اقتصاد۲۴- در دهه ۷۰ قرن ۱۹ میلادی، افزایش آگاهی اجتماعی و قانون‌گذاری‌های مرتبط با کاهش آلایندگی‌های فسیلی موجب شد که خودروسازان قطعه‌ای را طراحی کنند که مانند فیلتر عمل می‌کرد و از ورود اکثر گاز‌های نام‌برده شده به محیط اطراف جلوگیری می‌کرد. این قطعه «مبدل کاتالیست» (Catalytic Convertor) نام گرفت و در قسمت اگزوز خودرو نصب شد.
این قطعه حدود ۹۰ درصد از گاز‌های سمی و مضر حاصل شده از موتور خودرو را خنثی می‌کرد و از ورود آن‌ها به محیط جلوگیری می‌کرد. این مقدار کاهش در میزان گاز‌های سمی بسیار قابل توجه بود و تأثیر زیادی در حفظ محیط زیست داشت. در این قطعه، گاز‌های حاصل از احتراق وارد یک شبکه سرامیکی (Ceramic Lattice) که از مس (Copper)، پلاتینیوم (Platinum) و پالادیوم (Palladium) تشکیل شده‌اند، می‌شوند و به اکسیژن، کربن دی‌اکسید و آب تبدیل می‌شوند. در صورت از کار افتادن این قطعه، بسیاری از گاز‌های سمی وارد محیط زیست می‌شوند و اثرات مخربی بر روی آن می‌گذارند.
به طور معمول، عمر این قطعه برابر با عمر خودروست و جزء قطعات مصرفی خودرو قرار نمی‌گیرد، اما عواملی هم هستند که در کاهش عمر این قطعه تأثیر دارند و باعث می‌شوند زودتر از کار افتد:
۱. کارکرد بالا (High Mileage)
مواد شیمیایی و فلزات به‌کار برده شده در این قطعه، پس از کارکرد بالای خودرو، کارایی خود را از دست می‌دهند. بنابراین، عملکرد کاتالیزور تا جایی قابل قبول است که همه آن فلزات بتوانند خنثاسازی مناسب را انجام دهند. پس از کارکرد مشخصی، این فلزات به تدریج از کار می‌افتند و بازده عملکردی کاتالیزور نیز به تبع، کم‌تر می‌شود.
۲. تغییر شکل در اثر ضربه
برخورد با موانع موجود در مسیر و یا دست‌انداز‌های موجود می‌تواند از عمر این قطعه بکاهد، زیرا تغییر شکل در فرم کاتالیزور موجب تغییر شکل در شبکه سرامیکی درون آن می‌شود.
۳. ورود سوخت نسوخته به درون اگزوز
از کار افتادن شمع‌ها (Spark Plug)، انباشته شدن دوده در پشت سوپاپ‌ها و نشتی سوخت و هوا باعث ورود هیدروکربن‌های نسوخته به درون اگزوز می‌شود.
اگر شمع‌ها به خوبی کار نکنند، مخلوط سوخت و هوای موجود درون سیلندر به خوبی محترق نمی‌شود و انرژی الکتریکی تحویل داده به شمع به خوبی به مخلوط سوخت و هوا منتقل نمی‌شود و مقداری مخلوط نسوخته از طریق سوپاپ خروجی وارد اگزوز می‌شود.
انباشته شدن دوده در پشت سوپاپ‌ها نیز موجب می‌شود سوپاپ خروجی هنگام مرحله تراکم کاملاً بسته نشود و در طی این مرحله مقداری از مخلوط سوخت و هوا که تحت فشار پیستون قرار دارند وارد اگزوز و کاتالیزور شوند.
اگر رینگ پیستون‌های هر کدام از سیلندر‌ها به شدت آسیب ببینند، می‌توانند منجر به راه یافتن هیدروکربن‌های نسوخته و روغن به درون اگزوز شوند.
اثر مخرب ورود هیدروکربن‌های نسوخته به درون کاتالیزور این است که این هیدروکربن‌ها درون کاتالیزور مشتعل می‌شوند و این اشتعال موجب آسیب‌رسیدن به شبکه سرامیکی می‌شود.
۴. مشکلات برقی
خشک شدن سیم‌ها یا وایر‌های (Wire) انتقال‌دهنده انرژی الکتریکی به کوئل، بروز مشکل در کوئل و تقسیم نامناسب الکتریسیته توسط دلکو (البته این مشکل در خودرو‌های قدیمی که کاربراتور داشتند وجود دارد) می‌تواند از رسیدن انرژی الکتریکی مورد نیاز به شمع‌ها جلوگیری کند و در نتیجه، مقداری از هیدروکربن‌های موجود در سیلندر نسوخته باقی بمانند و وارد اگزوز شوند.
بیشتر بخوانید: تولید موتورسیکلت‌های BMW در ایران
نشانه‌های خرابی کاتالیزور
۱- میس فایر
بروز میس فایر یکی از علائم ورود هیدروکربن‌های نسوخته و روغن به درون کاتالیزور است که منجر به از بین رفتن شبکه سرامیکی می‌شود.
۲- شتاب کم
کم‌شتاب شدن خودرو نسبت به گذشته، به‌ویژه در سربالایی‌ها، از نشانه‌های از کار افتادن کاتالیزور است.
۳- کاهش قدرت و بازدهی موتور
با بسته شدن شبکه‌های کاتالیزور، خروج گاز‌های حاصل از احتراق توسط موتور سخت‌تر می‌شود که منجر به خفه‌کردن موتور در اثر کمبود هوا می‌شود. از نشانه‌های این اتفاق، لرزش موتور و کاهش قدرت است.
۴- صدای "تق تق"
به‌گوش‌رسیدن صدای "تق تق" از پشت خودرو یکی از نشانه‌های شکستن و تکه‌تکه‌شدن شبکه سرامیکی درون کاتالیزور است. این صدا در ابتدای روشن‌شدن موتور کم‌تر است و به‌مرور شدیدتر می‌شود.
۵- بوی گوگرد از اگزوز
هرگاه بوی گوگرد از اگزوز به مشام‌تان رسید، نشان از این دارد که عملکرد کاتالیزور خودروی شما عملکرد مناسبی ندارد.
۶- کاهش بازده سوختی
۷- روشن‌شدن چراغ چک
روشن‌شدن چراغ چک می‌تواند یکی از نشانه‌های از کار افتادن کاتالیزور باشد. البته باید گفته شود که روشن‌شدن چراغ چک می‌تواند به علل دیگری نیز مربوط باشد، اما با از کار افتادن کاتالیزور، سنسور اکسیژن داده‌هایی که با معیار‌های موتور همخوانی ندارند را به ECU ارسال می‌کند که در پی آن ECU چراغ چک را روشن می‌کند.