اقتصاد۲۴- ۳۱ شهریورماه درست زمانی که بسیاری از دانش‌آموزان، کیف مدرسه‌شان را آماده می کردند و نیم‌نگاهی هم به روپوش مدرسه‌شان داشتند، وزارت آموزش و پرورش آمار داد که هنوز ۷۹۰ هزار دانش‌آموز در سراسر کشور، در مدارس ثبت‌نام نکرده‌اند و از درس و مشق عقب افتاده‌اند. همان زمان آمار دیگری منتشر شد و محمد علوی‌تبار، معاون سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، اعلام کرد که ۸۹۰ هزار دانش‌آموز هنوز کتاب‌های درسی خود را سفارش نداده‌اند؛ یعنی براساس این آمار، حدود ۱۰۰ هزار نفر با وجود ثبت‌نام در مدرسه‌ها، حداقل تا یک روز مانده به بازگشایی مدارس، هنوز کتاب درسی خود را سفارش نداده بوند. این در حالی است که امسال ۱۵۴ میلیون جلد کتاب درسی برای دانش‌آموزان چاپ شده است.
آن‌طور که وزارت آموزش و پرورش آمار داده است، امسال حدود ۱۶ میلیون دانش‌آموز باید به مدرسه می‌رفتند، اما اخیرا عبدالوحید فیاضی، عضو کمیسیون آموزش مجلس گفته است که در سال تحصیلی جدید، جمعیت دانش‌آموزان کلاس اولی نسبت به سال قبل حدود ۱۱۰ هزار نفر کمتر شده است. در این میان، به نظر می‌رسد که وضعیت ثبت‌نام نکردن دانش‌آموزان در استان تهران دست کمی از مناطق محروم کشور نداشته باشد، زیرا علیرضا بهرامی، مدیرکل آموزش و پرورش شهرستان‌های این استان، خبر داده است که فقط در محدوده تحت مدیریت او، حدود ۱۰ هزار دانش‌آموز ایرانی واجد شرایط ورود به کلاس اول ابتدایی، برای ثبت‌نام مراجعه نکرده‌اند. بهرامی البته در روز‌های پایانی شهریورماه حدس زده بود که، چون برخی والدین هنوز تکلیف محل سکونت‌شان مشخص نیست، فرزندان خود را در مدارس ثبت نام نکرده‌اند.
آمار رسمی بازماندگان از تحصیل صرفا در دوره ابتدایی در سال تحصیلی گذشته حدود ۱۶۴ هزار نفر بود و این در حالی است که آموزش و پرورش هنوز هیچ آمار جدیدی از تعداد این افراد در سال تحصیلی جدید نداده است، یعنی اعلام نکرده که از بین ۷۹۰ هزار نفری که تا پایان شهریور در مدارس ثبت‌نام نکرده بودند، تا امروز که تقریبا در پایان مهرماه هستیم، دقیقا چند دانش‌آموز بالاخره توانسته‌اند که به مدرسه‌ها راه پیدا کنند. در این میان، خبرنگار دیده‌بان ایران برای این که آمار دقیق امسال را از مسئولان آموزش و پرورش بگیرد، بار‌ها با مسئولان این وزارتخانه تماس گرفت، اما جز سکوت پاسخ دیگری دریافت نکرد.
برخی مدیران مدارس، سلیقه‌ای دانش‌آموزان را ثبت‌نام نمی‌کنند
شاید یکی از دلایل حساسیت زیاد درباره ثبت‌نام نشدن ۷۹۰ هزار دانش‌آموز، مشکلاتی باشد که تابستان امسال، والدین در زمان ثبت‌نام با آن روبه‌رو بودند؛ زمانی که منطقه‌بندی مدارس تغییر کرد و والدین برای ثبت نام فرزندان خود، با مشکلات زیادی مواجه شدند؛ بعضی از پدر‌ها و مادر‌ها مجبور شدند که کار و زندگی خود را رها کنند تا در به در از آموزش و پرورش منطقه، اجازه ثبت‌نام فرزندانشان را در مدرسه مد نظر خود بگیرند؛ هرچند که درست در روز اول مهر، علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش، تاکید کرد که برخی از مشکلات پیش‌آمده در ثبت‌نام دانش‌آموزان، به دلیل مهاجرت و جابه‌جایی خانواده‌ها است؛ به گفته او، بعضی والدین از یک منطقه به منطقه یا شهر دیگر نقل مکان کرده‌اند و حتما فرزندان آن‌ها در مدارس ثبت‌نام خواهند شد. کاظمی قول داد که هیچ دانش‌آموزی بدون کلاس نماند و اطمینان داد که ادعای برخی از مدارس درباره پر شدن ظرفیت مدرسه‌ها صحیح نیست.
