اقتصاد ۲۴- مهر سال گذشته بود که شرکت دولتی قطر انرژی با برگزاری مراسم پر‌زرق‌و‌برقی با حضور شیخ تمیم‌بن حمد آل خلیفه، امیر قطر، اعلام کرد طرح توسعه استخراج از میدان مشترک پارس جنوبی، بزرگ‌ترین میدان گازی جهان که در خلیج فارس قرار دارد، آغاز کرده است.
قطر قرارداد‌های متعددی به ارزش ۲۹ میلیارد دلار با غول‌های نفتی جهان امضا کرد تا گام بلندی برای یکه‌تازی در بازار گاز جهان بردارد و حالا خبر‌ها حاکی از آن است که این کشور کوچک عربی قراردادی برای تحویل ۲۰ ابرکشتی حمل گاز طبیعی مایع با کره جنوبی بسته است و به دنبال خرید اموال توقیف‌شده روس‌نفت در آلمان است.
تلاش‌هایی که بنا‌بر گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران حاکی از تلاش این کشور برای تبدیل‌شدن به مهره‌ای کلیدی در بازار انرژی جهان است. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که این سوی بزرگ‌ترین میدان گازی جهان یعنی در ایران، کمبود روزانه گاز به حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب رسیده است و کشور برای واردات گاز درحال مذاکره با روسیه و ترکمنستان است تا فصول سرد سال بدون قطع گاز سپری شود.
خیز بلند قطر برای یکه‌تازی در بازار گاز جهان
میدان گازی پارس جنوبی که در قطر به آن میدان گنبد شمالی گفته می‌شود، بزرگ‌ترین میدان گازی جهان است که در سال ۱۹۷۱ میلادی کشف شد. ذخایر گازی اولیه این میدان ۵۱ تریلیون مترمکعب بود که ۱۴ تریلیون آن در آب‌های ایران و ۳۷ تریلیون مترمکعب در آب‌های قطر بود.
۷۰ درصد از ذخایر این میدان با تکیه بر فشار خود مخزن قابل برداشت است؛ رقمی معادل سه برابر کل ذخایر گازی آمریکا که هم‌اکنون بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز در جهان است. قطر سالانه ۱۱۴ میلیارد مترمکعب گاز تولیدی از این میدان مشترک را با تبدیل به گاز مایع، ال‌ان‌جی، به بازار‌های بین‌المللی و حدود ۲۰ میلیارد مترمکعب آن را از طریق خطوط لوله به امارات صادر می‌کند و بیش از ۳۶ میلیارد مترمکعب را نیز به مصرف داخلی می‌رساند.
قطر همچنین از توسعه این میدان، سالانه ۱۱.۵ میلیون تن گاز‌های اتان، پروپان، بوتان و هلیوم تولید خواهد کرد. قطر هم‌اکنون با صادرات سالانه ۱۱ میلیون تن پروپان و بوتان، همچنین ۲.۶ میلیارد فوت مکعب هلیوم تولیدی از میدان مشترک یادشده بزرگ‌ترین صادرکننده این محصولات در جهان است. هم‌اکنون قطر، همپای استرالیا و آمریکا، بزرگ‌ترین صادرکننده گاز مایع در جهان است؛ اما در سال ۲۰۲۶ دوباره با اختلاف زیادی عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده ال‌ان‌جی جهان را از آنِ خود خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: ادعای دوباره کویت و عربستان بر سر میدان گازی آرش؛ ایران سهمی از این میدان ندارد!
کورس قطر؛ تحریم ایران
قطر همچنین با عقد قرارداد‌هایی به ارزش ۲۹ میلیارد دلار با غول‌های نفتی جهان شامل شرکت توتال فرانسه، کونوکو فیلیپس و اکسان موبیل آمریکا، شل بریتانیا، انی ایتالیا و شرکت‌های سی‌ان‌پی‌سی و ساینوپک چین توسعه این میدان را برای افزایش سالانه ۶۵ میلیارد مترمکعب تولید گاز و ۴۵۰ هزار بشکه میعانات گازی تا سال ۲۰۲۶ آغاز کرده است.
