اقتصاد۲۴- با این حال، دولت اقدام موثری برای غربال این پروژه‌ها در لایحه ۱۴۰۳ انجام نداده است.در واقع مهم‌ترین چالش در برنامه‌ریزی و مدیریت طرح‌های عمرانی دولت، ناکارایی مصارف عمومی و تعداد بالای طرح‌هایی است که بدون پیشرفت قابل توجه از سالی به سال دیگر منتقل می‌شوند. در بودجه سال جاری، هزار و ۷۶۷ طرح عمرانی نیمه کاره وجود دارد که اتمام همه آن‌ها حدود ۲۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. این در حالی است که در بودجه امسال چیزی نزدیک به یک دهم این رقم، یعنی صرفا ۲۴۳ هزار میلیارد تومان آن قابل تأمین است. به این ترتیب، پیش بینی می‌شود که با ادامه پیدا کردن وضعیت کنونی در تأمین منابع مالی، اتمام همین هزار و ۷۶۷ طرح نیمه کاره حدودا ۸ سال زمان ببرد. طرح‌هایی که میانگین عمر آن‌ها به بیش از ۱۷ سال رسیده است. مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید توزیع منابع محدود بودجه‌ای به این حجم از طرح که زمان زیادی از انجام مطالعات توجیهی آن‌ها گذشته است، یکی از عوامل ناکارایی مصارف عمومی در حوزه اعتبارات عمرانی است.
طرح‌های عمرانی در بودجه ۱۴۰۳
اعتبار کل طرح‌های عمرانی در لایحه بودجه امسال، بالغ بر ۴۰۰ هزار میلیارد تومان است. از این رقم، ۲۶۳ هزار میلیارد تومان به طرح‌های دستگاه‌های اجرایی ملی اختصاص دارد، ۷۱ هزار میلیارد تومان به دستگاه‌های اجرایی محلی در استان‌های کشور و ۶۶ هزار میلیارد تومان به ردیف‌های متفرقه. این میزان بودجه برای ۲ هزار و ۳۲۵ طرح است که به تفکیک به آن‌ها در قانون بودجه اشاره شده است. مبلغ تخصیص داده شده برای پروژه‌های عمرانی نسبت به سال گذشته به میزان ۷ درصد رشد کرده است. با این حال سهم این طرح‌ها از کل مصرف عمومی در قانون بودجه کاهش یافته است.
افت سهم پروژه‌های عمرانی از کل منابع بودجه
رقم کل منابع و مصارف عمومی دولت در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ برابر با ۲ هزار و ۴۶۲ هزار میلیارد تومان تعیین شده است؛ بنابراین مبلغ ۴۰۰ هزار میلیارد تومانی برای طرح‌های عمرانی سهم ۱۶ درصدی از کل بودجه دولت را در این سال تشکیل می‌دهد. سهم این طرح‌ها از کل بودجه می‌تواند نشان دهد که دولت چه میزان به گسترش زیرساخت‌های کشور توجه داشته است. بررسی بودجه سال‌های اخیر حاکی از این است که دولت در سال ۱۴۰۳ کمترین توجه را به این موضوع داشته و سهم این طرح‌ها از کل منابع و مصارف بودجه به کمترین عدد از سال ۱۴۰۰ رسیده است. نکته مهم دیگر در رابطه با طرح‌های عمرانی، انباشت طرح‌هایی است که بدون هیچ پیشرفتی از بودجه یک سال به بودجه سال بعد منتقل می‌شوند.
طرح‌هایی که خاک می‌خورند
مرکز پژوهش‌ها با ارائه یک دسته‌بندی، طرح‌های عمرانی را به دو دسته جاری و غیرجاری تقسیم کرده است. طرح‌های جاری آن‌هایی هستند که به تعمیر و تجهیز ماشین‌آلات و امکانات می‌پردازند.
این طرح‌ها بخش کوچکی از کل طرح‌های تملک را تشکیل می‌دهند. اما سایر طرح‌ها پروژه‌هایی با زمان آغاز و پایان مشخص هستند که به آن‌ها طرح‌های غیرجاری گفته می‌شود. در لایحه بودجه ۱۴۰۳، از میان تمام ۲ هزار و ۳۲۵ طرح عمرانی، ۵۵۸ آن‌ها جاری و هزار و ۷۶۷ عدد آن‌ها غیر جاری هستند.
