اقتصاد۲۴-قوانین صدور چک در دهه ۹۰ مورد اصلاح و بازنگری قرار گرفت. فرآیندی نسبتا طولانی که گام‌های نهایی آن همین اواخر برداشته شد. بانک‌ها از خرداد سال ۱۴۰۱ موظف هستند موقع صدور چک تضمینی، اطلاعات متقاضی و شخصی که چک به نامش صادر می‌شود را دقیقا مانند چک صیادی به ثبت برساند و اطمینان حاصل کنند آن تکه کاغذ ارزشمند از زیر چتر نظارت دستگاه بانکی خارج نشود. چک رمزدار آنقدر‌ها خوش‌شانس نبود؛ چون به صرف وجود دو امضا مالکیت آن تغییر می‌کرد و راهی برای ثبت یا استعلام آن وجود نداشت. چک رمزدار در طول سفر پرماجرا و چراغ خاموش خود کلی مفسده ایجاد کرده و بالاخره بانک مرکزی را به فکر انداخت کلا از شر آن خلاص شود.
چک رمزدار چرا از چشم‌ها افتاد؟
چک رمزدار از فرآیند ساده‌ای برخوردار است. کسی که دسته چک ندارد می‌تواند به بانک برود و با پر کردن یک فرم ساده از متصدی باجه بخواهد برگه‌ای کاغذی، اما معتبر برایش صادر کند. صدور چک رمزدار نیازمند داشتن شماره حساب و اسم طرف مقابل است، اما مالکیت آن با ظهرنویسی منتقل می‌شود.
چک رمزدار را مردم عادی با پشت‌نویسی کردن جابه‌جا می‌کردند، اما آن‌هایی که دنبال استفاده معمول نبودند، پشت‌نویسی را به تاخیر می‌انداختند تا چک مثل یک برگه ارزشمند در معاملات مشکوک به‌عنوان پول نقد کارکرد پیدا کند.
چک رمزدار با این مشخصات برای هر سیستم مالی و بانکی خطرناک است و باید برایش فکری کرد. شبکه بانکی در دهه ۹۰ تجربه‌ای مشابه را با چک تضمینی پشت‌سر گذاشته و حالا که بابت صحت عملکرد و نظارت روی چک تضمینی اطمینان دارد، می‌خواهد با حذف چک رمزدار، ریسک سوءاستفاده‌های احتمالی را پایین بیاورد.
حذف چک رمزدار تدریجی خواهد بود تا مردم عادی دچار مشکل نشوند و برای سازگاری با رویه جدید فرصت کافی داشته باشند. به‌همین منظور اگر کسی طبق معمول روانه بانک شود و درخواست چک رمزدار کند، متصدی به او چک تضمینی را پیشنهاد می‌دهد.
آشنایی با جایگزین چک رمزدار
چک تضمین‌شده، مانند چک صیادی است. شناسه ۱۶ رقمی دارد و صدور یا نقلوانتقال آن باید در سامانه صیاد به ثبت برسد. به لطف حمایت بانک مرکزی، اگر کسی چک تضمین‌شده دریافت کنند، می‌تواند مراحل استعلام را در سامانه صیاد انجام دهد تا هم از صحت چک اطمینان حاصل کند و هم بابت موجودی چک خاطرجمع شود.
انسداد مسیر حرکت پول سیاهچک تضمینی مهمترین ابزار نقلوانتقال پول در معاملات بزرگ است و هنگام خرید مسکن یا واردات و صادرات کاربرد دارد
چک تضمینی دقیقا مشابه چک رمزدار است و تازه محدودیت جغرافیایی هم ندارد. صدور چک تضمینی در وجه شخص و حساب معین او صورت می‌گیرد. چک تضمینی برگشت نمی‌خورد، چون هنگام صدور، وجه آن از حساب صادرکننده کسر شده است.
چک تضمین‌شده یا چک بین بانکی به همین دلیل در هر شعبه بانکی، در هر کجای کشور قابلیت نقدشوندگی دارد. چک تضمینی حکم پول نقد را دارد و پس از اینکه در اواخر دهه ۹۰، رویه صدور آن تغییر کرد، پیش چشم بانک مرکزی و دستگاه‌های نظارتی عزیزتر شد.
تفاوت چک تضمینی با ساتنا و پایا
چک تضمینی به دلیل تعهد بانک‌ها برای نقد شدن و نبود محدودیت مبلغ انتقال، مهمترین ابزار نقلوانتقال پول در معاملات بزرگ به شمار می‌رود و هنگام خرید مسکن یا واردات و صادرات کاربرد دارد.
چک تضمینی به درخواست خریدار و به نام فروشنده صادر می‌شود. قبلا دست به‌دست می‌چرخید تا روزی که یک نفر با پشت‌نویسی تصمیم بگیرد چک تضمینی را نقد کند. رویه صدور و استفاده از چک تضمینی در دهه ۹۰ تغییر کرد، اما چک رمزدار همچنان با ریسک زیاد به کار ادامه داد. علاوه بر غیرقابل ردیابی بودن و ریسک مالی برای حکومت، مردم عادی را هم به زحمت می‌انداخت، چون نمی‌توانستند آن را استعلام کنند. معلوم بود دیر یا زود سراغش می‌آیند.
بیشتر بخوانید:چک تضمین شده جای چک رمزدار را می‌گیرد
چک رمزدار را می‌توان با انتقال وجه ساتنا و پایا جایگزین کرد؟ هر دو روش مناسب هستند و نقش مهمی در نقل و انتقالات مالی دارند، اما مشکل اینجاست که دارای محدودیت مبلغ هستند. به همین دلیل تا همین اواخر استفاده از چک رمزدار متداول بود.
مراحل صدور چک تضمینی
بساط پشت‌نویسی چک تقریبا برچیده شده است و کسی دیگر از این روش منسوخ استفاده نمی‌کند. با این حال بانک مرکزی به منظور صیانت از حق و حقوق افراد، فرصتی در نظر گرفته تا اگر کسی هنوز چک رمزدار در اختیار دارد برای تعیین تکلیف و دریافت وجه آن قدم جلو بگذارد.
چک رمزدار، اما توسط بانک‌ها کنار گذاشته می‌شود. به این معنی که اگر کسی رفت بانک و درخواست صدور چک رمزدار کرد، متصدی شعبه برایش توضیح دهد چرا دیگر نمی‌تواند به چنین درخواستی ترتیب اثر دهند و در عوض پیشنهاد صدور چک تضمینی یا بین‌بانکی را روی میز بگذارد.
صدور چک تضمینی در شعبه بانک با دریافت اطلاعاتی از قبیل مشخصات گیرنده چک تضمین‌شده (ذینفع) شامل نام، نام‌خانوادگی، کد ملی انجام می‌شود. بانک شماره سریال را در سامانه ثبت می‌کند و متصدی علت علت درخواست صدور چک را می‌پرسد و اطلاعات شما را ثبت می‌کند.
نقلوانتقال چک تضمینی همچنان امکان‌پذیر است، اما برخلاف رویه بی‌دروپیکر گذشته، دو طرف باید زحمت بکشند و این فرآیند را در سامانه صیاد ثبت کنند. حالا مشخص می‌شود آن تکه کاغذ که کلی اعتبار و آبرو برایش گرو گذشته‌اند و رسما حکم پول نقد کلانی را دارد، از کجا آمده، به کجا رفته و قرار بابت چی خرج شده است.