منجمد به پیش می‌روند تا سفر طولانی خود به منطقه‌ای دور دست را آغاز کنند. اگر پنگوئن جانور محبوب شماست، این مستند برنده اسکار میزان رضایت شما را به اوج خواهد رساند!
۲- کارخانه غذا
این فیلم نگاهی انتقادی به تولید صنعتی غذا دارد و آن را برای محیط زیست و جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، پدیده‌ای مخرب قلمداد می‌کند. در این مستند چرخش غذایی مردم آمریکا را در مرحله‌های مختلف نظاره می‌کنیم. این مستند سرگرم‌کننده بین جمعیت زیادی از مخاطبین برای خودش علاقمند دست‌وپا کرد و جای تعجبی هم نبود؛ چون درباره این است که بیشتر غذا‌هایی که می‌خوریم از کجا می‌آیند و می‌رود سراغ پنج ابرکمپانی تولیدکننده غذا و نشان می‌دهد حجم عظیمی از غذای ما محصول این کمپانی‌ها هستند، نه طبعیت و مزارع خانوادگی کوچک.
۳- دلتنگی برای نور
در این فیلم، تمرکز کارگردان بر روی مقایسه شباهت‌های مابین پژوهش‌های اخترشناسان در ردیابی گذشته‌ی انسان‌ها و زنان شیلیایی است که هنوز پس از سال‌ها، به‌دنبال بقایای اجساد عزیزانشان می‌گردند که توسط پینوشه اعدام شده بودند. نسخه مستند فیلم «درخت زندگی» ساخته «ترنس مالیک». فیلم نگاهی کیهانی به سیاست و حافظه جمعی مردمان شیلی دارد.
در بیابان آتاکامای شیلی که خشک‌ترین مکان روی زمین است، کارگردان دو گروه را در حال کار دنبال می‌کند؛ ستاره‌شناسانی که در حال رصد آسمان بسیار شفاف هستند و زنانی که در جستجوی اعضای بدن دوستان و خانواده خود که توسط رژیم نظامی «پینوشه» در آنجا رها شده‌اند.
۴- آزاد راه مقدس
مستند آزاد راه مقدس، جاده حلقوی اطراف رم، بزرگ‌ترین بزرگراه شهری ایتالیا و محل لوکیشن و ایده جذاب این مستند است. مستند مستند آزاد راه مقدس که از رمان شهر‌های نامرئی ایتالو کالوینو الهام گرفته شده است، به‌وضوح زندگی مردم را در اطراف این بزرگراه به‌تصویر می‌کشد. جانفرانکو برای تهیه این مستند نزدیک به دو سال را در یک ون زندگی کرد و نزدیک به ۷۰ کیلومتر بزرگراه را به جست‌وجو پرداخت. او روال روزمره زندگی مردم عادی را در اثرش به جریان می‌اندازد و نمایه‌ای از یک جهان کوچک را به‌نمایش درمی‌آورد.
جانفرانکو با نگاهی خنثی به زندگی‌های متفاوت و جذاب این محدوده، بیننده را به دنیایی خاص می‌کشاند، اما چیزی که ممکن است برای این مستند قدری دلسردکننده تمام شود، نپرداختن به بطن شخصیت‌هاست. این اثر گویا نامه‌ای به خود شهر رم است، نامه‌ای که می‌خواهد رم را برای رم بازگو کند. این مستند در جشنواره‌ی ونیز توانست شیر طلا را به‌دست آورد.
۵- دنیای خاموش
دنیای خاموش یکی از اولین مستند‌هایی است که از فیلم‌برداری زیر آب با دوربین‌های ضدآب و تجهیزات غواصی مدرن استفاده کرده تا اعماق اقیانوس را رنگی به‌تصویر بکشد. این مستند که براساس کتاب «جهان خاموش: داستانی از ماجراجویی و اکتشاف در زیر دریا» ساخته شده پروسه فیلم‌برداری و تولیدش را به مدت دو سال در یک کشتی در دریای مدیترانه، خلیج فارس، دریای سرخ و اقیانوس هند طی کرد. این مستند به بررسی زیستگاه‌های آبی در مکان‌های متعددی در سراسر جهان می‌پردازد و تصاویری جذاب از دنیای زیر آب را خلق می‌کند.
مستند دنیای خاموش هنگام تولید آسیب‌های زیست‌محیطی شدیدی به دریا و موجودات دریایی وارد کرد و خدمه و عوامل که منجر به قتل یک نهنگ و چندین کوسه شدند، مورد انتقاد شدید قرار گرفتند. خدمه کشتی در این مستند اصلا شبیه به دوستداران محیط زیست رفتار نمی‌کنند و فضایی خشونت‌بار را به‌وجود می‌آورند. دنیای خاموش در سال ۱۹۵۶ جایزه نخل طلا را از کن برد و اسکار بهترین فیلم مستند را نیز دریافت کرد.
۶- لبه دموکراسی
لبه دموکراسی یک مستند شخصی سیاسی از شبکه نتفلیکس است که گذشته سیاسی پترا کوستا را به شکلی خاص دنبال می‌کند. این فیلمساز با نشان دادن تصاویری نزدیک از سه رئیس جمهور در حالی که برای زندگی سیاسی خود می‌جنگند و همچنین آسیب‌های جانبی که این مبارزات بر دموکراسی داشته، هشداری برای همه دموکراسی‌های جهان را به‌گفته خودش به‌نمایش درآورده است.
این مستند در سال ۲۰۲۰ نامزد جایزه اسکار شد و در سال ۲۰۱۹ عنوان دومین مستند پربیننده را در برزیل به‌دست آورد. لبه دموکراسی با استقبالی خوب از سوی منتقدان رو‌به‌رو شد و نیویورک تایمز آن را سرگذشت خیانت مدنی و سواستفاده از قدرت خواند.