حالا در نود‌و‌سومین گزارش از سلسله گزارش‌های پایش تحولات تجارت جهانی مرکز پژوهش‌های اتاق ایران به تلاش قطر برای تبدیل‌شدن به مهره‌ای کلیدی در بازار انرژی جهان پرداخته شده است. در این گزارش تأکید شده است هم‌زمان با دست‌و‌پنجه نرم کردن ایران با کمبود سرمایه خارجی ناشی از تحریم‌ها و در نتیجه توقف توسعه برداشت از منطقه گازی پارس، مذاکرات قطر با سه شرکت بزرگ کره‌ای به منظور ساخت ۲۰ کشتی حمل گاز طبیعی مایع با هدف افزایش تولید گاز از میدان مشترک با پارس جنوبی آغاز شده است.
همچنین مذاکره قطر با آلمان درباره خرید دارایی‌های شرکت نفتی روسیه که پس از حمله روسیه به اوکراین از طریق دولت آلمان توقیف شده بود، نشان‌دهنده تلاش این کشور برای تبدیل‌شدن به مهره‌ای کلیدی در بازار انرژی جهان است. مرکز پژوهش‌های اتاق ایران که در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﮔﺰارش‌های موسوم به «ﭘﺎﯾﺶ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ» روﯾﺪاد‌های ﮐﻠﯿﺪی در ﻣﺤﯿﻂ ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾﺮان را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ قرار می‌دهد، در جدیدترین گزارش خود به تلاش‌های قطر برای افزایش برداشت از میدان گازی پارس جنوبی یا گنبد شمالی پرداخته است.
در این گزارش توضیح داده شده که شرکت «قطر انرژی» درحال مذاکره با سه شرکت بزرگ کره‌ای است تا ۲۰ کشتی حمل گاز طبیعی مایع ال‌ان‌جی را سفارش داده و تحویل بگیرد. مذاکرات فعلی با شرکت‌های هانوا اقیانوس، صنایع سنگین سامسونگ و مهندسی کشتی‌سازی و دریایی کره درحال انجام است و انتظار می‌رود این قرارداد در آینده نزدیک نهایی شود. ارزش این قرارداد، بالغ بر ۶.۶ میلیارد دلار برآورد شده است.
براساس این گزارش این کشتی‌های حمل گاز طبیعی مایع، از نوع Q-Max، بزرگ‌ترین نوع کشتی‌های حمل گاز در جهان خواهند بود و هر‌کدام ظرفیت حمل ۲۷۱ هزار مترمکعب گاز طبیعی مایع را دارند. این درحالی است که ظرفیت کشتی‌های معمولی حمل گاز طبیعی مایع، ۱۷۴ هزار مترمکعب است. همچنین باید گفت این کشتی‌های جدید حمل ال‌ان‌جی که قادر به پهلوگیری در بیش از ۷۰ ایستگاه در سراسر جهان هستند، نقشی کلیدی در برنامه توسعه ناوگان دریایی شرکت «قطر انرژی» ایفا می‌کنند.
شرکت «قطر انرژی» طرح ساخت این کشتی‌های جدید را با هدف حمایت از پروژه‌های افزایش تولید از میادین شمالی قطر و همچنین پروژه گلدن‌پس، در ایالات متحده آمریکا اجرا می‌کند. علاوه‌بر‌این ناوگان جدید دریایی به منظور به‌روز‌رسانی و افزایش ظرفیت حمل‌ونقل ال‌ان‌جی در بلندمدت را پیگیری می‌کند. قابل توجه است که کشتی‌های ترابری گاز طبیعی مایع Q-Max، با توجه به ظرفیت بالای خود، منجر به کاهش چشمگیر هزینه‌های حمل‌ونقل خواهند شد. ناوگان فعلی شرکت قطر انرژی، شامل کشتی‌های Q-Max، Q-Flex و کشتی ترابری گاز طبیعی مایع معمولی است که به بازار‌های ال‌ان‌جی در آسیای شرقی، شبه‌قاره هند، اروپا و مدیترانه خدمات می‌دهند.
