اقتصاد۲۴-طی یک دهه اخیر، صنعت خودروسازی کشور در کانون انتقادات جدی قرار گرفته است. کیفیت پایین محصولات، قیمت‌های گزاف، طراحی‌های قدیمی و مصرف بالای سوخت که نقشی اساسی در تشدید بحران انرژی دارد، از مهم‌ترین انتقادات علیه خودروسازی است؛ اما این موارد تنها بخشی از مشکلات این صنعت به شمار می‌آیند. در فضای عمومی و رسانه ها، گویا اعلام شکست صنعت خودرو به دستاوردی برای سیاستگذاران تبدیل شده است؛ گویی این باور که خودروسازی ایران کاملا ناکام مانده، غالب شده است. تیتر موفقیت برخی سیاست گذاران، آمار خودرو‌های وارداتی در بنادر و حتی جشن یا رونمایی از محصولات خارجی است.
اگر امروز صنعت خودروی کشور ناکام مانده، ناشی از شکست دولت، مجلس شورای اسلامی، صنعتگران و نهاد‌های ذیربط در زنجیره این صنعت است
انگشت اتهام به خودروسازی یا مسکن واردات خودرو
«ناکارآمدی صنعت خودرو» تنها یک روایت ساده انگارانه و سطحی از واقعیت‌های پیچیده است. در اینجا پرسش جدی مطرح می‌شود که آیا کشور به عنوان یک مجموعه، در ساختن صنعت خودرو موفق، شکست خورده است؟
نگاه غالب فعلی که صنعت خودروسازی را شکست خورده معرفی و ذاتا «اقتصاد تولیدمحور» را در ایران ناکام می‌داند، تنها نسخه‌ای ساده انگارانه برای تجویز واردات خودرو‌های خارجی به عنوان یک مسکن موقت برای بیماری صنعت و بازار خودرو است. این دیدگاه غیر واقع بینانه، ضعف‌های نهاد‌های مرتبط با صنایع خودروسازی را نادیده و تنها به خودروسازان داخلی انگشت اتهام می‌زند.
در این رویکرد، مشکلات ساختاری گسترده که نه تنها صنعت خودرو بلکه دیگر حوزه‌های توسعه ملی را تحت تاثیر قرار داده، نادیده گرفته می‌شود. اگر امروز صنعت خودروی کشور ناکام مانده، ناشی از شکست دولت، مجلس شورای اسلامی، صنعتگران و نهاد‌های ذیربط در زنجیره این صنعت است. در دنیای امروز، هیچ صنعتی به‌تنهایی رشد نمی‌کند؛ بلکه رشد هر صنعتی در تعامل مستقیم با شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه معنا می‌یابد.
افول کیفیت در خودروسازی کشور، انعکاسی از مشکلات عمیق‌تر اقتصاد و صنعت داخل است. نوسانات اقتصادی شدید در سال‌های اخیر، فقدان حمایت‌های موثر از رشد صنعتی، کاهش انگیزه برای جذب استعداد‌های جوان، ضعف در تربیت مهندسان خلاق، کمبود بودجه تحقیق و توسعه و تعدد مدیران چند شغله از جمله عواملی هستند که صنایع را از مسیر اصلی خود منحرف کردند. در این میان، سیاست گذارانی که جسارت اصلاح ساختار‌های معیوب را داشته باشند، وجود ندارند.
از سوی دیگر، زنجیره تامین خودروسازان نیز تحت تاثیر تحریم‌های بین‌المللی، با مشکلاتی، چون عدم دسترسی به مواد اولیه، فناوری‌های پیشرفته و منابع مالی مواجه هستند. نگاه کوتاه مدت سیاست گذاران، گسترش رانت و فقدان اهداف بلندمدت، موانع دیگری هستند که اجرای تغییرات بنیادین را دشوار کردند.
