اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: «موزه عبرت» یکی از موزه‌های تاریخی و فرهنگی تهران است که به نمایش و مستندسازی دوران مبارزات مردم ایران علیه رژیم پهلوی و شکنجه‌های ساواک اختصاص دارد. این موزه که در ساختمان سابق کمیته مشترک ضدخرابکاری ساواک و شهربانی واقع شده، به عنوان نمادی از مقاومت و ایستادگی مردم ایران در برابر ظلم و ستم شناخته می‌شود. در حقیقت موزه عبرت یک زندان موزه است. زندان موزه‌ها مکان‌هایی هستند که در گذشته زندان، قلعه، کمپ و محبس‌هایی چنینی بوده اند و زندانیانی را در خود داشتند. زندان موزه‌های بسیاری در دنیا هستند که بنا بر سوابق تاریخی و سیاسی کشور‌ها به صورت‌های متفاوتی شکل می‌گیرند.
تاریخچه موزه عبرت
در سال ۱۳۱۱ کلنگ ساختمان این موزه به عنوان نخستین زندان مدرن ایران به دستور رضاشاه و توسط مهندسان آلمانی بر زمین زده شد. این ساختمان در سال ۱۳۱۶ تحت عنوان توقیفگاه و بعد‌ها زندان موقت شهربانی و اولین زندان اختصاصی زنان مورد بهره برداری قرار گرفت. ساختمان موزه عبرت در دوران پهلوی دوم به عنوان مرکز بازجویی و شکنجه مخالفان سیاسی و فعالان انقلاب اسلامی توسط ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) و شهربانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، این مکان توسط انقلابیون تصرف و فعالیت‌های سرکوب‌گرانه آن متوقف شد. در سال ۱۳۸۲ هجری شمسی، این ساختمان به عنوان موزه عبرت افتتاح شد تا یادآور دوران سخت مبارزات انقلابی و شکنجه‌های وحشیانه ساواک باشد.
معماری و ویژگی‌های موزه عبرت
ساختمان موزه عبرت دارای معماری خاص و منحصر به فردی است که به منظور ایجاد فضای ترس و وحشت در دل بازداشت‌شدگان طراحی شده بود. برخی از ویژگی‌های برجسته این ساختمان عبارتند از:
سلول‌های انفرادی: سلول‌های کوچک و تاریکی که برای نگهداری و شکنجه زندانیان استفاده می‌شدند.
اتاق‌های بازجویی و شکنجه: اتاق‌هایی که مجهز به ابزار‌های شکنجه مختلف بودند و برای بازجویی‌های خشن از آنها استفاده می‌شد.
راهرو‌های تنگ و تاریک: راهرو‌هایی که به منظور ایجاد حس وحشت و اضطراب در زندانیان طراحی شده بودند.
مجموعه‌های موزه عبرت
موزه عبرت دارای مجموعه‌ای از اسناد، عکس‌ها، ابزار‌های شکنجه و اشیاء مرتبط با دوران مبارزات مردم ایران علیه رژیم پهلوی است. این مجموعه‌ها شامل:
اسناد و مدارک: اسناد و مدارکی که نشان‌دهنده فعالیت‌های ساواک و شهربانی در سرکوب مخالفان سیاسی است.
عکس‌های تاریخی: عکس‌هایی از مبارزان و زندانیان سیاسی که در این مکان نگهداری و شکنجه می‌شدند.
ابزار‌های شکنجه: ابزار‌ها و وسایلی که برای شکنجه و آزار زندانیان استفاده می‌شدند.
روایت‌های شفاهی: روایت‌های شفاهی و مصاحبه‌هایی با زندانیان سابق و مبارزان انقلاب اسلامی که تجربیات خود را از دوران بازداشت و شکنجه به اشتراک می‌گذارند.
بخش‌ها و دیدنی‌های موزه عبرت
۱- اتاق افسر نگهبان: اتاق افسر نگهبان اولین جایی بود که زندانی به آن وارد می‌شد. در این مکان کار ثبت اطلاعات شخصی زندانی را انجام می‌دادند و همه لوازم او را می‌گرفتند. یک جفت دمپایی و لباس زندان تنها چیزی بود که به زندانی تحویل داده می‌شد و از اینجا به بعد باید چشمان زندانی بسته می‌ماند؛ مگر در حمام، دستشویی، سلول و اتاق‌های شکنجه.
۲- محل نگهداری البسه زندانیان: پس از دریافت البسه زندانیان و کلیه لوازم شخصی آنها، این وسایل را در کیسه‌ای می‌ریختند و آن را تحویل افسر نگهبان می‌دادند. هر زندانی شماره‌ای داشت که آن را روی کیسه لباس او نیز می‌نوشتند و سپس آن را در کمد فلزی قرار می‌دادند.
