اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: سرطان کبد یکی از سرطان‌های خطرناک است که در بافت‌های کبد ایجاد می‌شود. کبد یکی از بزرگترین و حیاتی‌ترین اعضای بدن است که نقش کلیدی در فیلتر کردن سموم از خون، تولید پروتئین‌ها و کمک به هضم غذا از طریق تولید صفرا دارد.
وظایف کبد چیست؟
پیش از صحبت درباره سرطان کبد باید بدانیم وظایف این عضو در بدن چیست. همچنین خالی از لطف نیست که بدانید، کبد بزرگترین عضو بدن است و وظایف کلیدی در هضم غذا و متابولیسم دارد. برخی از وظایف حیاتی کبد به‌صورت زیر است:
• خون ورودی از روده را جمع‌آوری و فیلتر می‌کند.
• مواد مغذی موجود در خون را جذب، پردازش و ذخیره می‌کند.
• بعضی از مواد مغذی را به انرژی یا ترکیباتی تبدیل می‌کند که بدن به آن‌ها نیاز دارد.
• صفرا را تولید می‌کند و بدین طریق در هضم چربی‌ها دخیل است.
• سایر مواد مغذی موجود در غذا مانند گلوکز را هضم و ذخیره می‌کند و در شرایط مورد نیاز به خون آزاد می‌کند.
• تولید بعضی از فاکتور‌های انعقادی را بر عهده دارد و بدین طریق به بند آمدن خون و جلوگیری از خونریزی گسترده کمک می‌کند.
سرطان کبد چیست؟
این نوع سرطان زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های کبد با سرعت غیرطبیعی رشد می‌کنند و توموری را تشکیل می‌دهند که می‌تواند بدخیم (سرطانی) یا خوش خیم (غیرسرطانی) باشد. هنگامی که رشد این سلول‌های سرطانی در کبد آغاز شود، آن موقع فرد به سرطان اولیه کبد مبتلا شده است.
کارسینوم هپاتوسلولار یک سرطان کبد با سلول‌های کبدی تمایز نیافته است. اکثر افراد مبتلا به کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) یا سرطان کبد تا زمانی که بیماری پیشرفته نشده باشد، علائمی ندارند. کبد در قسمت راست، زیر دیافراگم و بالای شکم شما قرار دارد. انواع مختلفی از سرطان می‌تواند در کبد ایجاد شود. شایع‌ترین نوع سرطان کبد، کارسینوم سلول‌های کبدی است که از نوع اصلی سلول‌های کبدی (هپاتوسیت) شروع می‌شود. سایر انواع سرطان کبد، مانند کلانژیوکارسینوم داخل کبدی و هپاتوبلاستوما، کمتر شایع هستند.
انواع سرطان کبد
۱. سرطان کبد اولیه
سرطان کبد اولیه به سرطانی گفته می‌شود که منشا آن در خود کبد است. در واقع سرطان از خود این اندام آغاز شده است. سرطان کبد اولیه انواع مختلفی دارد که شدت بیماری زایی آن‌ها نیز با هم متفاوت است. در ادامه به طور خلاصه انواع سرطان کبد اولیه را معرفی می‌کنیم:
• هپاتوما
هپاتوما یا سرطان سلول‌های کبد از معمول‌ترین و شایع‌ترین انواع سرطان اولیه‌ی کبدی است. این نوع سرطان که در اصل هپاتوسلولار کارسینوما نامیده می‌شود، ۷۵درصد سرطان‌های کبدی را شامل می‌شود. سلول‌های هدف این بیماری سلول‌های اصلی کبد یا هپاتوسیت‌ها هستند. این سرطان می‌تواند به بخش‌های دیگر بدن متاستاز دهد و اندام‌هایی، چون پانکراس، ریه و روده را درگیر کند. این مشکل معمولا در بیمارانی اتفاق می‌افتد که آسیب جدی به کبد آنان وارد شده است. این آسیب می‌تواند در اثر مصرف شدید الکل باشد.
• سرطان مجرای صفراوی
سرطان مجرای صفراوی یا کلانژیوکارسینوما در مجرا‌های باریکی در کبد که صفرا را منتقل می‌کنند، رخ می‌دهد. این مجرا‌ها شیره‌ی صفراوی را به کیسه‌ی صفرا منتقل می‌کنند تا به گوارش کمک کند. اگر سرطان در بخشی از مجرا که درون کبد وجود دارد رخ دهد آن را درون کبدی می‌نامند. اما اگر تقسیمات بی‌رویه‌ی سلولی در بخشی از مجرا باشد که خارج از کبد قرار می‌گیرد، آن را خارج کبدی می‌نامند. سرطان مجرای صفراوی بین ۱۰ تا ۲۰ درصد سرطان‌های کبدی را شامل می‌شود.
