اقتصاد۲۴-بندر چابهار ایران، نقش بزرگی در توسعه اهداف ترانزیتی ایران می‌تواند داشته باشد. ایران، با موقعیت استراتژیک خود در مسیر‌های تجاری، می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری در بندر‌هایی مانند چابهار و توسعه خطوط ریلی، نقش مهمی در تجارت جهانی ایفا کند. ازجمله آنکه این بندر می‌تواند به عنوان نقطه ارتباطی مهمی بین هند، آسیای میانه، روسیه و قفقاز عمل کند و مسیر ارتباطی هند به بازار‌های اروپای شرقی و آسیای مرکزی باشد.
نقش کلیدی چابهار در توسعه کریدور شمال-جنوب
کریدور شمال-جنوب که هند و روسیه را از طریق ایران به هم متصل می‌کند، از کریدور‌های مهم در حال توسعه است. همان‌طور که در تصویر پایین مشخص است، بندر چابهار نقش کلیدی در تقویت کریدور شمال-جنوب و روابط اقتصادی ایران و هند دارد.
هند در اوایل دهه ۲۰۱۰ توافقنامه توسعه بندر چابهار ایران را به عنوان بخشی از کریدور شمال - جنوب امضا کرد. چابهار که تنها بندر اقیانوسی ایران است، می‌تواند نیاز هند به دسترسی به بازار‌های آسیای مرکزی، روسیه و افغانستان را تامین کند.
هند برای توسعه این بندر، تجهیزات بندری به ارزش ۲۴ میلیون دلار ارسال کرده است. گرچه به غیر از چند محموله بشردوستانه به افغانستان، هنوز ترانزیت هیچ کالایی از طریق ایران به کشور‌های خارجی را تسهیل نکرده است.
یکی از دلایل موفق نشدن این طرح، تکمیل نشدن خط آهن چابهار-زاهدان به طول ۶۳۰ کیلومتر در دو دهه گذشته است.
همچنین این بندر در رقابت‌های اقتصادی جهانی، به‌ویژه با چین، اهمیت فزاینده‌ای یافته است و این منطقه به کانون رقابت بین چین و هند تبدیل شده است.
بندر فاو عراق؛ رقیب بندر چابهار
در این میان، ترکیه با سرمایه‌گذاری در راه‌آهن عراق به رقابت با ایران پرداخته است. اتصال بندر فاو عراق به ترکیه، رقیب جدی برای توسعه بندر چابهار و ترانزیت حمل‌ونقل ایران است. ترکیه قصد دارد با سرمایه‌گذاری در راه‌آهن عراق، رقیب جدی ایران در احداث کریدور شمال به جنوب باشد.
با این پروژه، بندر فاو در جنوب عراق، به ترکیه متصل خواهد شد. این اتصال موجب ترانزیت کالا‌ها ازآسیا به اروپا می‌شود و می‌تواند عراق را به یک هاب حمل‌ونقل تبدیل کند که رقیب جدی برای ایران خواهد شد.
نقش کریدور عرب-مد در افول جایگاه ایران
کریدور عرب-مد از هند، عمان، امارات، عربستان سعودی، اردن، اسرائیل و یونان عبور می‌کند و هدف آن توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل مانند راه‌آهن، جاده‌ها، بندر‌ها و خطوط لوله برای حمل‌ونقل نفت و گاز است. عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان، نقش کلیدی در این طرح دارد. کریدور عرب-مد هدف دارد زمان حمل‌ونقل کالا و هزینه‌ها بین هند و اروپا را کاهش دهد.
کریدور عرب مد
این طرح در رقابت با طرح کمربند-یک جاده چین است و هند از طریق آن به گسترش نفوذ خود در منطقه می‌پردازد. حمایت چین از دولت‌های عربی به خصوص سوریه، نشان از این موضوع دارد که یکی از مهم‌ترین دلایل تحولات منطقه، احیای کریدور عرب-مد است. پروژه‌ای که مشخصا منافع چین، ایران و دیگر کشور‌های هم‌پیمان را به خطر خواهد انداخت.
