اقتصاد۲۴- در گیربکس‌های اتوماتیک، تعویض و انتخاب دنده‌ها به صورت خودکار توسط نرم‌افزاری که در خودرو نصب شده است، انجام می‌شود و راننده هیچ نقشی در این فرآیند ندارد.
در گیربکس‌های نیمه‌خودکار، راننده معمولاً نظارت بر تعویض دنده دارد و در صورتی که خطا رخ دهد، سیستم به طور اتوماتیک دنده صحیح را انتخاب می‌کند. در این نوع گیربکس، دنده‌ها معمولاً به ترتیب از کم به زیاد تغییر می‌کنند.
اما در گیربکس‌های کاملاً دستی، راننده کنترل کامل بر تعویض دنده‌ها و انتخاب آن‌ها را دارد و می‌تواند بدون رعایت ترتیب، دنده‌ها را تعویض کند.
برای مثال در یک جعبه دنده دستی می‌توان مستقیما از دنده یک به دنده سه رفته یا برعکس از دنده پنج به دنده سه یا دو آمد.
حال سوالی که پیش می‌آید اینست که آیا این کار باعث صدمه به گیربکس یا سایر اجزا می‌شود یا خیر؟
جیسون فنسک (Jason Fenske)، که مدرک مهندسی مکانیک از دانشگاه کارولینای شمالی دارد، با راه‌اندازی یک کانال YouTube، ویدیو‌های جذابی درباره مباحث فنی و نحوه کارکرد اجزای مختلف خودرو تهیه می‌کند. در یکی از آخرین پست‌ها، جیسون به موضوع تعویض دنده در گیربکس‌های دستی پرداخته و این مسئله را تشریح کرده است.
بیشتر بخوانید: چرا شستشوی سیستم سوخت رسانی خودرو اهمیت دارد؟
به گفته جیسون، اگر بخواهیم بدون رعایت ترتیب، از یک دنده سنگین به دنده‌های سبک‌تر در گیربکس دستی برویم، و در لحظه تعویض دور موتور بالا باشد، ممکن است به دلیل عدم همخوانی سرعت چرخ‌ها و دور موتور، در هنگام درگیر شدن کلاچ به خودرو ضربه وارد شود. این اتفاق ممکن است ساییدگی خفیف صفحه کلاچ را ایجاد کند و در بلندمدت ممکن است عمر این قطعه را کاهش دهد.
در حالت برعکس، یعنی تعویض از دنده سبک به دنده سنگین، نیز این مسئله ممکن است رخ دهد. در صورتی که دنده انتخابی با دور موتور و سرعت خودرو هماهنگی نداشته باشد، فشار زیادی به سیستم انتقال قدرت وارد می‌شود و حتی ممکن است در برخی موارد شدید، چرخ‌ها قفل شود و خودرو از تعادل خارج شود.
شروع حرکت با دنده ۲ نیز یکی از عواملی است که می‌تواند باعث استهلاک بیشتر صفحه کلاچ و فشار زیاد به خودرو شود. در واقع، برای حفظ عمر و عملکرد بهینه، باید همواره تناسبی بین سرعت خودرو، دور موتور و دنده انتخاب شده وجود داشته باشد.
در صورتی که یکی از این فاکتور‌ها رعایت نشود، نوعی ناهماهنگی ایجاد می‌شود و موتور یا سیستم انتقال قدرت تحت فشار قرار می‌گیرند. این ممکن است منجر به استهلاک زودتر صفحه کلاچ، ساییدگی قطعات و حتی خرابی سیستم انتقال قدرت شود. بنابراین، رعایت تناسب بین سرعت خودرو، دور موتور و دنده انتخاب شده بسیار مهم است.
اگر بخواهیم به سوال مطرح شده در بالا پاسخ دهیم، باید بگوییم که تعویض دنده بدون رعایت ترتیب، احتمال فرسایش صفحه کلاچ را افزایش می‌دهد و می‌تواند باعث تحمیل فشار مضاعف به سیستم انتقال قدرت و حتی موتور شود.
بنابراین، بهتر است همیشه با رعایت ترتیب و بر اساس سرعت و دور موتور، دنده‌ای که مناسب‌ترین است را انتخاب کنیم. این کار به حفظ عمر قطعات، کاهش خرابی و بهبود عملکرد سیستم انتقال قدرت کمک می‌کند.