اقتصاد۲۴-اینکه ایران هنوز از ظرفیت‌های موجود در مرز مشترک خویش با ارمنستان استفاده نکرده نباید این‌گونه تعبیر شود که تغییر مرز‌ها بی اهمیت است، زیرا تغییر مرز‌ها یک تغییر ابدی است و بالفعل نشدن توانایی بالقوه، می‌تواند یک کاستی و کم کاری موقتی باشد. با احداث کریدور زنگزور میان آذربایجان و منطقه نخجوان، مرز دائمی ایران با ارمنستان قطع می‌شود. بر همین اساس، مساله زنگزور برای ایران اهمیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی دارد، زیرا این منطقه در همسایگی مرز شمالی ایران قرار دارد و هرگونه تغییر در وضعیت آن می‌تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر منافع ایران تاثیر بگذارد. ایران از طریق ارمنستان به کشورهای شمالی از جمله گرجستان، روسیه و اروپا دسترسی دارد، اما ایجاد یک کریدور آذربایجانی می‌تواند این مسیر را محدود کرده یا از بین ببرد.
ایران اجرای کریدور زنگزور را برخلاف مصالح و منافع ملی خود می‌داند و بسیاری از کارشناسان هم گفته‌اند که اجرای این کریدور تاثیرات عمده‌ای بر روابط اقتصادی، امنیتی، و ژئوپلیتیکی ایران در قفقاز جنوبی خواهد داشت.
در این میان، ایجاد دالان زنگزور می‌تواند باعث کاهش تردد کالا و خدمات از طریق ایران شود. یکی از مسیر‌های اصلی ترانزیت کالا بین آسیای مرکزی و اروپا از ایران می‌گذرد و دالان زنگزور می‌تواند این مسیر را به چالش بکشد و کاهش درآمد‌های ترانزیتی ایران و در نتیجه زیان اقتصادی کشور را به دنبال دارد.
ضرورت تدبیریابی برای حل این چالش
حمید حسینی، عضو اتاق بازرگانی گفت: «در صورت تغییرات پیش‌بینی شده برای مرز زنگزور، رقبای تجاری ایران از این مساله منتفع خواهند شد و چین نیز از مرزی جز ایران به اروپا دسترسی پیدا خواهد کرد.
وی در توضیح این مطلب، با شااره به دلایل اهمیت زنگزور گفت: «اهمیت مرز با ارمنستان، کانالی است که از این طریق به اروپا وصل می‌کند. این کانال با گذر از ارمنستان و گرجستان وارد دریای سیاه می‌شود، ولی چون روابط جمهوری اسلامی و گرجستان گرم نیست، استفاده اقتصادی مهمی از این کانال تاکنون نشده است.»
او افزود: «با این حال مسیر فعلی که برای آن اندیشیده‌اند به نحوی است که موقعیت ژئوپلیتیکی رقبای ما را ارتقا خواهد داد و همین در نهایت می‌تواند از نظر اقتصادی نیز گریبان ایران را بگیرد. این اقدام موجب می‌شود که ترکیه به آسیای میانه دسترسی بهتری داشته باشد.»
حسینی ادامه داد: «در عین حال چین، به عنوان اقتصاد نوظهور جهان در پی یافتن مسیر‌هایی برای دسترسی مستقیم به اروپا است. به جز دریا، جمهوری خلق چین چهار مسیر را برای رسیدن به اروپا در نظر دارد که هر چهارتای آن از خاک ایران می‌گذرد. چنانچه کریدور زنگزور به شکلی که گفته می‌شود در بیاید، با اتصال ترکیه، جمهوری آذربایجان و روسیه به یکدیگر، یکی از این مسیر‌ها بدون گذر از ایران وصل می‌شود.»
بیشتر بخوانید:اقتصاد ایران زیر ابر سیاه تحریم؛ راهکار‌های خروج از بحران اقتصادی چیست؟
این عضو اتاق بازرگانی با تاکید بر ضرورت تدبیریابی برای حل این چالش، تصریح کرد: «در غیراین‌صورت، افزایش تنش‌ها و نظامی شدن یک اختلاف سیاسی کمکی به رفع مشکلات کشورمان در این روز‌های دشوار نخواهد کرد. دست یافتن به راه حلی که همه طرف‌ها را راضی نگه دارد تنها گزینه در دسترس به نظر می‌رسد.»
دنبال بستن راه‌های همکاری ایران با کشورهای دیگر هستند
در همین رابطه احسان موحدیان، کارشناس روابط بین‌المللی و دیپلماسی عمومی درباره اهمیت گذرگاه زنگزور در گفتگو با خبرگزاری خبرآنلاین گفت: «اینکه ما با ۱۵ کشور مرز مستقیم خاکی یا آبی داریم را نباید به این معنا در نظر بگیریم که کم شدن یکی از این راه‌ها، اهمیت چندانی ندارد. بسته به اینکه مرز‌های کشور به کدام کشورها، با کدام زیرساخت‌ها و ساختارها، ایدئولوژی حاکم بر آن و ده‌ها مولفه دیگر، هر مرزی اهمیت خاص خودش را دارد و هر کدام از آن‌ها فرصت‌هایی را برای ایران به وجود می‌آورد.»