ناوگان جدید، متناسب با پروژه توسعه میدان شمالی که بزرگ‌ترین پروژه ال‌ان‌جی درحال ساخت در جهان به شمار می‌رود، طراحی شده است که هدف آن افزایش ظرفیت تولید ال‌ان‌جی از ۷۷ میلیون تن در سال به ۱۱۰ میلیون تن تا سال ۲۰۲۶ است. این اتفاق درحالی رخ می‌دهد که به‌تازگی هیئتی از مقامات قطر به برلین سفر کردند و با دفتر صدراعظم آلمان درباره خرید دارایی‌های شرکت نفتی «روس‌نفت» مذاکراتی انجام داده‌اند. براساس گزارش منابع آگاه، موضع دولت آلمان درباره این معامله مثبت بوده و آماده تأیید آن است؛ بنابراین در‌حال‌حاضر نهایی‌شدن این توافق، به نظر پایانی روس‌نفت و خریدار بستگی دارد.
براساس این گزارش، قطر به عنوان آخرین متقاضی خرید دارایی‌های شرکت نفت دولتی روس‌نفت در آلمان است که پس از بحران انرژی جهانی ناشی از حمله روسیه به اوکراین، از طرف دولت آلمان توقیف شده بود. دولت آلمان در سپتامبر ۲۰۲۲، مدیریت موقت روس‌نفت دویچلند و RN Refining and Marketing را به دلیل تحریم‌های بین‌المللی بر‌عهده گرفت و این مدیریت تاکنون چندین بار تمدید شده است. حصول به این توافق میان آلمان و قطر، می‌تواند به کشمکش قانونی و نظارتی دوساله بر سر ساختار داخلی «روس‌نفت» پایان دهد.
بیشتر بخوانید: روایت ناتمام یک بدهی؛ عراق چقدر به ایران بدهکار است؟/ طلب گازی و برقی ایران از عراق چه زمانی وصول می‌شود؟
براساس نظر کارشناسان، به دلیل مشکلات مالی ناشی از تحریم‌ها، خریدار باید از خارج از اتحادیه اروپا باشد. صندوق سرمایه‌گذاری قطر که در‌حال‌حاضر حدود ۱۹ درصد از سهام روس‌نفت را در اختیار دارد، به دنبال گسترش عملیات جهانی خود است. ایران از این میدان مشترک با کمی اغماض معادل قطر گاز برداشت می‌کند، اما طرح نادرست گازکشی خانه‌های ایرانیان در سراسر کشور و حتی دورافتاده‌ترین روستا‌ها باعث شد برخلاف بسیاری از کشور‌های جهان، انرژی گاز به‌جای مصرف در زیرساخت‌های اقتصادی به مصرف خانگی برسد. از آن سو، بخش ایرانی مخزن پارس جنوبی از سال گذشته وارد نیمه دوم عمر خود شده است و هر سال هفت اتمسفر از فشار طبیعی میدان کاسته و تولید آن هر سال ۱۰ میلیارد مترمکعب افت خواهد داشت.
برای جلوگیری از افت تولید، نیاز به سکو‌های ۲۰ هزار تنی است که معادل ۱۵ برابر سکو‌های فعلی تولید گاز در فاز‌های بخش ایرانی پارس جنوبی و با قابلیت حمل کمپرسور‌های عظیم است. قطر سال‌ها پیش این کار را کرده و اکنون در پی افزایش سطح تولید است. ایران بعد از برجام، قراردادی پنج میلیارد دلاری با کنسرسیومی به رهبری شرکت توتال فرانسه برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی امضا کرد که نیمی از مبلغ قرارداد برای ساخت یک سکوی ۲۰ هزار تنی با دو کمپرسور عظیم بود.
اما بعد از خروج آمریکا از برجام، توتال از این پروژه کنار کشید و شریک چینی این پروژه، سی‌ان‌پی‌سی، نیز بعد از مدتی پروژه را رها کرد. فناوری ساخت این تجهیزات فقط در انحصار چند شرکت انگشت‌شمار غربی است. فقر سرمایه‌گذاری و تکنولوژی و همچنین مدیریت ناکارآمد مصرف انرژی در ایران، سبب شده است که کمبود گاز به روزانه حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب برسد و زمزمه‌های رایزنی ایران با ترکمنستان و روسیه برای واردات گاز به گوش برسد.