اگر قرار باشد صنایع مشکل دار مانند خودروسازی کنار گذاشته شوند و تنها به واردات محصولات خارجی بسنده کنیم، برنامه ما برای سایر صنایع چیست؟ آیا با «واردات خودرو‌های شاسی بلند خارجی» می‌توان بحران انرژی را حل کرد؟
انتقاد به صنعت خودرو یا بازتاب یک ناکارآمدی بزرگتر؟
«ناکارآمدی» تنها مختص «صنعت خودرو» نیست؛ بلکه بازتابی از ضعف‌های ساختاری در دیگر بخش‌های اقتصاد کشور نیز هست. از سیستم انرژی ناتراز گرفته تا بازار‌های مالی نابالغ، بخشی از این ساختار معیوب هستند. اگر قرار باشد صنایع مشکل دار مانند خودروسازی کنار گذاشته شوند و تنها به واردات محصولات خارجی بسنده کنیم، برنامه ما برای سایر صنایع چیست؟ آیا با «واردات خودرو‌های شاسی بلند خارجی» می‌توان بحران انرژی را حل کرد؟ یا آماده سرزنش سایر صنایع بدون آنکه به علل ریشه‌ای ناکامی‌ها بپردازیم، هستیم؟
اهداف «اقتصاد تولید محور» تقریبا از ذهن سیاست گذاران محو و جای آن را شعار‌هایی مانند واردات خودرو‌های دست دوم خارجی گرفته است. این روند نشان از افت نگرش قانونگذاران در تنظیم گری اقتصاد کشور دارد
وقتی تعداد رانندگان تاکسی‌های اینترنتی از کارگران کارخانه‌ها پیشی می‌گیرد، زنگ خطر «صنعتی‌زدایی خاموش» و پیامد‌های آن به صدا در می‌آید. اهداف «اقتصاد تولید محور» تقریبا از ذهن سیاست گذاران محو و جای آن را شعار‌هایی مانند واردات خودرو‌های دست دوم خارجی گرفته است. این روند نشان از افت نگرش قانونگذاران در تنظیم گری اقتصاد کشور دارد.
بیشتر بخوانید:شوک افزایش قیمت‌ها به بازار خودرو‌های مونتاژی رسید + جدول
کشور صنعتی، تنها به معنای تولید کالا نیست؛ بلکه نمادی از توانمندی یک ملت است. صنایع کشور یا باید در کنار هم رشد یا با هم سقوط خواهند کرد. کنار گذاشتن یک صنعت، بدون رفع مشکلات ساختاری آن، معنای باختن در برابر چالش‌ها را دارد.
ناکارآمدی خودروسازی یا بی برنامگی اقتصاد تولید محور؟ | زنگ خطر صنعت زدایی در جاده مخصوص به صدا درآمد
باید به توانایی جوانان خود باور داشته و هم زمان مدیریت چند شغله در صنایع کلیدی به ویژه در جاده مخصوص را حذف کرد
الگو برداری از تجارب کشور‌های موفق در خودروسازی
تجربه کشور‌های موفق نشان داده که مسیر توسعه هیچ گاه بدون چالش نبوده است. «ژاپن»، روزگاری وابسته به واردات خودرو بود؛ اما با حمایت‌های دولت، تمرکز بر کیفیت و بهره وری توام با نوآوری‌هایی مانند تولید ناب، صنعت خودروی خود را متحول کرد.
«چین» نیز با سرمایه گذاری گسترده در چند دهه اخیر، اکنون رهبری بازار جهانی را هدف قرار داده است. «آلمان» پس از جنگ جهانی دوم، با تمرکز بر مهندسی دقیق و خلق برند‌های جهانی، «اقتصادی صنعت محور» را ایجاد کرد. موفقیت این کشور‌ها حاصل بلند پروازی دولتمردان، همکاری ملی و مواجهه شفاف با نقاط ضعف داخلی بود.
در کشور نیز باید ذهنیتی مبتنی بر خلاقیت اتخاذ و از سرزنش‌های سیاسی بی حاصل دست برداشته شود. باید به توانایی جوانان خود باور داشته و هم زمان مدیریت چند شغله در صنایع کلیدی به ویژه در جاده مخصوص را حذف کرد. «پاداش مالی» صنعتگران و سیاستگذاران این حوزه را نباید فقط به حضور فیزیکی آن‌ها در سازمان‌ها منوط کرد، بلکه باید به میزان نوآوری و خلاقیت آن‌ها وابسته باشد.
اصلاح مشکلات صنایع نیازمند هم افزایی جمعی است. دولت باید چشم انداز روشنی ترسیم و از تردید در اجرای تغییرات بزرگ دوری کند. نهاد‌های آموزشی باید متخصصان ماهر تربیت و سازمان‌ها اولویت را به مسیر نوآوری بدهند؛ جامعه نیز باید ارزش تولید ملی را بالاتر از مصرف گرایی بداند. پیشرفت واقعی، در گرو تبدیل شدن به ملتی خلاق است.
راه موفقیت چیست؟
شاید امروز صنعت خودرو کشور ناکارآمد به نظر برسد، اما ناکارآمدی بزرگتر، در ساختار‌های کلان کشور مشهودتر است. زنگ خطر «صنعتی زدایی نابالغ»، مدت هاست که به صدا درآمده است. هیچ نسخه آماده برای پیشرفت وجود ندارد که بتوان آن را مهندسی معکوس کرد. هر جامعه‌ای باید راهبرد‌های متناسب با شرایط خود را تدوین تا از مصرف کننده‌ای منفعل به تولیدکننده‌ای خلاق تبدیل شود؛ بنابراین تنها راه «موفقیت»، تلاش صادقانه و جدی است.
منبع: بازار