• سرطان رگ‌های کبد
آنژیوسارکوما نوع دیگری از سرطان کبدی است که نادر بوده و در رگ‌های خونی کبد دیده می‌شود. این نوع سرطان به سرعت پیشرفت می‌کند و معمولاً در مراحل انتهایی تشخیص داده می‌شود که بسیار دیر شده است.
• هپاتوبلاستوما – سرطان کبد در کودکان
هپاتوبلاستوما نادرترین نوع سرطان کبدی هست که تقریبا همیشه در کودکان زیر ۳ سال دیده می‌شود. با جراحی و شیمی درمانی می‌توان امید خوبی برای زنده ماندن این بیماران سرطانی داشت. هنگامی که هپاتوبلاستوما در مراحل ابتدایی تشخیص داده شود، احتمال نجات پیدا کردن بیمار بیشتر از ۹۰ درصد است.
۲. سرطان کبد ثانویه
این نوع سرطان منشا خارج کبدی دارد. در ابتلا به این سرطان، بیمار بخش دیگری در بدنش درگیر سرطان بوده است که متاستاز داده و کبد او را نیز درگیر کرده است. به این نوع سرطان، سرطان متاستاتیک هم گفته می‌شود.
بیشتر بخوانید: زنان در معرض کدام سرطان‌ها هستند؟
علائم سرطان کبد
معمولاً تا زمانی که سرطان کبد به مرحله پیشرفته نرسیده باشد، علائم آن بروز پیدا نمی‌کنند. از جمله علائم سرطان کبد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• زردی یا یرقان، که باعث زرد شدن چشم‌ها و رنگ پوست می¬شود
• درد‌های شکمی
• درد در منطقه نزدیک به شانه راست
• بزرگ شدن کبد، طحال یا هر دو
• تجمع مایعات یا ورم‌های شکمی
• خستگی
• حالت تهوع
• استفراغ
• کمردرد
• خارش
• تب
• از دست دادن ناگهانی وزن
• کاهش اشتها
عوامل خطر سرطان کبد
سرطان کبد از آن دسته سرطان‌هایی است که سبک زندگی و عوامل محیطی در پیدایش آن نقش بالایی دارند. عوامل زیر خطر ابتلا به این نوع سرطان را افزایش می‌دهند:
• سن: این سرطان در افراد مسن شایع‌تر است. بیشتر موارد ابتلا به این بیماری در سنین ۵۵ تا ۶۴ سال تشخیص داده می‌شود.
• جنسیت: سرطان کبد در مردان شایع‌تر است.
• نژاد و قومیت: این بیماری در بعضی از قومیت‌ها و مناطق جغرافیایی شیوع بیشتری دارد. برای مثال در ایالات‌متحده، فراوانی این سرطان در سرخپوستان آمریکایی و بومیان آلاسکا بیشتر از سایرین است.
• مصرف الکل: مصرف الکل طی سالیان متمادی خطر ابتلا به این نوع سرطان را افزایش می‌دهد.
• سیگار: سیگار حاوی ده‌ها ماده سمی برای کبد است و کشیدن سیگار از کار‌های پرخطر در ابتلا به کانسر کبد به شمار می‌آید.
• سم آفلاتوکسین: آفلاتوکسین یک ماده سمی است که توسط نوعی کپک تولید می‌شود. کپک آفلاتوکسین می‌تواند روی بادام‌زمینی، غلات و ذرت رشد کند. در کشور‌های توسعه‌یافته قوانین سختی برای جلوگیری از ورود سم آفلاتوکسین به مواد غذایی اعمال می‌شود.
• استفاده از استروئید‌های آنابولیک: استفاده طولانی‌مدت از هورمون‌های استروئیدی (تستوسترون مصنوعی) در پرورش اندام و بدن‌سازی خطر ابتلا به این سرطان را افزایش می‌دهد.
روش‌های تشخیص سرطان کبد
برای تشخیص هپاتوما یا سرطان سلول‌های کبد معمولاً آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:
• آزمایش خون: برای تشخیص سلامت کبد باید آزمایش عملکرد کبد انجام شود. در خون افرادی که دچار سرطان‌های کبد می‌شوند، مقدار ماده‌ای به نام آلفا فتوپروتئین (AFP) افزایش پیدا می‌کند. این ماده به طور طبیعی در بدن جنین وجود دارد. اما بعد از تولد از بین می‌رود. اگر در بزرگسالان مقدار این ماده افزایش پیدا کند، احتمال سرطان HCC وجود دارد. علائم سرطان کبد در آزمایش خون ممکن است شامل افزایش سطح آنزیم‌های کبدی (مانند ALT و AST)، سطوح بالای آلفا فتوپروتئین (AFP) و عوامل غیرطبیعی لخته شدن خون باشد.