بیشتر بخوانید:بودجه ۱۴۰۳ چه زمانی نهایی می‌شود؟
همچنین اعتبار طرح‌های جاری بالغ بر ۲۰ هزار میلیارد تومان و اعتبار طرح‌های غیر جاری ۲۴۳ هزار میلیارد تومان مشخص شده است. مرکز پژوهش‌های مجلس به مخدوش بودن «داده نمایی بودجه امسال» در بخش عمرانی نیز با ذکر دو مثال اشاره کرده است. مثلا طرح‌های» تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری» با ۲۰ میلیون تومان اعتبار، و» تعمیرات اساسی اماکن ستادی ستاد فرماندهی کل نیرو‌های مسلح» با ۸۰ میلیون تومان اعتبار وجود دارد که در خصوص واقعی بودن این ارقام تردید وجود دارد. از این رو، بازوی پژوهشی مجلس عنوان کرده که درج ارقام ناچیز و غیرواقعی در جداول بودجه، سرجمع اعتبارات را دچار خطا کرده، واقع‌نمایی داده‌های بودجه‌ای را مخدوش کرده و جایگاه نظارتی مجلس را نیز تضعیف می‌کند. از همین رو خلاف اصل شفافیت در بودجه‌ریزی است.
طرح‌های غیرجاری با عمر ۶۲ ساله!
به گفته بازوی پژوهشی مجلس، هزار و ۷۶۷ طرح در پیوست شماره یک بودجه سال ۱۴۰۳ دارای زمان شروع و پایان مشخص است که برای آن‌ها مجموعا در حدود ۲۴۳ هزار میلیارد تومان اعتبار در سال جاری لحاظ شده و برآورد شده است. این در حالی است که تا اتمام این طرح‌ها، بالغ بر ۱۷۴۵ هزار میلیارد تومان دیگر نیاز است! عموم این طرح ها، ماهیت احداث یا ایجاد دارند و بخش اصلی طرح‌های عمرانی ملی را تشکیل می‌دهند.
متوسط عمر این طرح‌های عمرانی نیمه کاره از شروع تاکنون برابر با ۱۶ سال بوده و قدیمی‌ترین آن‌ها «ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی سفیدرود و فومنات» و «تکمیل و تجهیز شبکه‌های اندازه‌گیری آب‌های سطحی و زیرزمینی در محدوده استان‌ها» ۶۲ سال عمر دارند! نگاهی به عمر این طرح‌های نیمه تمام به تفکیک بازه‌های زمانی نشان می‌دهد که متأسفانه بیشترین سهم را طرح‌های بالای ۲۰ سال دارند که ۵۶۶ طرح را شامل می‌شوند. تغییرات و تحولات مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی اقلیمی و آب و هوایی در کنار توسعه فناوری در بازه‌های زمانی ۲۰ سال به بالا، این پرسش را به ذهن متبادر می‌سازد که: آیا این طرح‌ها حقیقتا می‌توانند پاسخگوی نیاز‌های روز کشور باشند یا نیازمند بازنگری و غربالگری جدی هستند؟
برآورد زمان ۸ ساله برای اتمام طرح‌های امسال!
از مجموع ۱۷۴۵ طرح موجود و براساس برآورد‌های سازمان برنامه و بودجه کشور، قرار است ۱۵۱ طرح در سال جاری به اتمام رسیده و عمده طرح‌ها تا پایان سال ۱۴۰۷ تکمیل شوند. با این وجود و با در نظر گرفتن روند تخصیص اعتبارات عمرانی‌در سال‌های اخیر و محاسبات سرانگشتی ذکر شده تناسب چندانی نداشته و واقع‌بینانه نیست.
مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید اگر کل اعتبار لازم برای اتمام طرح‌ها (یعنی ۱۹۸۸ هزار میلیارد تومان) را به بودجه امسال آن‌ها (یعنی ۲۴۳ هزار میلیارد تومان) تقسیم کنیم، به عددی بیش از ۸ سال برای اتمام طرح‌ها خواهیم رسید. اگر بخواهیم همین محاسبات را به تفکیک سال‌های اتمام انجام دهیم، به بیان ساده، چنین فرض شده است که با فرض پیش‌بینی اعتبار مشابه برای طرح‌ها در بودجه سال‌های آتی، چند سال تا اتمام طرح زمان لازم است.
براساس این محاسبات ساده و در صورت پیش‌بینی اعتبار طرح‌ها مطابق روند فعلی، میانگین زمان خاتمه طرح‌ها بالغ بر ۸ سال و ۲ ماه برآورد می‌شود. برآورد‌ها نشان می‌دهند بیش از ۶۰ درصد طرح‌های عمرانی گذشته، برخلاف برنامه‌ریزی اولیه به اتمام نرسیده‌اند و این موضوع، واقع‌بینانه بودن برآورد‌های موجود را به چالش می‌کشد.