اقتصاد۲۴-در دنیای پرسرعت امروز، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی کودکان و نوجوانان تبدیل شده‌اند. یکی از پدیده‌های جدید این فضا، کودک بلاگری یا کودک اینفلوئنسری است؛ جایی که کودکان به عنوان اینفلوئنسر‌های دیجیتال فعالیت می‌کنند و والدین با انتشار روزمرگی‌های آنها در پلتفرم‌هایی نظیر اینستاگرام و یوتیوب، نه تنها به دنبال شهرت، بلکه کسب درآمد هستند. این پدیده، اما با چالش‌های حقوقی، روانی و اجتماعی متعددی روبه‌رو است که باید با دقت بررسی شود.
اما سوالی که اینجا به ذهن می‌رسد، این است که آیا کودک بلاگری می‌تواند فرصتی برای توسعه مهارت‌های اجتماعی و دیجیتال کودکان باشد یا نوعی بهره‌کشی از کودکان در دنیای مجازی به شمار می‌آید؟ در این یادداشت، با استفاده از نظریه‌های ارتباطی و رسانه‌ای، ابعاد این پدیده را تحلیل خواهیم کرد.
نظریه‌های فرهنگی و رسانه‌ای
پدیده کودک بلاگری از منظر نظریه‌های مختلف ارتباطی و رسانه‌ای قابل تحلیل است. نظریه کاشت (Cultivation Theory) که توسط جورج گربنر معرفی شده است، بیان می‌کند که رسانه‌ها به تدریج باور‌ها و نگرش‌های مخاطبان خود را شکل می‌دهند. اگر کودکان از سنین پایین به عنوان اینفلوئنسر‌های دیجیتال فعالیت کنند، ممکن است به مرور زمان دیدگاه‌ها و هویت آنها تحت تاثیر انتظارات و بازخورد‌های مخاطبان قرار بگیرد و منجر به بحران هویتی در آینده شود. از سوی دیگر، نظریه استفاده و رضامندی‌ها (Uses and Gratifications Theory) که توسط کاتز و همکارانش مطرح شده، به بررسی انگیزه‌های کاربران از مصرف رسانه‌ها می‌پردازد. والدینی که فرزندان‌شان را به عنوان اینفلوئنسر معرفی می‌کنند، ممکن است به دنبال جلب توجه عمومی، افزایش شهرت و درآمدزایی باشند و در این میان، کودکان به ابزاری برای رسیدن به این اهداف تبدیل می‌شوند.
کودک بلاگری؛ درآمدزایی یا نقض حقوق؟
۱- کسب درآمد از طریق کودک بلاگری
کودک بلاگری به والدین این امکان را می‌دهد که از طریق تبلیغات و همکاری با برندها، درآمد قابل توجهی کسب کنند. صفحات اینفلوئنسر‌های کودک معمولا در حوزه‌هایی مانند پوشاک، اسباب‌بازی و خوراکی‌ها فعالیت دارند. اما در حالی که این روند می‌تواند سودآور باشد، سوالات جدی درباره اخلاقی بودن استفاده از کودکان در این فرآیند مطرح می‌شود. آیا این فعالیت‌ها به نفع کودک است یا اینکه بیشتر در خدمت منافع مادی والدین قرار دارد؟
۲- نقض حریم خصوصی کودکان
یکی از جدی‌ترین چالش‌های کودک بلاگری، نقض حریم خصوصی است. انتشار تصاویر و ویدیو‌های خصوصی از زندگی کودکان، آنها را در معرض دید میلیون‌ها نفر قرار می‌دهد. این موضوع می‌تواند پیامد‌های ناگواری برای امنیت و زندگی کودک در آینده داشته باشد. کارشناسان حقوق کودک معتقدند که کودکان در سنین پایین نمی‌توانند تبعات این کار را به‌طور کامل درک کنند و قادر به تصمیم‌گیری مستقل درباره حضور خود در فضای مجازی نیستند.
بیشتر بخوانید:ردمرز ۹۳۰ کودک کار اتباع در تهران
۳- کودک به عنوان ابزار تبلیغاتی
در بسیاری از موارد، کودک بلاگری به جای اینکه فرصتی برای رشد شخصی کودک باشد، به ابزاری برای تبلیغات تجاری تبدیل می‌شود. کودکان ممکن است به انجام فعالیت‌ها یا نمایش رفتار‌هایی وادار شوند که با علایق واقعی آنها همخوانی ندارد. این فشار‌ها می‌تواند بر رشد روانی و عاطفی کودک تاثیر منفی بگذارد و در آینده منجر به بحران هویتی شود.
