اقتصاد۲۴- مریم آیتی: ۲۱ سال پیش کشورهای اروپایی به‌منظور ایجاد همبستگی سیاسی، اقتصادی و متعاقباً یک صلح پایدار، ارز واحدی به نام یورو را خلق کردند که امروزه به یکی از قدرتمندترین ارزهای جهان تبدیل شده است.
یورو (Euro) واحد پول و ارز رایج اتحادیه اروپا است و با نماد € شناخته می‌شود. این ارز ابتدا، در سال ۱۹۹۹ به‌عنوان واحد پولی غیرنقدی (اعتباری) معرفی شد. اسکناس‌ها و سکه‌های رایج این واحد پولی، سه سال بعد یعنی اول ژانویه ۲۰۰۲، در دسترس کشورهای عضو اتحادیه قرار گرفت.
یورو به انگلیسی euro یکای پول کشورهای منطقه یورو است که به ۱۰۰ سنت تقسیم می‌شود. استفاده از یورو در اول ژانویه سال ۲۰۰۲ رسماً در کشورهای آلمان، فرانسه، بلژیک، اتریش، اسپانیا، پرتغال، یونان، ایتالیا، ایرلند، لوکزامبورگ، هلند و فنلاند آغاز شد و اکنون در ۱۹ کشور از ۲۸ عضو اتحادیه اروپا به طور رسمی در جریان است. در مجموع به این ۱۹ کشور عضو اتحادیه اروپا که از یورو استفاده می‌کنند، منطقه‌ی یورو، ناحیه یورو یا حوزه یورو گفته می‌شود.
این ارز، جزء ده پول قدرتمند دنیا در سال ۲۰۲۳ معرفی شده است و نام‌های دیگری از جمله فرانک اروپایی، طلایی اروپا و کرون اروپایی پیشنهاد شده بود، اما همه این پیشنهاد‌ها با شکست مواجه شدند تا اینکه تئودور وایگل، وزیر دارایی آلمان نام «یورو» را پیشنهاد کرد.
تاریخچه یورو
ایده یکای پول یکسان، نخستین بار توسط ژاک دلور، وزیر اقتصاد سابق فرانسه که از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۵، ریاست کمیسیون اروپا را به عهده داشت ارائه شد. هدف این بود که هویت اروپایی در بازار‌ها تقویت شده و تثبیت قیمت‌ها، رشد اقتصادی و منافع تجاری نصیب اعضا شود. دلور در گزارشی که در سال ۱۹۸۹ ارائه داد، یکای پول مشترک را یک هدف پولی مشترک توصیف کرد که تاحدی موجب رهایی کامل از جنبش‌های سرمایه‌داری خواهد شد.
یکای پول یورو که بزرگ‌ترین قدرت تجاری دنیا را شکل داد، با هدف وصل‌کردن کشورهای اروپایی برای مقاصد تجاری و سیاسی در بحبوحه آشوب‌های سیاسی و اقتصادی به وجود آمد؛ دیوار برلین در سال ۱۹۸۹ فروریخته بود و آلمان‌ها در اندیشه اتحاد بودند، در شرق اروپا بساط کمونیسم برچیده شده بود و منطقه شاهد فراز و فرود‌های بسیار بود.
با پایان جنگ جهانی دوم، اتحادیه اروپا تأسیس شده بود، اما اقتصاد منطقه در مسیر تک قطبی‌شدن حرکت می‌کرد. پیمان ماستریخت در تاریخ ۷ فوریه ۱۹۹۲ در یکی از شهر‌های هلند به نام ماستریخت به امضا رسید و از سال ۱۹۹۳ به اجرا درآمد. این معاهده، ساختار یک یکای پول مشترک را طراحی کرد؛ نماد این ارز جدید از حرف اپسیلون در الفبای یونانی (e) الهام گرفت و از سال ۲۰۰۱، سکه‌ها و اسکناس‌های آن توسط بانک مرکزی اروپا منتشر و وارد بازار شد.
این پیمان میان ۱۲ کشور جامعه اروپا (اتحادیه‌ی اروپای امروزی) یعنی اتریش، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ایرلند، بلژیک، فنلاند، هلند، اسپانیا، پرتغال، یونان و لوکزامبورگ منعقد شد. این کشورها علی‌رغم وجود نگرانی‌هایی چون جعل اسکناس و از دست دادن بخشی از حاکمیت و هویت ملی خود، رسماً به اتحادیه پولی و اقتصادی اروپا پیوستند.
