اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: «موزه مردم‌شناسی اردبیل» یکی از موزه‌های مهم و تاثیرگذار استان اردبیل است که به نمایش فرهنگ، تاریخ و زندگی مردم منطقه اختصاص دارد. این موزه با داشتن مجموعه‌های ارزشمند و فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی، به‌عنوان یکی از مراکز مهم در حفظ و معرفی فرهنگ و تاریخ مردم اردبیل شناخته می‌شود. بازدید از این موزه فرصتی مناسب برای آشنایی با زندگی و آداب و رسوم مردم منطقه و لذت بردن از آثار هنری و تاریخی آن است. در آمار گرفته شده در شهریور ۱۴۰۲ از این مجموعه ۶ هزار و ۵۰۰ بار بازدید شده است.
تاریخچه موزه مردم شناسی اردبیل
موزه مردم‌شناسی اردبیل در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی (۲۰۰۸ میلادی) در بنای تاریخی حمام ظهیرالاسلام تأسیس شد. در حقیقت این مکان قبلاً حمام بوده و شخصی به نام ظهیرالاسلام در دوره ایلخانی بنا کرده است و امروزه بعد از ۲۰۰ سال بخش‌هایی را به این بنا اضافه کردند. بازسازی‌های مربوط به این حمام از دوره قاجار توسط فردی به نام آقانقی مؤتمن الرعایا آغاز شد، به همین جهت این حمام به نام دو نفر نامیده می‌شود. در زمان پهلوی نیز کاربری حمام خود را حفظ کرده بود و تا اواخر دهه چهل شمسی به طور فعال محلی برای استحمام اهالی بود، اما بعد از مدتی در جریان احداث خیابان جدید بخش زنانه این حمام به طور کامل تخریب شد و پس از این مدتی بدون استفاده شد تا در نهایت در سال ۱۳۷۸ این حمام توسط میراث فرهنگی خریداری شده و مجدداً بازسازی‌های مربوطه روی آن انجام گرفت، سپس چند مورد مجسمه مومی به این مکان آورده شد تا شیوه زندگی مردم اردبیل، آداب و رسوم، آئینها، پوشش محلی و شیوه غذا پختن آن‌ها، در معرض دید تماشاگران قرار بگیرد. در این موزه علاوه بر پوشش محلی، چندین آثار و دست نوشته تاریخی نیز جمع آوری شده است و نهایتاً این بنا در دهه ۱۳۸۰ به موزه مردم‌شناسی اردبیل تغییر کاربری داد.
معماری موزه مردم شناسی اردبیل
حمام آقانقی از نظر معماری، نمونه‌ای از حمام‌های دوره ایلخانی و دارای سه بخش اصلی است: گرمخانه، سردخانه و رختکن.
• گرمخانه اصلی‌ترین بخش حمام است و از سه فضا با عناوین گرمخانه کوچک، گرمخانه بزرگ و سربینه تشکیل شده است. گرمخانه بزرگ دارای گنبدی آجری است که با نقوش هندسی و اسلیمی تزئین شده است.
• سردخانه فضایی خنک و مطبوع است که برای استراحت و خنک شدن بعد از حمام استفاده می‌شده است. سردخانه دارای حوضی سنگی در وسط و طاقچه‌هایی در اطراف است.
• رختکن فضایی است که برای تعویض لباس و نگهداری از وسایل شخصی از آن استفاده می‌شده است.
حمام آقانقی در طول تاریخ چندین بار مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. در دوره صفوی، تغییراتی در تزئینات حمام ایجاد شد و نقاشی‌هایی بر روی دیوار‌ها و سقف‌ها کشیده شد. در دوره قاجار، حمام به طور کلی مرمت و بازسازی شد و بخش‌هایی به آن اضافه شد. در دوره پهلوی، با توجه به تغییر سبک زندگی مردم، حمام از رونق افتاد و به مرور زمان رو به ویرانی گذاشت و در سال ۱۳۴۷، حمام آقانقی توسط اداره کل باستان‌شناسی ایران خریداری و به موزه مردم‌شناسی تبدیل شد. از آن زمان تاکنون، مرمت‌ها و بازسازی‌های متعددی در حمام انجام شده است. آخرین بازسازی و مرمت موزه مردم شناسی اردبیل در سال ۱۳۹۵ انجام شده است. در این بازسازی، کلیه بخش‌های حمام مرمت و بازسازی شده و سیستم‌های نورپردازی و تهویه مطبوع جدیدی در آن نصب شده است.
بخش‌های موزه مردم شناسی اردبیل
موزه مردم‌شناسی اردبیل شامل چندین بخش مختلف است که هر کدام به نمایش جنبه‌های متفاوتی از زندگی و فرهنگ مردم اردبیل اختصاص دارند:
بخش پوشاک سنتی: نمایش لباس‌های سنتی مردان و زنان اردبیل که شامل انواع لباس‌های محلی، جلیقه‌ها، شلوارها، روسری‌ها و سایر پوشاک مخصوص مراسم و جشن‌ها است.
بخش صنایع دستی: نمایش انواع صنایع دستی محلی از جمله قالی‌بافی، جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی، و سایر هنر‌های دستی که نشان‌دهنده مهارت و خلاقیت هنرمندان منطقه است.
بخش ابزار و وسایل زندگی: نمایش ابزار‌ها و وسایل زندگی روزمره مردم اردبیل در گذشته، شامل وسایل آشپزخانه، ابزار‌های کشاورزی، و ابزار‌های مختلفی که در خانه‌ها و کارگاه‌ها استفاده می‌شد.
بخش آداب و رسوم: نمایش صحنه‌هایی از زندگی روزمره مردم، مراسم‌ها، و جشن‌های سنتی که نشان‌دهنده فرهنگ و آداب و رسوم منحصر به فرد منطقه است.
اهمیت فرهنگی و تاریخی موزه مردم شناسی اردبیل
موزه مردم‌شناسی اردبیل به عنوان یکی از مراکز فرهنگی و تاریخی مهم استان، نقش بسزایی در حفظ و معرفی فرهنگ و تاریخ مردم منطقه دارد. این موزه با ارائه اطلاعات جامع و نمایش آثار و اشیای مرتبط با زندگی مردم، به بازدیدکنندگان این فرصت را می‌دهد که با آداب و رسوم، صنایع دستی، و شیوه‌های زندگی سنتی مردم اردبیل آشنا شوند و از دستاورد‌های فرهنگی و تاریخی این منطقه قدردانی کنند.
این موزه علاوه بر نمایش مجموعه‌های خود، به عنوان یک مرکز آموزشی و فرهنگی نیز فعالیت می‌کند. این موزه با برگزاری کارگاه‌ها، سمینارها، نمایشگاه‌های مختلف و برنامه‌های آموزشی برای دانشجویان، پژوهشگران و عموم مردم، به ترویج و گسترش دانش و آگاهی در زمینه فرهنگ و تاریخ مردم اردبیل کمک می‌کند.
دسترسی و بازدید از موزه مردم شناسی اردبیل
موزه مردم شناسی اردبیل در خیابان سعدی، میدان عالی‌قاپو، در نزدیکی بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی واقع شده است. دسترسی به این موزه از طریق وسایل نقلیه عمومی و شخصی به راحتی امکان‌پذیر است. این موزه همه‌روزه به جز ایام تعطیل رسمی برای بازدید عموم باز است و بازدیدکنندگان می‌توانند از مجموعه‌های متنوع و فضای تاریخی آن بهره‌مند شوند.