اقتصاد24- ایجاد یک منطقه آزاد امتیازات ویژه‌ای دارد؛ از جمله این امتیازات می توان به ایجاد فرصت های اشتغال در داخل و خارج و جذب سرمایه های خارجی و همچنین کمک به کشور برای ورود به بازارهای جهانی و گسترش صادرات اشاره کرد. به همین دلیل، امکانات و تسهیلات قانونی، شرایط مساعدی را جهت سرمایه گذاری های اقتصادی و زیر بنایی برای حضور فعالان اقتصادی در مناطق آزاد مهیا کرده است. این درحالی است که علی رغم وجود فرصت های فراوان اما کمتر هدف اصلی آن که همان توسعه تجارت، صادرات، اشتغال و سرمایه گذاری است شکل گرفته و دلیل عمده آن هم به مشکلاتی چون کامل نبودن زیرساخت ها و پیچ و خم های اداری برمی گردد. همین مسائل باعث شده است که موقعیت مناطق آزاد تجاری ایران در قیاس با مناطق آزاد کشورهای همجوار از جمله جبل‌علی در امارات و های‌نای در چین که از جمله مناطق آزاد آسیایی هستند، تفاوت فاحشی از لحاظ موفقیت و توسعه داشته باشد.
تفاوت مناطق آزاد ایران با جبل‌علی
در همین زمینه جعفر آهنگران، کارشناس مناطق آزاد در گفتگو با اقتصاد24 اظهار داشت: یکی از مناطق آزاد موفق در نزدیکی ما منطقه آزاد جبل‌علی است که با آنکه از قانون واحدی با مناطق آزاد ایران تبعیت می‌کند اما اختلاف زیادی در توسعه با ایران دارند و دلیل آن هم به ساختارها و نگاه های مدیریتی آن برمی‌گردد.
وی افزود: موفقیت مناطق آزاد جهان را در دو پارامتر می‌توان خلاصه کرد؛ «مدیریت یکپارچه» و «وحدت رویه مدیریتی» که این دو عامل می‌تواند موفقیت مناطق آزاد را تضمین و فارغ از نوع اقلیم و نظام حاکم بر منطقه آزاد می تواند موفقیت آن منطقه را نیز تضمین کند.
چین نمونه موفق در پیاده‌سازی یک پدیده غربی
این کارشناس بیان کرد: با آنکه اساسا خواستگاه مناطق آزاد یک پدیده ای غربی و وارداتی است اما تجربه ثابت کرده که همین نظام غربی موفق شده است در یک نظام کمونیستی و برنامه ریزی متمرکز جواب دهد. دلیل آن هم این است که آنها توانسته اند بین مدل اقتصادی و سیاسی‌شان تفاوت بگذارند و با رعایت مدیریت یکپارچه و امنیت سرمایه گذاری به توسعه مناطق آزاد دست یابند. بنابراین آنچه بیش از همه اهمیت دارد این است که ممکن است مدیران مناطق آزاد تغییر کنند اما ثابت ماندن رویه ها و ساختارها موفقیت منطقه تجاری را تضمین می کند.
با آنکه اساسا خواستگاه مناطق آزاد یک پدیده ای غربی و وارداتی است اما تجربه ثابت کرده که همین نظام غربی موفق شده است در یک نظام کمونیستی و برنامه ریزی متمرکز جواب دهد
وی در توضیح گفته‌هایش با ذکر مثالی، گفت: مدتی پیش گفته شده بود که در مناطق آزاد ورود هر کالایی آزاد است اما بعدا بخشنامه هایی آمد که این قانون را محدود می کرد یا اینکه در قانون ذکر کردند که واردات کالا بدون انتقال ارز امکانپذیر است اما به محض آنکه در سرزمین اصلی واردات بدون انتقال ارز محدود شد این قانون را نیز به مناطق آزاد تسری دادند و بدیهی است که همین موانع باعث می شود تا امنیت سرمایه به خطر بیفتد.
با کوچکترین تنشی در مناطق آزاد، سرمایه‌ها میل به فرار پیدا می‌کنند
آهنگران ادامه داد: حتی یادم می‌آید زمانی طرح ایجاد بانک های خارجی با 50 درصد سرمایه در مناطق آزاد کلید خورد اما در حال حاضر این قانون برای مناطق آزاد و سرزمین اصلی یکسان شده و مسلم است با چنین رویه هایی نمی توان مناطق آزاد را برای سرمایه گذاری، فعال و جذاب کرد چرا که هیچ عاملی مانند سرمایه، حساس به تغییرات نیست و با کوچکترین تنشی سرمایه ها میل به فرار پیدا می کند.