بیشتر بخوانید: واکنش سخنگوی دولت به خبر فروش زمین‌های چابهار به اتباع افغان
حضور اسرائیل در این کریدور، روابط آن را با هند و کشور‌های غرب آسیا تقویت می‌کند. عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشور‌های عربی نیز در این زمینه قابل مشاهده بوده و می‌توان آن را به جهت بهره‌برداری از این کریدور دانست.
با توجه به تحولات منطقه و از دست رفتن هم‌پیمانان ایران، به نظر می‌رسد که توقف توسعه کریدور شمال-جنوب مشخص باشد. چنانکه هند به دنبال توسعه ارتباط خود با کشور‌های عربی، محقق شدن کریدور عرب-مد و افزایش مبادلات با اروپاست. به دنبال این هدف، بسیاری از منافع ایران از دست خواهد رفت و توسعه بندر چابهار در هاله‌ای از ابهام قرار خواهد داشت.
چرا تاکنون به اهمیت بندر چابهار توجه نشده است؟
محمود تهی‌دست، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی زاهدان و اتاق مشترک ایران و پاکستان، در گفت‌و‌گو با تجارت‌نیوز عنوان کرد: چابهار تنها بندر غیرتحریمی ایران است، اما متاسفانه هند به‌رغم انعقاد قرارداد برای توسعه این بندر و توجه به نقش چابهار در کریدور شمال-جنوب، به‌طور کامل به این بندر توجه نمی‌کند و معلوم نیست سیاست‌های آنها چگونه است و چرا به‌درستی کار نمی‌کنند.
به گفته او، اگر چابهار به‌طور کامل فعال شود و کریدور شمال-جنوب راه بیفتد، می‌تواند بسیاری از مشکلات کشور را حل کند. اما متاسفانه به دلیل تحریم‌ها و مشکلاتی کشور مانند ضعف زیرساخت‌ها، این پروژه‌ها به تعویق می‌افتد. همین مشکلات باعث می‌شود که ایران در تجارت جهانی جایگاه خود را از دست دهد و در واقع هیچ‌گونه تمایلی از سوی هند و دیگر کشور‌ها برای همکاری با ایران وجود نداشته باشد.
این فعال اقتصادی ادامه داد: حتی اگر هند تاخیر داشته باشد، ایران نمی‌تواند آنها را جریمه کند، زیرا در دنیا قدرت لازم را ندارد و کسی به حرف‌های ایران توجه نمی‌کند. هند بیشتر تحت تأثیر سیاست‌های کشور‌های غربی است تا اینکه بخواهد با ایران همکاری کند. اگر هم احساس کند که پاکستان یا چین رقیبش هستند، ممکن است برای مدتی کار‌هایی به جهت توسعه بندر انجام دهد، ولی در نهایت ایران را در وضعیت معلق نگه داشته است.
او ضمن ابراز امیدواری نسبت به ورود سرمایه به کشور به جهت اهداف توسعه‌ای تصریح کرد: چند سال است که مسئولان وعده می‌دهند که راه‌آهن چابهار وصل می‌شود و حتی در سال ۱۴۰۱ قرار بود این پروژه تکمیل شود. اما اکنون نزدیک پایان سال ۱۴۰۳ بوده و هنوز هیچ اقدامی انجام نشده است.
وی افزود: جاده‌های چابهار نیز مشکل دارند و مسیر رفت‌وبرگشت درستی وجود ندارد و این خود معضل بزرگی است. به‌دلیل ضعف سیستم حمل‌ونقل در منطقه، کشتی‌ها نمی‌توانند کنار چابهار پهلو بگیرند. همه این مسائل نشان‌دهنده این است که زیرساخت‌ها باید به‌طور اساسی اصلاح شوند تا چابهار به‌عنوان یکی از نگین‌های بنادر اصلی و استراتژیک دنیا فعال شود.
نقش تحولات منطقه در توسعه نیافتن بندر چابهار
بنا بر گفته تهی‌دست، با توجه به تحولات منطقه‌ای و طرح‌هایی مانند کریدور عرب-مد که هند را از کشور‌های حاشیه خلیج فارس به اروپا وصل می‌کند، باید نقش چابهار و ایران به‌عنوان یک نقطه ترانزیتی حیاتی در این تحولات در نظر گرفته شود. کشور‌های عربی، مانند قطر، امارات، عربستان، پاکستان و حتی عراق، هیچ‌کدام علاقه‌ای به فعال شدن چابهار ندارند.