• آزمایش تصویربرداری: با آزمایش‌های تصویربرداری از جمله سونوگرافی می‌توان تومور کبد را بررسی کرد. با استفاده از سونوگرافی می‌توان توموری به اندازه یک سانتی‌متر را تشخیص داد. برای مرحله‌بندی تومور از آزمایش‌های سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی استفاده می‌شود.
• بیوپسی کبد: پس از مشاهده تومور در آزمایش‌های تصویربرداری برای تشخیص خوش‌خیم یا بدخیم بودن توده و همچنین برای تشخیص نوع سرطان باید بیوپسی از سلول‌های آسیب‌دیده گرفته شود.
راه‌های درمان سرطان کبد
بهترین روش درمان سرطان کبد بستگی به مرحله بیماری، اندازه و موقعیت تومور، و وضعیت کلی بیمار دارد. این انواع درمان‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
• درمان هدفمند سرطان کبد: امروزه با افزایش دانش محققین در مورد سرطان، دارو‌های جدیدی تولید شده که به صورت اختصاصی سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند. مکانیسم عملکرد این دارو‌ها با روش‌های مرسوم مانند شیمی درمانی متفاوت است. از آنجائیکه، اکثر بیماران مبتلا به سرطان کبد به شیمی درمانی پاسخ نمی‌دهند، درمان هدفمند روش موثری برای درمان این سرطان است.
• جراحی کبد یا هپاتکتومی: در این روش تنها توده سرطانی خارج می‌شود. هپاتکتومی به بیمارانی که تنها یک تومور داشته و سرطان هنوز در بدن پخش نشده است توصیه می‌شود. به طور کلی، پیش از جراحی با سی تی اسکن یا ام آر آی موقعیت و سایز تومور بررسی شده سپس جراحی انجام می‌شود. با این حال، در برخی موارد در حین جراحی پزشک متوجه می‌شود که تومور بسیار بزرگ است یا در بدن پخش شده و ادامه‌ی جراحی امکان‌پذیر است.
همچنین، اکثر افراد مبتلا به سرطان کبد دچار سیروز هستند. در این بیماران برداشتن قسمت کوچکی از کبد منجر به نارسایی شدید کبدی شده و جراحی توصیه نمی‌شود. در افراد مبتلا به سیروز تنها در صورت وجود یک تومور (سلول‌های سرطانی وارد رگ‌های خونی نشده‌اند) و عملکرد مناسب کبد (حداقل ۳۰ درصد) جراحی انجام می‌شود.
• پرتودرمانی: استفاده از پرتودرمانی برای تسکین علائم و کاهش اندازه تومور، به عنوان یک روش درمانی یا در ترکیب با سایر درمان‌ها، مانند جراحی یا شیمی درمانی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• شیمی درمانی: دارو‌های شیمی درمانی می‌توانند به عنوان درمان اصلی یا در ترکیب با سایر روش‌ها برای کاهش اندازه و فعالیت تومور مورد استفاده قرار گیرند.
• ترکیب درمان‌ها: برخی از موارد ممکن است نیاز به ترکیبی از درمان‌های مختلف داشته باشند مانند جراحی و پرتودرمانی یا شیمی درمانی و پرتودرمانی
پیشگیری از سرطان کبد
پیشگیری قطعی از سرطان کبد ممکن نیست. با رعایت موارد زیر می‌توان احتمال ابتلا به آن را کمتر کرد:
• پیشگیری از سیروز کبدی
• حفظ وزن ایده آل
• تزریق واکسن هپاتیت B
• جلوگیری از آلودگی با هپاتیت C
• اگردچار مشکلات کبدی، چاقی یا دیابت هستید حتماً با پزشک تان در مورد غربالگری سرطان کبد مشورت کنید.
مواد غذایی و میوه‌های مفید برای سرطان کبد
تغذیه سالم یکی از مواردی است که باعث پیشگیری و درمان انواع بیماری‌ها می‌شود و سرطان کبد نیز از این قاعده مستثنی نیست. طبق تحقیقات، آنتی‌اکسیدان‌ها تاثیر زیادی بر پیشگیری و درمان سرطان کبد دارند. طبق توصیه پزشکان، برای بهبود و پیشگیری از این نوع سرطان کبد این موارد را در رژیم غذایی خود استفاده کنید: خانواده‌ی بری‌ها از جمله توت، توت‌فرنگی، بلوبری، گیلاس و آلبالو در کنار زغال‌اخته، انار، انگور، گلابی، سیب، پرتقال، لیمو، آب چغندر، انواع سبزیجات و روغن زیتون.