اقتصاد۲۴- شیوا سپهری: اقتصاد بازار یک سیستم اقتصادی است که در آن تولید و قیمت کالاها و خدمات توسط عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. در اقتصاد بازار، تعاملات بین مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها مشخص می‌کند که چه کالاها و خدماتی موجود باشند و به چه قیمتی عرضه شوند.
اقتصاد بازار چگونه کار می‌کند؟
اقتصاد بازار به نیروهای عرضه و تقاضا تکیه می‌کند تا قیمت‌ها و مقدار عرضه مناسب برای بیشتر کالاها و خدمات را تعیین کنند. عرضه و تقاضا در اقتصاد بازار آزاد عامل اصلی تعیین کننده شرایط بازار است و دولت حق دخالت در اقتصاد برای قیمت‌گذاری یا حمایت از یک صنعت خاص را نخواهد داشت. در نتیجه کارآفرینانی که هرچه بیشتر قواعد بازار را رعایت می‌کنند امکان سود بیشتر و سرمایه‌گذاری‌های پرسودتر در آینده را خواهند داشت و کارآفرینان ناموفق مجبور به تغییر محصولات یا خارج شدن از بازار می‌شوند. طرفداران اقتصاد بازار اعتقاد دارند که بازار آزاد کارایی بیشتری نسبت به دیگر مدل‌های اقتصادی دارد و بیشتر نفع عام در آن رعایت می‌شود.
نظریه بازار چیست؟
پایه نظری اقتصاد بازار توسط اقتصاددانان کلاسیکی مانند آدام اسمیت، دیوید ریکاردو و ژان-باپتیست سه چیده شده است. این اقتصاددانان بازار آزاد، بر این باور بودند که «دست نامرئی بازار» انگیزه‌های سود و مشوق‌های بازار به‌طور کلی تصمیمات اقتصادی را به مسیرهای سازنده‌تر و کارآمدتر هدایت می‌کند تا برنامه‌ریزی دولتی اقتصاد. آن‌ها استدلال می‌کردند که دخالت دولت اغلب منجر به ناکارآمدی‌های اقتصادی می‌شود که در نهایت وضعیت کلی مردم را بدتر می‌کند.
اقتصادهای بازار مدرن
امروزه اقتصاد هیچ کشوری بازار کاملاً آزاد یا بازار کاملاً برنامه ریزی شده نیست و اقتصاد کشورها در جایی از طیف میان این دو قرار دارد. بیشتر کشورهای توسعه‌یافته به لحاظ فنی اقتصادهای مختلط هستند و بازارهای آزاد را با مقداری دخالت دولت ترکیب می‌کنند و با این وجود به عنوان اقتصادهای بازار شناخته می‌شوند، زیرا به نیروهای بازار اجازه می‌دهند بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها را هدایت کنند و معمولاً تنها تا جایی مداخله دولت صورت گیرد که برای ایجاد ثبات ضروری باشد.
بیشتر بخوانید: ۴ مفهوم اقتصادی که مردم عادی باید بدانند
اقتصادهای بازار ممکن است برخی از مداخلات دولت، مانند تثبیت قیمت، صدور مجوز، سهمیه‌بندی و یارانه‌های صنعتی را داشته باشند. رایج‌ترین شکل آن نیز، تولید کالاهای عمومی توسط دولت است که در انحصار دولت قرار می‌گیرد. اما به طور کلی، اقتصادهای بازار با تصمیم‌گیری اقتصادی غیرمتمرکز توسط خریداران و فروشندگان که به صورت روزانه معامله می‌کنند، شناخته می‌شوند.
به گزارش اقتصاد۲۴ اقتصادهای بازار با داشتن بازارهای کاربردی برای کنترل شرکتی نیز شناخته می‌شوند که اجازه انتقال و سازمان‌دهی مجدد ابزارهای تولید اقتصادی بین کارآفرینان را فراهم می‌کند.
اگرچه اقتصاد بازار به وضوح سیستمی مدرن است، بحث‌های زیادی در مورد میزان مداخله دولت که برای عملکرد بهینه اقتصادی لازم است، همچنان در بین اقتصاددانان وجود دارد.
بیشتر اقتصاددانان معتقدند که اقتصاد بازار آزاد، موفق‌ترین مدل در ایجاد ثروت، رشد اقتصادی و افزایش استانداردهای زندگی برای یک کشور است. با این حال، آن‌ها در مورد دامنه، مقیاس و نقش‌های خاصی که دولت باید برای فراهم کردن چارچوب قانونی و نهادی لازم ایفا کند، اختلاف نظر دارند.