کشورهای شرکت‌کننده در این نشست، علاوه بر ایجاد یک پول واحد، اتحادیه‌ی اقتصادی و پولی اروپا (EMU) را هم بنیان نهادند. آن‌ها همچنین یورو را به‌عنوان یک ارز مشترک مبادلاتی معرفی کرده و معیارهای اقتصادی سختی را برای استفاده از آن و عضویت در اتحادیه‌ی اروپا مقرر ساختند. این معیارها شامل موارد زیر می‌شوند:
• کسری بودجه سالانه نباید بیش از ۳٪ تولید ناخالص داخلی (GDP) باشد.
• بدهی‌های دولت نباید بیش از ۶۰٪ تولید ناخالص داخلی باشد.
• نرخ ارز ثابت بماند.
• نرخ تورم به‌اندازه ۱/۵٪ میانگین نرخ سه کشوری باشد که پایین‌ترین تورم را در اتحادیه‌ی اروپا دارند.
• نرخ بهره بلندمدت حدود ۲٪ باشد.اگرچه بدهی‌های دولت در چندین کشور حتی از ۶۰٪ هم تجاوز می‌کرد (این نرخ در کشورهایی مثل بلژیک و ایتالیا بیش از ۱۲۰٪ بود)، کمیسیون اروپا که شعبه اجرایی اتحادیه اروپا محسوب می‌شود، پیشنهاد پیوستن این کشورها را به اتحادیه اقتصادی و پولی اروپا ارائه داد. کمیسیون همچنین تاکید کرد که هر یک از این کشورها می‌بایست اقدامات مهمی در جهت کاهش بدهی‌های خود انجام دهند.
طرفداران یورو استدلال می‌کردند که ارز واحد اروپایی قادر است با حذف نوسانات تبدیل ارز خارجی، دادوستد را افزایش و قیمت‌ها را کاهش دهد. بریتانیا و سوئد با تعلل بسیار به عضویت این اتحادیه درآمدند؛ هرچند برخی از کسب‌وکارهای بریتانیایی اندکی پیش از این، تصمیم گرفته بودند تا پرداخت یورویی را در دادوستد با سایر کشورهای اروپایی قبول کنند. از طرفی رای‌دهندگان دانمارکی نیز در همه‌پرسی سپتامبر سال ۲۰۰۰، از پذیرش یورو به‌عنوان ارز واحد سرباز زدند.
یونان در ابتدا از شرایط لازم اقتصادی برای ورود به اتحادیه پولی و اقتصادی اروپا برخوردار نبود، اما در ژانویه ۲۰۰۱ توانست با اصلاح ساختار اقتصادی خود، به پول واحد اروپایی بپیوندد. اسلووانی نخستین کشور با سابقه کمونیستی بود که یورو را به‌عنوان ارز رایج خود پذیرفت.
کشورهایی نظیر مالت و بخش یونانی‌نشین قبرس پس از آنکه در سال ۲۰۰۴ به عضویت اتحادیه اروپا درآمدند، به ثبات مالی دست یافته و در سال ۲۰۰۸ یورو را جایگزین ارز ملی خود کردند. کشورهای دیگری که ارز واحد اروپایی را پذیرفتند شامل اسلواکی (۲۰۰۹)، استونی (۲۰۱۱)، لتونی (۲۰۱۴) و لیتوانی (۲۰۱۵) می‌شوند. یورو همچنین ارز رسمی چندین منطقه مثل آندورا، مونته‌نگرو، کوزوو، سن مارینو، موناکو و واتیکان است که به عضویت اتحادیه اروپا در نیامده‌اند.
یورو بیرون از اروپا نیز در برخی از بازمانده‌های مستعمرات کشورهای اروپایی نظیر گویان فرانسه، گوادلوپ، مارتینیک، مایوت، رئونیون، جزایر قناری و سن-پیر و میکلون نیز رایج است.
بانک مرکزی اروپا
یکی دیگر از کارهایی که به‌منظور نظارت بر ارز جدید اروپا و سیاست‌های مالی منطقه یورو انجام گرفت، تاسیس بانک مرکزی اروپا (ECB) بود. این بانک در فرانکفورت آلمان قرار دارد و نهادی مستقل و بی‌طرف به شمار می‌رود. رئیس این نهاد به مدت یک دوره هشت‌ساله توسط اعضای کشورهای اتحادیه اروپا انتخاب می‌شود. این بانک حق انحصاری صدور اسکناس را در دست دارد و مسئول سیاست پولی منطقه یورو است.
