اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: کاخ نیاوران یکی از مجموعه‌های تاریخی و فرهنگی مهم در تهران است که در منطقه‌ای خوش‌آب‌وهوا در شمال شهر واقع شده است. این کاخ به دوره‌های مختلف تاریخی تعلق دارد، اما بیشتر ساختمان‌های آن در دوران پهلوی ساخته شده و به‌عنوان اقامتگاه شاهنشاه ایران و خانواده سلطنتی پهلوی استفاده می‌شد.
مجموعه نیاوران در زمان قاجار به عنوان باغی سلطنتی ایجاد شد. در کنار روستایی که «گُرده وی» یا «گُرده به» خوانده می‌شد و در نیاوران امروز قرار داشت، به جای نیزاری که در همسایگی روستا واقع بود، باغ را ساختند. باغ ییلاقی فتحعلی‌شاه که در جای نیزار ایجاد شد را «نی آوران» نامیدند که بعداً به نام «نیاوران» تغییر پیدا کرد. بعد از فتحعلی‌شاه پادشاهان دیگری مانند محمدشاه و ناصرالدین‌شاه دستور ساخت بنا‌هایی را در معماری کاخ نیاوران دادند. در دوران قاجار آخرین بنایی که به این باغ اضافه شد، کوشک احمدشاه بوده است.
در دوره پهلوی دوم، محمدرضا شاه پهلوی برخی از بنا‌های کوچک را خراب کرد و به جای آن کاخ بزرگی با سبک معماری مدرن در این باغ ساخت و کاخ نیاوران در سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۶ خورشیدی ساخته شد. این کاخ به‌عنوان اقامتگاه خصوصی شاه و خانواده‌اش تا زمان انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ مورد استفاده بود.
بخش‌های مهم کاخ نیاوران
مجموعه نیاوران شامل چندین کاخ و ساختمان مختلف است که هر کدام دارای ویژگی‌ها و کاربری‌های خاص خود هستند. برخی از مهمترین بخش‌های این مجموعه عبارتند از:
کاخ نیاوران: معماری کاخ نیاوران که برای سال‌ها محل زندگی محمدرضا شاه پهلوی و خانواده او بود، به گونه‌ای است که ساختاری چهار ضلعی دارد و از دو طبقه کامل و یک نیم‌طبقه تشکیل شده است. معماری این بنا ایرانی به همراه استفاده از تکنیک‌های مدرن است. می‌توان تزئیناتی که در این ساختمان بکار رفته شده و کار استاد عبداللهی (گچ‌کاری)، استاد علی‌اصغر (آینه‌کاری) و استاد کاظمپور و ایلیا (کاشی‌کاری نمای بیرونی) بوده را ترکیبی از هنر پیش از اسلام و بعد از اسلام دانست. ویژگی به خصوص این بنا این است که سقف آن از وسط باز می‌شود و جنس آن از آلومینیوم است. برای کف آن از سنگ گرانیت سیاه استفاده شد. طراحی و اجرای دکوراسیون داخلی و مبلمانی که در این ساختمان است به عهده یک گروه فرانسوی بود.
بیشتر بخوانید: هر آنچه باید از موزه رضا عباسی بدانید
کاخ صاحبقرانیه: کاخ صاحبقرانیه در ضلع جنوبی مجموعه کاخ نیاوران قرار دارد. ناصرالدین در سال ۱۲۶۷ ﻫ. ق دستور داد ساخت کاخ نیاوران را در دو طبقه شامل شاه نشین، کرسی‌خانه، حمام و ۵۰-۴۰ دستگاه خانه هر کدام شامل چهار اتاق و یک ایوان برای زنانش بسازند. او در سی و یکمین سال حکومتش خود را صاحب قران نامید و این کاخ را «کاخ صاحبقرانیه» نام نهاد. پس از او، مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرمسرا را خراب کرد. فرمان مشروطیت نیز در حیاط کاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا گردید. در دوران پهلوی اول کاخ صاحبقرانیه برای برگزاری مراسم ازدواج محمدرضا پهلوی و فوزیه بازسازی می‌شود، اما به علت سرمای شدید آن سال مراسم در مکان دیگری برگزار می‌گردد.
کوشک احمدشاهی: از دیگر عمارت‌هایی که در این باغ مشاهده می‌شود عمارت کوشک احمد شاهی است که در اواخر دوره قاجاریه برای استراحتگاه ییلاقی احمدشاه با مساحتی حدود ۸۰۰ متر در قسمت میانی باغ ساخته شد و دارای دو طبقه با سقف شیروانی است. از ویژگی‌های دیدنی این بنا نمای آجری به کار رفته در نمای بیرون عمارت و تزئیناتی که روی آن قراردارد است. ورودی این عمارت در قسمت جنوبی قرار گرفته و با چند پله از کنار یک حوضی پوشیده شده از کاشی به عمارت کوشک احمد شاهی منتهی می‌شود.
موزه جهان‌نما: بعد از گذشت مدتی از حکومت پهلوی و در سال ۱۳۵۵ در قسمت غربی عمارت صاحبقراینه برای نگهداری از آثار و اشیا هنری که به فرح دیبا هدیه داده شده بود و یا آن‌ها را خریداری کرده بود، چهار سالن را در یک طبقه همکف و سالنی در زیرزمین بنا نهادند. در این تالار می‌توان اثر‌های بی‌نظیری را مشاهده کرد که از بین آن‌ها فرش‌های نفیس، لوسترها، سپرکوب‌های طلا، ساعت رومیزی، اسطرلاب، گلدان‌های دست ساز و مبل‌های گران قیمت دیدنی‌تر هستند. در سقف تالار وسط موزه جهان نما نقاشی‌هایی بر روی چوب با طرح گل و مرغ مشاهده می‌شود. در سال ۱۳۷۶ موزه دیدنی جهان نما را بازگشایی نمودند. برای رفتن به این موزه کافی است که مسیر کاخ نیاوران را بلد باشید و راهی کاخ صاحبقرانیه شوید، موزه جهان نمای هم در این کاخ قرار گرفته است.
