اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: یکی از جالب‌ترین موزه‌های کشور در داخل ساختمان مرکزی نخستین و بزرگترین بانک ایرانی، بانک سپه قرار دارد. این موزه با نام «موزه سکه» یا «موزه بانک سپه» شناخته شده است. موزه بانک سپه تهران یکی از موزه‌های مهم و تخصصی در زمینه تاریخچه بانکداری در ایران است. این موزه به نمایش آثار و مستندات مرتبط با تاریخچه بانک سپه، می‌پردازد. بازدید از این موزه به علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ مالی و اقتصادی ایران فرصتی منحصر به فرد می‌دهد تا با سیر تحولات بانکی کشور آشنا شوند.
تاریخچه موزه بانک سپه تهران
بانک سپه در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی (۱۹۲۵ میلادی) به عنوان نخستین بانک ایرانی توسط رضا شاه پهلوی تأسیس شد. این بانک با هدف ارائه خدمات بانکی و تسهیل مبادلات مالی در کشور آغاز به کار کرد و نقش مهمی در توسعه اقتصادی ایران ایفا کرد. این موزه در سال ۱۳۴۲ خورشیدی و با همت تیمسار فرج‌الله آق‌اولی مدیرعامل وقت بانک سپه تأسیس شد. ملکه ملکزاده بیانی یکی از کارشناسان سکه مسئول گردآوری این مجموعه، در طول ۱۰ سال تمامی سکه‌های این مجموعه را از مجموعه‌داران گردآوری کرد و همچنین وظیفه چیدمان و رتبه‌بندی آن‌ها را نیز بر عهده گرفت. موزه بانک سپه تهران در سال ۱۳۸۹ هجری شمسی (۲۰۱۰ میلادی) به منظور نگهداری و نمایش آثار و مستندات مرتبط با تاریخچه بانک سپه و نظام بانکی ایران راه‌اندازی شد.
معماری و ویژگی‌های موزه بانک سپه تهران
موزه بانک سپه تهران در ساختمان تاریخی و زیبای این بانک در خیابان امام خمینی (سپه سابق) واقع شده است. این ساختمان دارای معماری کلاسیک و با شکوهی است که نمایانگر دوران تأسیس بانک سپه است. فضای داخلی موزه با طراحی مناسب و استفاده از تجهیزات مدرن نمایشگاهی، محیطی دلنشین و آموزشی را برای بازدیدکنندگان فراهم کرده است.
بیشتر بخوانید: هر آنچه باید از موزه بانک ملی تهران دانست
مجموعه‌های موزه بانک سپه تهران
موزه بانک سپه تهران دارای مجموعه‌های متنوع و ارزشمندی از آثار و مستندات مرتبط با تاریخچه بانکداری در ایران است که شامل موارد زیر می‌شوند:
اسناد و مدارک تاریخی: مجموعه‌ای از اسناد و مدارک مربوط به تأسیس و فعالیت‌های بانک سپه از جمله قراردادها، مکاتبات اداری و پروانه‌های بانکی.
ابزار‌ها و وسایل بانکی: نمایش ابزار‌ها و وسایل مورد استفاده در بانکداری سنتی و مدرن، از جمله دستگاه‌های شمارش پول، مهرها، صندوق‌های امانات و ماشین‌آلات حسابداری.
سکه‌ها و اسکناس‌ها: مجموعه‌ای از سکه‌ها و اسکناس‌های تاریخی ایران که نشان‌دهنده تحولات مالی و اقتصادی کشور در دوره‌های مختلف است.
عکس‌ها و تصاویر تاریخی: مجموعه‌ای از عکس‌ها و تصاویر مرتبط با تاریخچه بانک سپه، شامل عکس‌های افتتاح شعب، کارکنان و رویداد‌های مهم بانکی.
انواع مسکوکات موزه بانک سپه تهران
در مجموعه موزه سکه ردیف کامل و جامعی از انواع مسکوکات دوره صفوی نیز موجود است که ضرب شهر‌های گوناگون ایران است.