۳- عکاسخانه: هر زندانی پرونده‌ای داشت و هر پرونده نیازمند عکس بود. در اتاق عکاسخانه، تابلویی از مشخصات زندانیان را به دست او می‌دادند و از آنها عکس می‌گرفتند تا بتوانند برای آن فرد تشکیل پرونده دهند.
۴- سلول‌های عمومی و انفرادی: در‌های تو در تو و متفاوت چیزی است که در ابتدای ورود توجه شما را به خود جلب می‌کنند. همه درها، لبه‌ها و قرنیز‌های بلندی دارند. از آنجا که افراد با چشم‌های بسته وارد زندان می‌شدند این لبه‌ها را نمی‌دیدند و پس از برخورد با آنها با سر زمین می‌خوردند. این زندان دارای چهار‌بند انفرادی با ۸۶ سلول و دو بند عمومی با ۱۸ سلول بود که بزرگترین آنها ۳۰ مترمربع وسعت داشت و ۳۰ زندانی را در خود جای می‌داد. ظرفیت کل بازداشتگاه ۲۰۰ زندانی بود؛ اما گاهی تعداد زندانیان به ۸۰۰ نفر هم می‌رسید. بر اساس گفته زندانیان گاهی تعداد ساکنان هر سلول آن قدر زیاد می‌شد که حتی مجبور می‌شدند ایستاده بخوابند.
۵- اتاق پانسمان: شاید عجیب باشد که در مخوف‌ترین شکنجه‌گاه ایران اتاق پانسمان هم وجود داشت! البته تنها کاری که در این اتاق انجام نمی‌شد پانسمان زخم‌های ایجاد شده بر اثر ضربات شلاق و یا سوختگی بود؛ در حقیقت اینجا شکنجه‌گاه دوم محسوب می‌شد. آنها موقع تعویض پانسمان‌ها از دارو‌های بی‌حس کننده استفاده نمی‌کردند و نوعی شکنجه را برای افراد رقم می‌زدند. تعویض پانسمان محل مجروح شده عذاب بزرگی به شمار می‌رفت. آنها باند‌های آغشته به خونابه و زخم‌های خشک شده را از روی پوست می‌کندند و دردی تازه را برای زندانی ایجاد می‌کردند.
۶- شکنجه‌گاه‌ها: اتاق‌های متعددی برای شکنجه در این زندان وجود داشت که امروزه بیشترشان بازسازی شده‌اند. آنها روش‌های متفاوتی برای شکنجه زندانیان زن و مرد داشتند و حتی اتاق‌هایی را هم برای این کار در نظر گرفته بودند. شکنجه گر‌های ساواک از وسایل و روش‌های متعددی برای شکنجه افراد استفاده می‌کردند که برخی از آنها ابداع خودشان بود. تا به حال ۷۴ نوع از شکنجه‌های ساواک با جمع‌بندی اسناد ساواک و اعترافات ساواکی‌ها و اظهارات زندانی‌ها در این موزه ثابت شده‌اند.
۷- محل ملاقات زندانیان: معمولاً فرصتی برای ملاقات با زندانیان این زندان داده نمی‌شد؛ اما فضایی را برای آن در نظر گرفته بودند. در دو سوی این فضا تور‌های حفاظتی قرار دارد. زندانی و خانواده‌اش در دو سوی آن قرار می‌گرفتند و به گفتگو می‌پرداختند؛ در حالی که یک نگهبان در میان آنها قرار داشت.
اهمیت فرهنگی و تاریخی موزه عبرت
موزه عبرت یکی از مهمترین مراکز فرهنگی و تاریخی کشور، نقش مهمی در حفظ و معرفی تاریخچه مبارزات مردم ایران علیه رژیم پهلوی ایفا می‌کند. این موزه با ارائه اطلاعات جامع در مورد فعالیت‌های سرکوب‌گرانه ساواک و شهربانی و همچنین مقاومت و ایستادگی مردم، به بازدیدکنندگان فرصت می‌دهد تا با این دوران تاریک از تاریخ کشور به طور عمیق‌تری آشنا شوند.
فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی موزه عبرت
موزه عبرت علاوه بر نمایش مجموعه‌های ارزشمند خود، به عنوان یک مرکز آموزشی و پژوهشی نیز فعالیت می‌کند. این موزه با برگزاری کارگاه‌ها، سمینار‌ها و نمایشگاه‌های مختلف، به ترویج و گسترش دانش و آگاهی در مورد تاریخچه مبارزات انقلاب اسلامی و فعالیت‌های ساواک کمک می‌کند.
دسترسی و بازدید از موزه عبرت
موزه عبرت در خیابان امام خمینی، تقاطع خیابان سی تیر، تهران واقع شده است و دسترسی به آن از طریق وسایل نقلیه عمومی و شخصی به راحتی امکان‌پذیر است. این موزه همه‌روزه به جز ایام تعطیل رسمی برای بازدید عموم باز است و بازدیدکنندگان می‌توانند از مجموعه‌های متنوع و فعالیت‌های آموزشی آن بهره‌مند شوند.