وی ادامه داد: «به طور خاص کشورمان با بسیاری از کشورهای عربی مرز مشترک دارد و هر کدام از آن‌ها ظرفیت‌هایی برای ما داشته و دارند. به طور مثال، کشوری، چون عراق که مرزی بزرگ با ایران دارد، زمینه و ظرفیت دسترسی کشورمان به دریای مدیترانه را فراهم می‌کند. همزمان، چون زیرساخت‌های حمل و نقل و ریلی آن به اندازه کافی توسعه نیافته، یک‌سری چالش‌ها در مقابل اقتصاد ایران برای استفاده از زیرساخت‌های این کشور وجود دارد. در مورد دیگر همسایگان هم باید مجموعه‌ای از این مولفه‌ها را برای بررسی اهمیت این مرز‌ها در نظر گرفت.»
موحدیان با اشاره به اینکه استراتژی کشور، فراهم‌تر کردن امکان همکاری با کشورهای اروپایی و شمال آفریقا است که همین موضوع، اهمیت گذرگاه زنگزور و وجود مرز مشترک با ارمنستان را هم دو چندان می‌کند. این امر با وجود تحریم‌هایی که وجود دارند، همچنان جزو استراتژی ایران است و اهمیت تعامل با اروپا موجب می‌شود که مساله قفقاز هم مهم‌تر از پیش شود. امروزه ایران با وجود ۱۵ همسایه‌ای که دارد، تنها از طریق سه کشور ارمنستان، جمهوری آذربایجان و ترکیه به اروپا دسترسی دارد.»
بیشتر بخوانید:تیم پزشکیان، اقتصاد ایران را با چه وضعیتی تحویل می‌گیرد؟
عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به اینکه ترکیه و جمهوری آذربایجان هم اکنون در کمپ و نقشه غرب بازیگری می‌کنند، عنوان کرد: «آن‌ها تمام تلاششان بر این است که ایران نتواند دسترسی کریدوری کافی با دیگر کشورها داشته باشد و در پی بستن راه‌های همکاری ایران با کشورهای دیگر هستند. این در حالی است که انواع کریدور‌ها در آسیای مرکزی در حال ایجاد شدن است و تمام تلاش باکو و آنکارا این است که هیچ کدام آن‌ها از ایران عبور نکنند. می‌خواهد ماجرا سواپ نفت و گاز باشد و یا انتقال گاز ترکمنستان، تمام تلاش این دو بر این است که ایران نفعی نبرد.»
وی با اشاره به اینکه ترکیه پس از سال‌ها هنوز راه آهن ایران را به شبکه سراسری خود متصل نکرده است، تاکید کرد: «اهمیت مرز ارمنستان علاوه بر موقعیت جغرافیایی خاص، در این است که از میان سه همسایه اروپایی ایران، تنها این کشور از نظر سیاسی با جمهوری اسلامی تنش مهمی ندارد و همواره همکاری‌های لازم برای اتصال ایران به اروپا را انجام داده است. مردم و دولت آن هم به ایران و حاکمیت آن نگاه منفی و خصمانه ندارند و حاضر هستند با ایران راه بیایند. حتی در اتحادیه اوراسیا هم مثبت‌ترین نگاه را به ایران، ایروان داشته است.
ایران دچار خفگی ژئوپلیتیک می‌شود
موحدیان گفت: «پس اشتباه است اگر فکر کنیم یک مرز ۳۰ کیلومتری نیاز به نگرانی ندارد. این یک اشتباه بزرگ است که در نهایت ایران را دچار خفگی ژئوپلیتیک خواهد کرد. اهمیت مساله ارمنستان در جلوگیری از خفگی ژئوپلیتیکی ایران و جلوگیری از جنگ احتمالی آینده است.»
این کارشناس دیپلماسی با بیان اینکه اگر مرز‌های موجود تغییر کند، کشور در محاصره قرار خواهد گرفت، عنوان کرد: «دریای کاسپین البته که مسیر ترانزیتی خوبی است، ولی ناوگانی کشتیرانی ایران در دریای خزر عمری ۴۰ تا ۵۰ ساله دارد. همین استهلاک است که موجب می‌شود در تمام فصول سرد کشتی‌های ما امکان پهلوگرفتن در روسیه را نداشته باشند. مسیر ریلی با ترکیه هم همان طور که گفتم به خط آهن آنکارا وصل نشده است. پس زنگزور تنها راه باز برای ایران است و بسته شدن آن به معنای محاصره کامل است.»
موحدیان ارمنستان را متحدی در قفقاز دانست که حاضر و مایل به همکاری با ایران است.
این کارشناس روابط بین‌المللی در مورد آینده تحولات پاسخ داد: «چنانچه محاصره کشورمان تکمیل شود، ناچار به جنگ خواهیم شد. فراموش نکنیم که جنگ ایران و عراق که هشت سال به طول کشید ناشی از یک اختلاف ارضی بر سر اروندرود شروع شد. زنگزور بدون تردید اهمیت امنیتی و اقتصادی بیشتری از مساله اروندرود دارد و همان‌طوری که گفتم، چون به محاصره کشور منجر می‌شود، در خاتمه به جنگ نیز می‌تواند بیانجامد.»