اولین سکه در جهان: اولین سکه حقیقی طبق گفته مورخان متعلق به شهر لیدی است، پادشاهی باستانی در عصر آهن در غرب آناتولی، بوده است. قدیمی‌ترین سکه‌های لیدی متعلق به پادشاه ژیک بود که به‌صورت قطعه ضخیم و نامنظم الکتروم با شیار‌های موازی بر روی آن ساخته می‌شد. اولین سکه استاندارد با طرح نیم‌تنه گاومیش و شیر در حال مقابله با یکدیگرند که در پشت آن نیز دو مربع فرورفته وجود دارد.
هخامنشیان: کوروش در فتوحات خود به آسیای صغیر، متوجه ضرب سکه شد، اما به علت مرگ نتوانست این مهم را به سرانجام برساند. کمبوجیه پسر او هم نتوانست در این زمینه اقدامی بکند تا سرانجام این سکه‌ها در دوران سلطنت داریوش یکم ضرب شد، وی به سروسامان دادن وضع مالی و اقتصادی کشور پرداخت و نظم را در کشور برقرار ساخت. سکه‌های دوره هخامنشیان، به دریک معروف بودند و وزن‌های متفاوتی داشتند. طرح‌های مانند نیم‌تنه شاهنشاه کمان‌به‌دست، شاه یک زانو بر زمین، کماندار پارسی ترکش بر پشت و طرح‌های دیگر روی آن‌ها دیده می‌شد.
سکه‌های اسکندر و سلسله سلوکی: این سکه‌ها، ترکیب تمدن‌های ایران و یونان را نشان می‌دهد. تعدادی از سکه‌های این دوران در کشور یونان ضرب شده و طرح و نقش‌های روی آن‌ها بسیار هنرمندانه و ظریف است.
اشکانیان: این سکه‌ها ارزش تاریخی زیادی دارند و فرهنگ، هنر و تصویر پادشاهان پارتی روی این سکه‌ها دیده می‌شود. این سکه‌ها از جنس نقره و برنز است و اشکالی مانند خورشید، ستاره، ماه، فیل، فرمانروایان، الهه‌های یونانی، القاب پادشاهان با خط یونانی مانند بر روی آن‌ها به‌چشم می‌خورد.
ساسانیان: علاقه فراوان به آیین زرتشت و مزدیسنا در دوران ساسانی موجب شده تا اشکالی مانند هلال ماه، پرتوی خورشید (مهر) روی سکه‌ها حک شود. این سکه‌ها از جنس سرب، قلع، نقره و طلا بودند که به آن‌ها دینار و درهم گفته می‌شد. جالب‌ترین مسکوکات موزه سکه بانک سپه، مربوط به دوران ساسانیان است.
سکه‌های خلفای اموی: با حضور عرب‌ها در ایران، سکه‌های ساسانی و طلای بیزانسی مورد استفاده قرار گرفت و درهم و دینار‌هایی به سبک اسلامی ضرب شد. در آن دوره، ۸۰ فقره ضرابخانه وجود داشت که بسیاری از آن‌ها در ایران و بقیه در اندلس، قیروان و دمشق بودند.
صفویان: در دوره صفویه سکه‌های بیستی، محمدی، شاهی، عباسی، لاری، اشرفی در ضرابخانه‌هایی در شهر‌های لاهیجان، ابرقوه، سبزوار ضرب می‌شد و به‌طور کلی ۶۷ ضرابخانه مختلف در این دوران در کشور وجود داشت که با قتل سلطان حسین به پایان رسید.
سکه‌های قاجار: سکه‌های قاجار، از زمان حکومت آقامحمدخان ضرب شد. به دلیل اهمیت سکه‌های طلا، ضرب این سکه‌ها به ندرت و در شهر‌هایی مانند تهران، اصفهان، کرمان، تبریز، رشت، یزد، استرآباد، ایروان، خوی، شیراز، قزوین، کاشان و مازندران انجام می‌گرفت. در این دوران سکه با نام‌های قرآن، تومان، شاهی، دینار، غاز، فلوس و ریال در بازار بود. در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه و همزمان با ماشینی شدن ضرب سکه، همه ضرابخانه‌ها تعطیل شد و تنها ضرابخانه پایتخت به فعالیت خود ادامه داد.