ویم دویزنبرگ هلندی به عنوان نخستین رئیس بانک مرکزی اروپا انتخاب شد، پس از او، این بانک از نوامبر ۲۰۱۹ تا به امروز توسط کریستین لاگارد فرانسوی اداره می‌شود.
یورو در اول ژانویه‌ی سال ۱۹۹۹، جای واحد پولی سابق اروپا با نرخ ۱:۱ را گرفت اما استفاده از آن تا هنگام عرضه اسکناس‌ها و سکه‌های آن در سال ۲۰۰۲، فقط به بازارهای مالی و کسب‌وکارهای خاص محدود می‌شد.
کارشناسان زیادی پیش‌بینی می‌کردند که یورو به‌عنوان یک ارز بین‌المللی سرانجام خواهد توانست در رقابت با دلار آمریکا به برتری دست یابد.
طراحی یورو
یک مسابقه اروپایی برای طراحی ارز آینده یورو راه‌اندازی شد و همه شرایط در سال ۱۹۹۳ توسط موسسه پولی اروپا (EMI) تعیین شد؛ و در ماه ژوئن، مدل طراح اتریشی، رابرت کالینا برنده این رقابت برای نخستین اسکناس یورو شد.
هفت اسکناس رنگارنگ یورو از ۵ تا ۵۰۰ یورویی ارزش‌گذاری شده‌اند. این اسکناس‌ها برخلاف اکثر ارزهای ملی دارای هیچ‌گونه طرحی از چهره‌های شاخص ادبی، فرهنگی و سیاسی کشورها نیستند.
یورو مظهر اتحاد اروپا به شمار می‌رود و طراحی آن توسط رابرت کالینا انجام گرفته است. کالینا بر روی این اسکناس‌ها تصویری از نقشه اروپا، پرچم اتحادیه اروپا، طاق‌ها، پل‌ها و پنجره‌های معمولی را طراحی کرد.
همچنین در حال حاضر هشت سکه یورو وجود دارد که از یک سِنتی تا دو یورویی ارزش‌گذاری شده‌اند. طراحی یک روی این سکه‌ها یکسان است و طرف دیگر آن‌ها در هر یک از کشورهای عضو اتحادیه اروپا، طرحی متفاوت دارد.
ویژگی‌های یورو
یورو تنها پول رایج در تمام کشورهای منطقه یورو است. وجود پول مشترک به این معنی است که اگر یکی از شهروندان منطقه یورو از مرز کشورش عبور کند و به کشور اروپایی دیگری وارد شود نیازی به پول آن کشور ندارد.
همه کشورهای اتحادیه اروپا از یورو استفاده نمی‌کنند. برخی از آن‌ها هنوز هم ارزهای ملی خود را به کار می‌برند. دلیل عمده اش این است که اقتصاد‌های آن‌ها هنوز آماده به کارگیری یورو نیست. این کشورها عبارتند از: بلغارستان - جمهوری چک - مجارستان - لهستان - رومانی - سوئد و کرواسی. البته دو کشور (دانمارک و انگلستان) نیز تصمیم گرفته‌اند فعلاً پول ملی خود را حفظ کنند.
تقسیم یورو
یورو یک یکای کوچک‌تر به نام سنت نماد c دارد. یک یورو ۱۰۰ سنت است.
اسکناس‌های یورو
یورو هفت گونه اسکناس دارد: ۵ _ ۱۰ _ ۲۰ _ ۵۰ _ ۱۰۰ _ ۲۰۰ _ ۵۰۰
سکه‌های یورو
سکه‌های یورو از نظر مبلغ هشت نوع است:
سکه‌های سنت یورو: ۱ _ ۲ _ ۵ _ ۱۰ _ ۲۰ _ ۵۰ سنت
سکه‌های یورو: ۱ یورو _ ۲ یورو
آلمانی‌ها بیش از اتباع دیگر کشورهای عضو منطقه یورو به وجه نقد علاقه‌مندند و به طور متوسط در کیف پول هر آلمانی ۱۰۹ یورو وجود دارد. اتریش با ۸۹ و یونان با ۸۰ یورو در رده‌های بعدی قرار دارند. از آن سو پرتغالی‌های با ۲۹ یورو کمترین علاقه را به وجه نقد دارند و فرانسوی‌ها با ۳۲ یورو و هلندی‌ها با ۴۴ یورو در رده‌های بعدی قرار دارند.