با این وجود و بعد از گذشت نزدیک یک ماه از بازگشایی مدارس، والدین هنوز با مشکلات گوناگونی دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ رحمانی یکی از والدینی است که تابستان امسال برای ثبت‌نام فرزندش در یک مدرسه دولتی در محدوده نزدیک به منزل خود، از هفت‌خان رستم گذشته است، او به دیده‌بان ایران می‌گوید: «امسال دخترم بیمار شد و نمره خوبی در یکی از درس‌هایش به دست نیاورد و با وجود این که مدارک پزشکی داشت، مدیر مدرسه، به صورت سلیقه‌ای ترجیح داد که او را در مدرسه‌ای که در آن درس می‌خواند، ثبت‌نام نکند.» البته که رحمانی به آموزش و پرورش منطقه هم مراجعه کرد و نامه ثبت‌نام را گرفت، ولی مدیر مدرسه، فرزند ۱۰ ساله‌اش را ثبت نام نکرد تا او مجبور شود که فرزندش را در یک مدرسه غیرانتفاعی ثبت‌نام کند: «برای هزینه ثبت‌نام فرزندم در مدرسه غیرانتفاعی، مجبور به فروش طلاهایم شدم.»
موسوی‌نیا هم مادر دانش‌آموزی است که پیش از این، پسرش در یکی از مدارس غیرانتفاعی درس می‌خواند؛ بعد از افزایش شهریه مدرسه غیرانتفاعی، او تصمیم گرفت تا فرزندش را در یک مدرسه دولتی ثبت‌نام کند، مدیر مدرسه، اما او را ثبت‌نام نکرد و پیگیری‌های موسوی‌نیا هم راه به جایی نبرد. مادر این دانش‌آموز مقطع ابتدایی به سایت دیده‌بان ایران می‌گوید: «حالا پسرم برای بعضی درس‌هایش معلم دارد و البته برای برخی از درس‌های دیگرش، یکی از دوستانش، به او در خانه درس می‌دهد.» موسوی‌نیا همچنان برای ثبت‌نام فرزندش تلاش میکند، اما او نگران است که اگر نتواند جایی را برای ثبت‌نام پیدا کند، فرزندش برای زمان امتحانات با مشکلاتی روبه‌رو شود.
مشکلات متعدد سیستان و بلوچستان و آمار بالای ترک تحصیل
آن‌طور که پژوهش‌ها نشان می‌دهد، سه استان سیستان و بلوچستان، گلستان و خراسان رضوی، بالاترین آمار ترک تحصیل در کشور را دارند؛ به نحوی که ۴۷.۶ درصد از دانش‌آموزان استان پهناور سیستان و بلوچستان مدرک پایان تحصیل در مقطع متوسطه دوم را دریافت نمی‌کنند. رامین ریگی، خیر مدرسه‌ساز و مدیر مدرسه‌ای در شهر زابل استان سیستان و بلوچستان به خبرنگار دیده‌بان ایران می‌گوید: «آمار‌های رسمی نشان می‌دهند که هر سال ۱۰ تا ۲۰ درصد از دانش‌آموزان مدارس سیستان و بلوچستان، از ثبت‌نام در مدارس امتناع و به اصطلاح ترک تحصیل می کنند.» او، اما معتقد است که آمار واقعی بیش از این است، زیرا به گفته او، بسیاری از مدیران مدارس سیستان و بلوچستان، نام دانش‌آموزانی را ثبت می‌کنند که هیچ‌گاه در مدرسه حضور ندارند.
ریگی می‌گوید: «اسم دختر و پسری در مدارس به عنوان دانش‌آموز ثبت شده است که حالا ۳ تا ۴ فرزند دارند و اصلا دانش‌آموز نیستند. دلیل این کار مدیران هم گرفتن بودجه و امکانات برای مدارس است.» او توضیح می‌دهد که اگر تعداد دانش‌آموزان واقعی در مدارس سیستان و بلوچستان گزارش شود، مدیر تبدیل به مدیرمعلم می‌شود و تعداد نیرو‌های کادر آموزشی مدارس کاهش پیدا میکند و این یعنی زحمت بیشتر برای کادر آموزش یک مدرسه.
این مدیر مدرسه دلایل کاهش اقبال عمومی والدین برای ثبت‌نام فرزندانشان در مدارس را این‌طور توضیح می‌دهد: «بسیاری از والدین درک درستی از وضعیت تحصیلی فرزندانشان ندارند، زمانی که به جای گرفتن نمره، عبارت‌هایی مثل «خیلی خوب» و «خوب» را در کارنامه کیفی فرزند خود می‌بینند. والدین این منطقه، کمیت آموزش را می‌پسندند و دوست دارند نمره در کارنامه ببینند؛ کارکرد کیفی در آموزش مدارس این منطقه جواب نمیدهد.» به همین دلیل است که این خیر مدرسه‌ساز معتقد است که برخی والدین در سیستان و بلوچستان، نسبت به سیستم آموزشی بدبین شده‌اند.