تهی‌دست تشریح کرد: عراق با توسعه بندر فاو و کشور‌های دیگر با پیگیری کریدور عرب-مد، نشان داده‌اند که به توسعه این بندر علاقه‌ای چرا که چابهار یک بندر اقیانوسی است که در نزدیکی تنگه هرمز قرار دارد و اگر این بندر فعال شود، این کشور‌ها بسیاری از مزایای اقتصادی خود را از دست می‌دهند.
وی خاطرنشان کرد: چابهار مسیر کوتاه‌تری دارد و امکانات بهتری را ارائه می‌دهد. اگر ایران بتواند در این بندر به‌عنوان هاب خدماتی و سوخت‌رسانی عمل کند، بسیاری از کشتی‌ها می‌توانند از این خدمات بهره‌برداری کنند. در این صورت، کشور‌هایی مانند قطر، عربستان و حتی پاکستان به‌صورت مستقیم تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.
او در همین زمینه گفت: از این رو، کشور‌ها تلاش می‌کنند تا چابهار فعال نشود و کریدور عرب-مد به‌عنوان مسیر اصلی مطرح شود. این در حالی است که هزینه‌ها و مشکلات این مسیر بیشتر است. تمام دنیا به‌طور ضمنی خواهان این هستند که چابهار فعال نشود. بنابراین، ایران باید با استفاده از منابع داخلی خود و حتی از طریق استقراض از صندوق توسعه یا بانک‌ها، سرمایه‌گذاری لازم را برای فعال‌سازی چابهار انجام دهد.
مسئولان توجهی به بندر چابهار ندارند
این عضو اتاق بازرگانی زاهدان در مورد اهمیت نقش چابهار عنوان کرد: چابهار به‌عنوان یک بندر با موقعیت ویژه، هم از طریق دریا، خشکی و هوایی، می‌تواند ظرفیت‌های بی‌نظیری را ارائه دهد. متاسفانه به نظر می‌رسد مسئولان کشور یا توجه کافی به موقعیت چابهار ندارند، یا نمی‌توانند این موقعیت را درک کنند.
وی ادامه داد: چابهار می‌تواند به‌عنوان یک کریدور و راه ترانزیتی برای کشور عمل کند و بسیاری از مشکلات اقتصادی کشور را حل کند. اما کارشکنی‌ها و تاخیر‌هایی در این پروژه وجود دارد و علت اصلی آن مشخص نیست. در دیگر پروژه‌ها از مردم پول جمع می‌کنند و بسیاری از شرکت‌ها پول مردم را پرداخت نمی‌کنند. به جای این اقدام‌ها، حداقل می‌توانند سرمایه‌های مردم را به جهت توسعه چابهار به کار گیرند.
به گفته او، با این کار‌ها می‌توانند چابهار را به یک بندر فعال تبدیل کنند. مطمئنا نتایج مثبت آن نمایان خواهد شد. همچنین بسیاری از صنایع مانند خودروسازی، فولادسازی و دیگر صنایع که می‌توانند از دریا استفاده کنند، در کنار دریا و چابهار می‌توانند مستقر شوند و اقتصاد دریایی کشور را تقویت کنند. متاسفانه این بخش از اقتصاد کشور ضعیف است و باید به‌طور جدی به آن توجه شود.
تهی‌دست با انتقاد نسبت به بی‌توجهی به بندر چابهار افزود: چابهار می‌تواند بسیاری از هزینه‌های کشور را کاهش دهد و سیستم حمل‌ونقل منطقه را به‌طور جدی بهبود بخشد. متأسفانه، از ناتوانی مسئولان کشور در توجه به این موضوع و مشکلات موجود، تنها می‌توان تأسف خورد. مشخص نیست کسانی که قانون‌گذاری می‌کنند چه تفکری نسبت به بندر چابهار دارند.
او در نهایت خاطرنشان کرد: بندر چابهار یک بندر استراتژیک بوده و می‌تواند یکی از برگ‌های برنده کشور در مذاکرات جهانی و مسائل منطقه‌ای باشد؛ اگر مسئولان به آن توجه کنند!