سیاست توسعه
بر اساس سیاست توسعه رو به جلو که یک سال پیش توسط مقامات مرکزی اروپا اعلام شد، بانک مرکزی اروپا قرار است تا سال ۲۰۲۴ طرح‌هایی را برای اسکناس‌های جدید یورو اتخاذ کند. در همین زمینه، کریستین لاگارد، رئیس بانک مرکزی اروپا فاش کرد که آن‌ها قصد دارند طی چند سال یک ارز دیجیتال اروپایی ایجاد کنند که به‌طور اساسی بخش مالی منطقه یورو را تغییر خواهد داد.
رابطه دلار و یورو
بانک مرکزی اروپا نقش مهمی در شکل‌گیری یورو به عنوان واحد پولی مشترک ایفا کرد. تا سال ۲۰۰۲ میلادی، یورو به عنوان واحد پولی فیزیکی در دسترس نبود. اما از این تاریخ به بعد، کشورهای فرانسه، آلمان، اسپانیا و ایتالیا و… نرخ‌های متفاوت fx را متوقف کردند. سپس اجماع و بررسی‌های کلی به جایی رسید که یورو را به عنوان واحد پولی مشترک اروپا اعلام کردند.
رابطه یورو و دلار در آن زمان به شیوه‌ای پیش رفته بود که کارشناسان مختلف فکر می‌کردند قرار است یورو به عنوان ارز ذخیره جهانی جایگزین دلار بشود. البته این اتفاق و جایگزینی کاملا محتمل بود.
بحران اقتصادی که در سال ۲۰۰۷ میلادی آغاز شد، رابطه میان یورو و دلار را به شدت تحت تاثیر قرار داد. عوارضی که این بحران به اقتصاد دنیا تحمیل کرد، عملکرد بانک‌های مرکزی را به شدت تحت‌الشعاع قرار داد. اما شیوه تاثیرپذیری بانک‌های مرکزی با هم فرق داشت. برای مثال بازخورد این بحران درباره بانک مرکزی اروپا و فدرال رزرو آمریکا بسیار متفاوت بود.
آمریکا به محض مشاهده بحران، شروع به اقداماتی برای تحریک موتور اقتصاد خود کرد. اما بانک مرکزی اروپا تا مدتی بدون عکس‌العمل و در شوک اوضاع ایجاد شده بود. بانک مرکزی اروپا مدت‌ها بعد از فدرال رزرو دست به اقدامات جبرانی زد. زمانی‌که بانک اروپا شروع به خرید اوراق دولتی کرد، فدرال رزرو اقدامات گسترده فراوانی را رقم زده بود.
تلاش برای جایگزینی یورو با دلار در ایران
هیأت وزیران در سال‌های اخیر کلیه وزارتخانه ها، سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی را موظف کرده است تا ارز یورو را به عنوان ارز مبنای گزارشگری و انتشار آمار، اطلاعات و داده‌های مالی خود مورد استفاده قرار دهند. همچنین طبق این دستور، بانک مرکزی موظف شده است از تاریخ ابلاغ این مصوبه، نرخ برابری ریال در مقابل یورو را به صورت مستمر اعلام و مدیریت کند.
نظرات مخالف و موافق در رابطه با جایگزینی یورو به جای دلار
در واکنش به این تصمیم، بعضی کارشناسان این اقدام را مناسب توصیف کرده اند و بر این عقیده اند که در شرایطی که آمریکا به عنوان صاحب دلار، به ایران اجازه استفاده از آن را نمی‌دهد، نباید اصرار بر استفاده از این ارز داشت و در عوض می‌توان از ارزهای جهان شمول دیگری از قبیل یورو استفاده کرد.
اما برخی دیگر از قبیل بازرگانان نیز بر این عقیده اند که جایگزینی یورو به جای دلار مشکل روابط و معاملات تجاری و مالی بین المللی ایران را حل نمی‌کند. چراکه یورو نیز به مانند دلار مشکلات متعدد خود را دارد. در این میان البته عده‌ای نیز بر این عقیده هستند که اصلا دلار قابل حذف نیست و نمی‌توان ارز ثالث یا روش‌های مبادلاتی دیگری را جایگزین ارز دلار کرد. از طرفی نیز از آنجایی که ارز مبنای جهانی دلار است، جایگزینی یورو زحمات و تبدیلات متعددی را هم به لحاظ مبادله و هم به لحاظ حسابداری نیاز دارد.
نرخ یورو براساس ریال ایران
یورو با رشد ۰.۵۶ درصدی به ۶۴,۳۱۱ تومان (شصت و چهار هزار و سیصد و یازده) رسید.