کتابخانه اختصاصی: یکی از اتاق‌هایی که مورد استفاده محمدرضا پهلوی بوده است، اتاق استراحت بوده که برای استراحت نیمروزی خود از این اتاق استفاده می‌کرده است و اشیا‌های بی‌نظیری را در این اتاق می‌توان مشاهده کرد که شامل میز تحریر نقاشی بر روی چوب تولید شده در قرن ۱۸ میلادی که ساخت کشور فرانسه است، مبلمان تولیدی کشور فرانسه، فرش طرح لچک ترنج بافت تبریز، نقاشی چهره دو زن هدیه سناتور محسن فروغی به مناسبت تاجگذاری در سال ۱۳۴۱ که اثر ژان مارک ناتی هستند، تابلو فرشی با تصویر پهلوی اول و همسر وی تاج الملوک و خوشنویسی و تذهیب مدح چهره حضرت محمد (ص) که هدیه منوچهر صانعی به دربار بوده است، قرار دارد.
قسمت‌های اختصاصی داخل کاخ نیاوران
• سقف متحرک کاخ نیاوران
به گفته معاون فنی و اجرایی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، این سقف که هم‌زمان با ایجاد معماری کاخ اصلی ساخته شده، برای نشان دادن آسمان بوده است و در واقع به شکل یک سرسرا در ورودی طراحی و اجرا شده است. حیاط همه‌ی فضا‌ها در قدیم دارای هشتی بوده‌اند، باز شدن سقف کاخ نیاوران نیز نشات از تلفیق سنت و مدرنیته در این بناست.
• اتاق پذیرایی کاخ نیاوران
اتاق پذیرایی که اصلی‌ترین اتاق حضور مهمانان دربار بوده است، با چندین دست مبل و صندلی نفیس، پر شده است. تمام این مبل‌ها و صندلی‌ها ساخت کشور‌های فرانسه و آلمان بوده و به دستور دربار برای این کاخ طراحی شده‌اند. همچنین دیوار‌های این اتاق با تابلو‌های نفیس و ارزشمندی از هنرمندان بین‌المللی تزئین شده است. علاوه بر این آثار ارزشمند و بین‌المللی، دو نقاشی از محسن فروغی، مهندسی که معماری کاخ نیاوران را برعهده داشت و بهمن محصص بر روی دیوار‌ها مشاهده می‌شود.
• اتاق آرایش فرح دیبا
قسمتی از طبقه آخر این کاخ را به محلی برای آرایش فرح دیبا اختصاص داده بودند که علاوه بر اینکه از وردی می‌توان وارد آن شد به اتاق خواب فرح هم به طور مستقیم راه دارد. هم اکنون تعدادی از وسیله‌های همسر شاه را می‌توان در این مکان مشاهده نمود.
• سینمای اختصاصی
در قسمت شرقی طبقه همکف سینمای اختصاصی شاه قرار گرفته که مساحت آن به ۴۰۰ مترمربع می‌رسد. در سینمای اختصاصی سالن اصلی، اتاق آپارات، رختکن و مکانی برای کنترل و تنظیم نور، صدا و پخش فیلم وجود دارد. دکوراسیون کار سینمای اختصاصی پارلز سویگنی است که طرحی فوق‌العاده بی‌نظیر را انجام داده و ویژگی‌های منحصر به فرد آن که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. شامل لوستر‌هایی از میله‌های آلومینیومی و پرده‌های موزیکال ریلی می‌شود که زمان حرکت دادن آن‌ها صدایی دلنشین را به گوش خواهید شنید.
اهمیت فرهنگی و تاریخی کاخ نیاوران
مجموعه نیاوران به دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی خود، یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم تهران محسوب می‌شود. این مجموعه بازتابی از تاریخ معاصر ایران و نمونه‌ای از معماری و هنر دوره پهلوی است. همچنین، این کاخ‌ها و موزه‌ها محلی برای نمایش آثار هنری و فرهنگی با ارزش هستند که تاریخ و فرهنگ ایران را به خوبی به نمایش می‌گذارند.
دسترسی و بازدید
مجموعه نیاوران در منطقه‌ای خوش‌آب‌وهوا در شمال تهران و در نزدیکی خیابان شهید باهنر (نیاوران) قرار دارد. دسترسی به این مجموعه از طریق خیابان‌های اصلی تهران به راحتی امکان‌پذیر است. مجموعه نیاوران همه‌روزه به جز ایام تعطیل رسمی برای بازدید عموم باز است و بازدیدکنندگان می‌توانند از بخش‌های مختلف آن دیدن کنند.
بازدید از مجموعه نیاوران فرصتی مناسب برای آشنایی با زندگی و معماری دوره پهلوی و همچنین دیدن آثار هنری و تاریخی ارزشمند ایران است.
کاخ نیاوران در شمال تهران و منطقه نیاوران قرار گرفته است. می‌توان گفت قسمتی از کاخ سلطنتی نیاوران به پارک نیاوران وصل شده است. این کاخ در خیابان باهنر تهران واقع شده که میدان نوبنیاد را به میدان تجریش متصل می‌کند.