مدیر منطقه آزاد جبل‌علی از ابتدای تشکیل یعنی از سال 1985 با دو خط حکمی که از حاکم دبی گرفت تا امروز به سال 2019 نزدیک می‌شویم سلطان احمد بن سلیمان است
وی بیان کرد: مدیر منطقه آزاد جبل‌علی از ابتدای تشکیل یعنی از سال 1985 با دو خط حکمی که از حاکم دبی گرفت تا امروز به سال 2019 نزدیک می‌شویم سلطان احمد بن سلیمان است. البته او در طول این سی و چند سال هیچ وقت از آموختن رویکردهای جدید غافل نشد و همواره از رویکردهای جدید مدیریتی استفاده کرد. همچنین فعالان این بندر تجاری با هر کسی که وارد این بندر می شود با دید یک سرمایه گذار نگاه می کند و تمام تلاش خود را برای جذب سرمایه ها به کار می برند که این رویه واقعا ستودنی است. بنابراین علت موفقیت دیگر مناطق آزاد جهانی را می توان اینگونه دید که آنها بر سر اینکه مناطق آزاد پدیده جدیدی برای پیوند با اقتصاد جهانی است، به اجماع رسیده اند و از بخشی نگری ها به دور هستند.
ما اول منطقه آزاد درست می‌کنیم بعد به فکر ایجاد زیرساخت میافتیم!
این کارشناس مناطق آزاد به عواملی غیر از عوامل نرم‌افزاری در توسعه این مناطق اشاره کرد و گفت: به جز عوامل نرم افزاری که به آن اشاره شد سخت افزارها هم نقش کلیدی در توسعه این مناطق دارند. در کشورهای برند در حوزه مناطق آزاد، ابتدا زیرساخت‌ها و امکانات نظیر آب، برق، گاز، مخابرات، اسکله، خدمات مالی و بانکی و ... ایجاد می‌شود و سپس به ساخت منطقه آزاد می پردازند درست برعکس کاری که در ایران می شود. ما بدون ایجاد هیچ نوع امکاناتی به ساخت منطقه آزاد می‌پردازیم و نتیجه هم این می شود که آن منطقه کارایی لازم را که باید، ندارد.
وی در ادامه از نسل‌های جدید مناطق آزاد صحبت کرد و گفت: نسل های جدید مناطق آزاد در دنیا از نوع ارائه دهنده خدمات مالی، فنی و مهندسی بوده و دیگر مانند گذشته ماهیت تولیدی ندارند و اگر هم منطقه ای به تولید بپردازد بیشتر از جنس تولید دانش برای شرکت های دانش بنیان است.
در کشورهای برند در حوزه مناطق آزاد، ابتدا زیرساخت‌ها و امکانات نظیر آب، برق، گاز، مخابرات، اسکله، خدمات مالی و بانکی و ... ایجاد می‌شود و سپس به ساخت منطقه آزاد می پردازند درست برعکس کاری که در ایران می شود
قوانینی که نیاز به بازتعریف دارند
آهنگران شرط ضروری بازگرداندن موفقیت به مناطق آزاد کشور را بازتعریف ماموریت ها و اتفاق نظر در قوانین خواند و گفت: لازم است حاکمیت، ماموریت های مندرج در سیاست اقتصاد مقاومتی را اجرا کند که برای این منظور باید یک اتفاق نظری در این مناطق به وجود آید. همچنین نیاز است که ماموریت ها بازتعریف شوند؛ اگر چه اعتقاد شخصی من این است که قانون مناطق آزاد مصوب سال 73 جزء قوانینی است که با قوانین دنیا همخوانی دارد و مشکلی در نوع و جنس قوانین نداریم و بیشترین مشکل در اجرای قوانین است. برای مثال منطقه جاسک که از موقعیت خوبی در کنار دریای عمان و سواحل مکران برخوردار است و به دلیل قرارگیری آن در خارج از تنگه هرمز دسترسی خوبی به میادین انرژی دارد که قرار بود پیشنهاداتی برای سرمایه گذاری در بخش های مختلف جاسک از جلمه در برق، مخابرات و تجهیزات آب شیرین کن داشته باشیم که متاسفانه با تحریم های آمریکا تمام این برنامه ها سوخت شد. این در حالی است که به جز جاسک دیگر مناطق ما نظیر مهران و اینچه‌برون نیز جزء مناطقی است که اگر شرایط فکری را برای این مناطق لحاظ کنیم و وحدت رویه داشته باشیم ایران با هیچ کشور حاشیه خلیج فارس دیگری قابل مقایسه نیست.
وی در پایان خاطرنشان کرد: پیشرفت مناطق آزاد نسبت به سال‌های گذشته روند خوبی داشته است، برای مثال ماکو و چابهار در سال 71 در حال خالی شدن از سکنه بودند اما در حال حاضر بازگشت جمعیت به این مناطق صورت گرفته است و البته همین مناطق بوده اند که ضریب امنیتی مرزها را بالا برده اند، درست برخلاف تفکر برخی ها که فکر می کنند با قوای انتظامی و نظامی می توان مرزها را نگه داشت؛ اما واقعیت این است که مرزها به پدافند غیرعامل یا فعالیت های اقتصادی برای امنیت بیشتر نیاز دارند. این به این معنی است که با گره زدن مرزنشینان به مالکیت در همان منطقه می توان موفقیت مناطق را تضمین کرد اما هنوز برای رسیدن به رتبه موفق‌ترین مناطق آزاد دنیا که بتوانیم با آنها رقابت داشته باشیم فاصله زیادی داریم.