کشورهای دارای اقتصاد بازار
بیشتر کشورها عمدتاً از قواعد بازار آزاد پیروی می‌کنند. با این حال، باید توجه داشت که این اقتصادها همچنان تا حدی تحت تأثیر سیاست‌های دولت هستند. مثلاً قوانینی برای تعیین حداقل دستمزد، یارانه برای صنایع یا بخش‌های خاص و سیاست‌هایی که تولید و فروش برخی محصولات و خدمات را به دلیل خطرات احتمالی برای مصرف‌کنندگان ممنوع می‌کنند، در کشورهایی با اقتصاد بازار آزاد مشاهده می‌شود. در میان برخی از بزرگترین اقتصادهای جهان، کشورهای زیر عمدتاً دارای اقتصاد بازار هستند:
- ایالات متحده
- ژاپن
- آلمان
- بریتانیا
- کانادا
- ایتالیا
- برزیل
- استرالیا
- مکزیک
- اسپانیا
اقتصاد مختلط چیست؟
بیشتر کشورهایی که دارای اقتصاد بازار آزاد شناخته می‌شود، در واقع اقتصادهایی مختلط هستند. به این معنی که قانون عرضه و تقاضا محرک اصلی اقتصاد در این کشورها است. تعاملات بین مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان تعیین می‌کند که چه کالاها و خدماتی ارائه شود و چه قیمتی برای آن‌ها تعیین شود.
با این حال، بیشتر کشورها وجود یک مرجع مرکزی را می‌پذیرند که برای جلوگیری از سوءاستفاده، اصلاح بی‌عدالتی‌ها یا ارائه خدمات ضروری اما غیرسودآور وارد عمل شود. بدون دخالت دولت، هیچ قوانین ایمنی برای کارگران، قوانین حمایت از مصرف‌کنندگان، تدابیر امداد اضطراری، مراقبت‌های پزشکی یارانه‌ای یا سیستم‌های حمل و نقل عمومی وجود نخواهد داشت.
تفاوت بین اقتصاد دولتی و اقتصاد بازار چیست؟
در مدل اقتصاد دولتی، دولت کنترل تولید، توزیع و قیمت‌ها را در دست دارد. تمام تصمیمات اقتصادی از طریق یک برنامه مرکزی به‌ویژه در مورد نحوه تخصیص منابع برای تحقق اهداف جمعی اتخاذ می‌شود. اما در اقتصاد بازار، عرضه و تقاضا تصمیمات اقتصادی مانند تخصیص منابع را تعیین می‌کند. رقابت اصل تعیین کننده در اقتصاد بازار است. اقتصادهای دولتی بر ثبات از طریق کنترل دولتی تمرکز دارند که اغلب منجر به ناکارآمدی می‌شود. اقتصادهای بازار بر انتخاب فردی، کارایی و نوآوری تأکید دارند.
آیا سرمایه‌داری و اقتصاد بازار یک چیز هستند؟
سرمایه‌داری و اقتصاد بازار هر دو برای توصیف سیستمی به‌کار می‌روند که در آن قانون عرضه و تقاضا(نه یک دولت مرکزی) تولید و قیمت کالاها و خدمات را تعیین می‌کند. سرمایه‌داری به‌عنوان یک فلسفه سیاسی معتقد است که تولید باید در دست بخش خصوصی باقی بماند و توسط انگیزه کسب سود خصوصی هدایت شود.
آیا اقتصاد بازار خوب است یا بد؟
بیشتر اقتصاددانان معتقدند که سیستم اقتصاد بازار بهترین کارآمدی را در ارائه کیفیت زندگی بالا برای اکثر شهروندان دارد. مزایای آن شامل افزایش کارایی، رشد پایدار اقتصادی و انگیزه برای نوآوری است. اما نقاط ضعف احتمالی آن شامل خطر ایجاد انحصارات، استثمار نیروی کار و نابرابری درآمد است.
نتیجه‌گیری
اقتصاد بازار توسط قانون عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. با این حال، بیشتر اقتصادهای مدرن به‌طور دقیق می‌توانند اقتصادهای مختلط نامیده شوند، به این معنی که دولت در صورت لزوم برای رفع مشکلات یا اصلاح بی‌عدالتی‌ها مداخله می‌کند. مشکل اصلی، برای اقتصاددانان و تمام شهروندان، تعریف میزان مداخله دولت است که مورد نیاز است.