سکه‌های عصر پهلوی: در زمان سلطنت رضا شاه، سکه‌های جدیدی از جنس طلا، نقره، مس و نیکل با نام‌های متفاوت ضرب شد. مسکوکات طلا با نام‌های پنج پهلوی، دو پهلوی، یک پهلوی، نیم پهلوی، مسکوکات نقره نیز با نام‌های ۵۰۰۰ دینار، ۲۰۰۰ دینار، ۱۰۰۰ دینار، ۵۰۰ دینار، ۵ ریال، ۲ ریال، ۱ ریال و نیم ریال، سکه‌های مسی یا نیکلی، ۱۰۰ دینار، ۵۰ دینار، ۲۵ دینار، ۱۰ دینار و پنج دینار شناخته می‌شدند. در زمان سلطنت محمدرضا شاه، سکه‌ها دوباره تغییر کردند.
سکه‌های دوران پس از انقلاب: مسکوکات یک ریالی، دو ریالی، ۱۰ ریالی، ۲۰ ریالی، ۵۰ ریالی، ۱۰۰ ریالی و ۲۵۰ ریالی از جنس مس، برنز و نیکل در این دوران ضرب شد و سکه‌های طلا شامل بهار آزادی، نیم بهار آزادی و ربع بهار آزادی است.
اهمیت فرهنگی و تاریخی موزه بانک سپه تهران
موزه بانک سپه تهران به عنوان یکی از مهمترین مراکز فرهنگی و تاریخی در زمینه بانکداری و امور مالی، نقش بسزایی در حفظ و معرفی تاریخچه نظام بانکی کشور ایفا می‌کند. این موزه با ارائه اطلاعات جامع و نمایش آثار ارزشمند، به بازدیدکنندگان این فرصت را می‌دهد که با تاریخچه بانک سپه و نقش آن در توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران آشنا شوند.
نخستین موزه شبکه بانکی
هسته اولیه تشکیل موزه بانک سپه در نیمه دوم دهه ۳۰ شمسی به کوشش فرج‌الله آق‌اولی مدیرعامل وقت بانک سپه با خرید مجموعه آثار از مجموعه داران و جمع‌آوری آثار اهدایی شکل گرفت و با کمک ملکزاده بیانی سکه‌شناس و برخی از اعضای انجمن آثار ملی نظیر دکتر مصطفوی شناسایی و آماده نمایش شد. در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی موزه به صورت رسمی در طبقه همکف ساختمان ادارات مرکزی بانک سپه واقع در جنوب شرقی میدان مشق تهران افتتاح شد.
نظر به اینکه ساختمان اولیه موزه پاسخگوی تمامی نیاز‌های موجود نبود پس از گذشت چهار دهه از فعالیت موزه بر اساس درخواست اداره کل روابط عمومی و موافقت هیئت مدیره بانک، فضایی بالغ بر یک هزار متر مربع در قالب سه سالن نمایشگاهی، کارگاه مرمت، سالن همایش، فروشگاه، مخزن و سایر فضا‌های اداری به موزه اختصاص یافت و ساختمان جدید موزه در ۱۴ اسفند سال ۱۳۹۵ شمسی افتتاح شد.
فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی موزه بانک سپه تهران
موزه بانک سپه تهران علاوه بر نمایش مجموعه‌های خود، به عنوان یک مرکز آموزشی و فرهنگی نیز فعالیت می‌کند. این موزه با برگزاری کارگاه‌ها، سمینارها، نمایشگاه‌های مختلف و برنامه‌های آموزشی، به ترویج و گسترش دانش و آگاهی در زمینه بانکداری و تاریخچه نظام بانکی کمک می‌کند.
دسترسی و بازدید موزه بانک سپه تهران
موزه بانک سپه تهران در خیابان امام خمینی (سپه سابق)، نزدیکی میدان امام خمینی (توپخانه)، تهران واقع شده است. دسترسی به این موزه از طریق وسایل نقلیه عمومی و شخصی به راحتی امکان‌پذیر است. این موزه همه‌روزه به جز ایام تعطیل رسمی برای بازدید عموم باز است و بازدیدکنندگان می‌توانند از مجموعه‌های متنوع و فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی آن بهره‌مند شوند.