۷- فارنهایت ۱۱/۹
مستند فارنهایت نگاهی حزبی لیبرال و انتقادی به دوران ریاست جورج بوش، جنگ در عراق و پوشش آن در رسانه‌ها دارد. مایکل مور در این مستند ادعا می‌کند که رسانه‌های آمریکایی نقش به‌سزایی را نسبت به ایجاد جوی روانی برای حمله به عراق ایفا کردند. مستند همچنین دیدگاه این کارگردان در مورد آنچه پس از ۱۱ سپتامبر برای آمریکا رخ داد و اینکه چگونه بوش از این اتفاق برای پیشبرد مقاصد خود استفاده کرد را نیز به‌تصویر می‌کشد. عنوان این مستند به رمان فارنهایت ۴۵۱ نوشته ری بردبری اشاره دارد که از آینده ایالات متحده، تصویری دیستوپیک ساخته است.
فارنهایت ۱۱/۹ برای اولین‌بار در جشنواره کن به‌نمایش درآمد و جایزه نخل طلا را نیز برد. فارنهایت نقد‌های عموما مثبتی دریافت کرد و با فروش بیش از ۲۲۰ میلیون دلار به پُرفروش‌ترین مستند تاریخ تبدیل شد. اما به‌خاطر اختلاف بر سر صحت محتوایش جنجال‌های زیادی را در رسانه‌ها به راه انداخت و پخش آن در بعضی کشور‌ها ممنوع شد.
۸- سرزمین عسل
سرزمین عسل مستند مقدونی است که زندگی هاتیدزه موراتووا، تنها زنبوردار زنبور‌های وحشی را که در روستایی کوهستانی و دورافتاده زندگی می‌کند را به‌تصویر می‌کشد. مستند سبک زندگی او را قبل و بعد از نقل مکان همسایه‌ها در اطراف محل زندگی‌اش دنبال می‌کند. این فیلم در ابتدا به‌عنوان یک اثر کوتاه برنامه‌ریزی شده بود، اما زمانی که فیلمسازان با هاتیدزه ملاقات کردند، ذهنیتشان نسبت به موضع داستان تغییر کرد.
تصویربرداری این مستند۳ سال به طول کشید. موضوعات محیط‌زیستی، تغییرات آب‌وهوا، از دست دادن تنوع زیستی، بهره‌برداری از منابع طبیعی، تعادل بشریت با اکوسیستم، مصرف‌گرایی در ابتدا حوزه‌ی مضامینی مستند بودند که نهایتاً کارگردان برای افزایش فوکوس زیبایی‌شناسی روابط هاتیدزه با مادر در بستر بیماری و همسایگانش را نیز در سرزمین عسل وارد کرد.
۹- آپولو ۱۱
این مستند به مأموریت آپولو۱۱ در سال ۱۹۶۹ می‌پردازد. اولین ماموریتی که در آن انسان با فرماندهی نیل آرمسترانگ به روی ماه قدم می‌گذارد. این مستند شامل فیلم‌های ۷۰ میلی‌متری از خدمه و شخصیت‌هایی مثل نیل آرمسترانگ و باز آلدرین است و مصاحبه‌های جدید یا روایاتی مدرن ندارد. در این مستند بازیگری بازی نمی‌کند، راوی هم ندارد. این فیلم کاملاً از صدا‌ها و تصاویر بایگانی شده که تا به‌حال کسی آن‌ها را ندیده است استفاده می‌کند.
مستند آپولو ۱۱ بدون هیچگونه جهت‌گیری فقط به بازگویی آنچه که رخ داده می‌پردازد و همین رویکرد باعث جذابیت فوق‌العاده آن شده است. آپولو یک فیلم الهام‌بخش و قابل تقدیر است که با ایجاد تعلیق و شگفتی، تماشاگر را به‌سمت دنیایی از ناشناخته‌های ریاضی و فضا می‌برد.
۱۰- مستند معلم من اختاپوس
در سال ۲۰۱۰ کریگ فاستر به‌عنوان یک غواص به دل جنگلی سرد در زیر آب‌های یک خلیج دور افتاده در شبه جزیره کیپ می‌زند، جایی که در منطقه حفاظتی پارک‌های ملی آفریقای جنوبی قرار دارد. او شروع به ثبت تجربیات خود کرد و به مرور با یک اختاپوس جوان کنجکاو آشنا شد.
این فیلم روابط صمیمانه فاستر با اختاپوس را نشان می‌دهد که نزدیک به یک سال با یکدیگر در تعامل بودند. اختاپوس با فاستر بازی می‌کند و به او اجازه می‌دهد تا غذا خوردن، خوابیدن و سایر کار‌های او را ببیند. فاستر از این اختاپوس به‌عنوان یک مربی یاد می‌کند، موجودی که درس‌هایی راجع‌به شکنندگی زندگی و ارتباط بشریت با طبیعت را به او داد.
این فیلم که بیش از ۲۰ جایزه بین‌المللی از جمله بهترین مستند جوایز فیلم آکادمی بریتانیا (BAFTA) و جوایز صنفی تهیه کنندگان آمریکا را از آن خود کرده است؛ اثری پیرامون حیات وحش و طبیعت است. جالب است بدانید: از سال ۲۰۱۰ که «خلیج کوچک» به‌عنوان یک مستند با رویکرد طبیعت و حیات وحش این جایزه را به خانه برده بود، دیگر فیلمی با این رویکرد موفق به کسب این جایزه نشده است.