چالش‌های روانی و اجتماعی کودک بلاگری
۱- مشکلات هویتی
کودکانی که از سنین پایین به عنوان چهره‌های عمومی در فضای مجازی فعالیت می‌کنند، ممکن است با بحران‌های هویتی روبه‌رو شوند. این کودکان به تدریج یاد می‌گیرند که ارزش آنها تنها به ظاهر فیزیکی یا رفتار‌هایی که در ویدیو‌ها نمایش می‌دهند، وابسته است. چنین شرایطی می‌تواند در آینده منجر به مشکلات روانی جدی نظیر اضطراب و افسردگی شود.
۲- تاثیرات منفی بر رشد طبیعی کودک
کودکانی که بخش عمده‌ای از وقت خود را صرف تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند، ممکن است از فرصت‌های حیاتی مانند بازی، تحصیل و تعاملات اجتماعی با همسالان خود محروم شوند. این محرومیت می‌تواند تاثیرات منفی بر رشد اجتماعی و عاطفی آنها داشته باشد. همچنین والدینی که برای حفظ شرایط مطلوب تبلیغاتی، کودکان خود را به فشار وادار می‌کنند، ممکن است به اختلالات رشد جسمی و روانی در آنها دامن بزنند.
حقوق کودکان در دنیای دیجیتال
از منظر حقوقی، پدیده کودک بلاگری سوالات مهمی را درباره حقوق کودکان در فضای مجازی مطرح می‌کند. آیا والدین حق دارند بدون رضایت کودکان، تصاویر و ویدیو‌های آنها را منتشر کنند؟ در بسیاری از کشورها، قوانین سختگیرانه‌ای برای حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی وجود دارد.
با این حال، در ایران هنوز قوانین جامعی برای کنترل و نظارت بر کودک بلاگری تدوین نشده است. هرچند سازمان‌های حامی حقوق کودک در تلاشند تا قوانینی برای حمایت از کودکان در فضای مجازی تصویب کنند، اما همچنان برای مجازات والدینی که از کودکان خود بهره‌کشی می‌کنند، اقدامات جدی صورت نگرفته است.
راهکار‌هایی برای والدین
اگرچه کودک بلاگری می‌تواند فرصتی برای برخی والدین و کودکان باشد، اما نیازمند احتیاط و مسوولیت‌پذیری است. والدین باید به جای تمرکز صرف بر سودآوری، به منافع واقعی کودک توجه کنند. در اینجا چند راهکار برای والدینی که قصد دارند فرزندان‌شان را وارد دنیای بلاگری کنند، ارایه می‌شود:
۱- تعادل بین سرگرمی و زندگی شخصی: والدین باید اطمینان حاصل کنند که فعالیت‌های بلاگری کودک، مانع تحصیل، بازی و رشد طبیعی او نشود.
۲- رعایت حریم خصوصی: انتشار اطلاعات خصوصی و حساس از کودکان باید با دقت و احتیاط انجام شود تا حریم شخصی آنها حفظ شود.
۳- توجه به علایق کودک: کودکان باید بر اساس علایق و استعداد‌های خود به تولید محتوا بپردازند و نباید به اجبار والدین به این عرصه وارد شوند.
۴- آگاهی‌بخشی به کودکان: والدین باید به کودکان خود درباره خطرات و چالش‌های فضای مجازی آموزش دهند تا آنها بتوانند با آگاهی کامل از این فضا استفاده کنند.
نتیجه‌گیری
پدیده کودک بلاگری در فضای مجازی می‌تواند فرصت‌های جذابی را برای کودکان و والدین فراهم کند، اما چالش‌ها و تهدیدات جدی نیز به همراه دارد. والدین باید با آگاهی کامل از پیامد‌های احتمالی این فعالیت‌ها، حقوق، امنیت و نیاز‌های کودکان را در اولویت قرار دهند. در نهایت، اگر کودک بلاگری با رعایت اصول اخلاقی و حقوقی انجام شود، می‌تواند به تجربه‌ای مثبت تبدیل شود که به توسعه مهارت‌های دیجیتال و اجتماعی کودکان کمک کند.