بیشتر بخوانید: آمار تکان دهنده بی‌سوادی مطلق در ایران
به این موضوعات باید امکانات کم مدارس سیستان و بلوچستان را هم اضافه کرد. برای بسیاری از دانش‌آموزان سیستانی، حتی نیمکت مناسب و اندازه قد و قواره آن‌ها هم در کلاس‌های درس وجود ندارد؛ گاهی دانش‌آموز مجبور به نشستن روی نیمکت‌های تنگی هستند که مناسب سن آن‌ها نیست و برای مقطع پیش‌دبستانی مناسب است؛ البته اگر شانس بیاورند و نیمکت یا صندلی به آن‌ها برسد و مجبور به نشستن روی زمین نباشند. همه این‌ها باعث شده است که از نظر ریگی، برخی والدین تمایل داشته باشند تا فرزندانشان را نه در مدارس مدرن که در همان مکتبخانههای قدیمی ثبت‌نام کنند.
به اضافه همه این‌ها، مشکلات اقتصادی در سیستان و بلوچستان هم دلیلی شده است تا فرزندان، بزرگنشده به فکر ترک خواندن و نوشتن شوند و کودکی‌نکرده، بزرگ شوند و برای چرخاندن چرخ اقتصاد خانواده خود تلاش کنند. ریگی از دانش‌آموزی می‌گوید که به خاطر مشکلات اقتصادی ترک تحصیل کرد و با وجود این که او تلاش کرد تا برای ادامه تحصیلش خیری پیدا کند، موفق نشد. در نهایت دانش‌آموز مدرسهاش را دید که کولهپشتی مدرسه به دوش، نه کتاب و دفتر درس که بطری‌های بنزین جابهجا می کند و سوخت‌بر شده است
تاکید نماینده مجلس بر بیشتر بودن آمار واقعی نسبت به آمار رسمی
در روز به صدا درآمدن زنگ مدارس، یعنی اول مهر، وزیر آموزش و پرورش درباره آمار واقعی بازماندگان از تحصیل گفته بود: «باید ثبت‌نام‌ها به پایان برسد تا آمار دقیق بازماندگان اعلام شود. معمولا در دوره ابتدایی، تعداد افرادی که از آموزش و پرورش فاصله گرفته‌اند، بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نفر است. در دوره متوسطه اول و دوم این عدد ممکن است به ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار نفر برسد. باید صبر کنیم تا ثبت‌نام‌ها کامل شود و سپس آمار نهایی بازماندگان را اعلام کنیم.» این یعنی به گفته او، آمار دانش‌آموزان ثبت‌نام نکرده در مدارس، حدود ۸۰۰ هزار نفر است. اما از نظر فرشاد ابراهیم‌پور، نماینده مجلس دوازدهم و عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی، آمار واقعی بیشتر از این‌ها است، او از آمار حدود ۲ میلیون دانش‌آموز ثبت‌نام نکرده خبر می‌دهد و به خبرنگار دیده‌بان ایران می‌گوید: «آمار ثبت‌نام نشدن ۷۹۰ هزار دانش‌آموز، آماری است که وزارت آموزش و پرورش عنوان کرده است، ولی مشکلات اقتصادی، آگاهی ناکافی از رفع موانع آموزشی و مشکلاتی در محل به دلیل جابه‌جایی محل سکونت به وجود آمده است، باعث شده تا والدین و دانش‌آموزان به مرحله ثبت‌نام نرسند.»
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی معتقد است که «ثبت‌نام نکردن سلیقه‌ای مدیران غیرقابل قبول است و اگر مدرسه‌ای دانش‌آموزش را ثبت‌نام نمی‌کند، تخلف کرده است.» ابراهیم‌پور البته تاکید دارد که «وزارت آموزش و پرورش محدودیت ثبت‌نام دانش‌آموزان را برداشته است و به زودی هم مشکلات ثبت‌نام دانش‌آموزان حل می‌شود.».
اما با وجود ابراز امیدواری این نماینده مجلس، باید گفت که در حالی در پایان ماه مهر هنوز مشکلات درباره ثبت‌نام نشدن دانش‌آموزان ادامه دارد که «حق تحصیل رایگان» یکی از اصول اصلی قانون اساسی کشورمان است؛ اصلی که به نظر می‌آید آموزش و پرورش، فاصله زیادی تا محقق کردن آن برای همه دانش‌آموزان در سراسر کشور دارد.