اقتصاد۲۴- پس از سالها برداشت بیرویه از منابع آبی و تداوم خشکسالیهای پیاپی، سراب نیلوفر کرمانشاه — که همواره بهعنوان یکی از زیباترین و مشهورترین جاذبههای طبیعی غرب ایران شناخته میشد — اکنون بهطور کامل خشک شده است. این رخداد نه تنها نمایانگر بحران جدی منابع آب در استان است، بلکه هشداری جدی برای دیگر چشمهها و رودخانههای منطقه به حساب میآید، چرا که ادامه روند کنونی میتواند سرزمین کرمانشاه را از بسیاری از میراث طبیعی آبی خود محروم کند. موضوعی که هرروز در ایران شاهد آنیم، هر روز خبر روی خبر که فلان تالاب و دریاچه و آبگیر خشک و یا درحال نابودیست.
سراب نیلوفر؛ نگین آبی غرب کشور
سراب نیلوفر در فاصله ۱۴ کیلومتری شمالغربی شهر کرمانشاه و در دامنه کوه کماجار قرار دارد. این دریاچه طبیعی کوچک زمانی با گسترهای از گلهای نیلوفر آبی پوشیده میشد و در فصلهای گرم سال، شکوفایی گلها چشماندازی تماشایی خلق میکرد که سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب میکرد. زیبایی بینظیر و اهمیت اکولوژیک این سراب باعث شد که در ۲۷ اسفند ۱۳۸۷، بهعنوان پنجاهوپنجمین اثر طبیعی ملی ایران در فهرست میراث طبیعی کشور به ثبت برسد و توجه دوستداران طبیعت و محیط زیست را به خود جلب کند. این ثبت، ارزش تاریخی و فرهنگی منطقه را نیز برجسته کرد و سراب نیلوفر را به یکی از نگینهای طبیعی استان کرمانشاه تبدیل نمود.
دلایل خشک شدن سراب نیلوفر
محمدحسین فلاحتی، رئیس اداره محیط زیست کرمانشاه، با نگرانی از وضعیت منابع آبی استان گفت: «کرمانشاه زمانی به سرزمین سرابها معروف بود و چشمهها و سرابهای فراوان آن، جلوهای ویژه به طبیعت استان میدادند، اما امروز بیشتر این منابع حیاتی، از سرابها گرفته تا رودخانهها، به حالت خشک درآمدهاند.» او افزود که سراب نیلوفر نیز که تا مدتی پیش هنوز مقداری آب داشت، اکنون بهطور کامل خشک شده است و در بازدید اخیر کارشناسان محیط زیست، دبی آب این سراب به صفر رسیده است.
بیشتر بخوانید: کاسپین روی مرز باریک دریا ماندن یا بیابان شدن / عقبنشینی خزر سواحل شمالی ایران را در معرض بحران قرار میدهد + نمودار
فلاحتی درباره تلاشها برای مهار بحران آب توضیح داد: «با وجود اقداماتی مانند انسداد چاههای غیرمجاز در اطراف سراب نیلوفر، برداشتهای بیرویه از منابع زیرزمینی در سالهای گذشته باعث کاهش شدید سطح آب شده و در نهایت، به خشک شدن کامل این سراب منجر شده است.» او هشدار داد که اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، سایر چشمهها و سرابهای استان نیز با خطر خشک شدن مواجه خواهند شد و این امر پیامدهای جدی برای اکوسیستم و زندگی مردم منطقه به همراه خواهد داشت.
بحران فراگیر در منابع آبی کرمانشاه
رئیس اداره محیط زیست کرمانشاه هشدار داد که وضعیت بحرانی سراب نیلوفر تنها نمونهای از مشکلات گسترده منابع آبی استان است و شرایط مشابهی در دیگر چشمهها و سرابها نیز مشاهده میشود. به گفته محمدحسین فلاحتی، سراب سبزعلی که منبع اصلی تأمین آب تالاب هشیلان به شمار میرود، اکنون تنها چهار لیتر در ثانیه دبی دارد، در حالی که پیشتر میزان آبدهی آن بیش از ۴۰۰ لیتر در ثانیه بود. وی افزود: «در حال حاضر، تنها چند گودال محدود در محدوده تالاب هشیلان دارای آب هستند و این کاهش شدید، زنگ خطری جدی برای آینده اکولوژیکی استان محسوب میشود.»
فلاحتی همچنین به وضعیت نامناسب رودخانههای کرمانشاه اشاره کرد و گفت: «اکثر رودخانهها در استان به جز جریانهای پساب، درواقع خشک شدهاند و این امر نشان میدهد که بحران آب تنها محدود به سرابها نیست، بلکه تمامی اکوسیستم آبی کرمانشاه در معرض خطر جدی قرار دارد.» او هشدار داد که ادامه روند برداشت بیرویه و کاهش بارشها میتواند پیامدهای بلندمدتی برای کشاورزی، حیات جانوری و زندگی مردم استان به همراه داشته باشد.
اقدامات و چالشها
اگرچه در سالهای اخیر اقداماتی مانند انسداد چاههای غیرمجاز در حاشیه سراب نیلوفر انجام شده است، اما برداشت بیرویه از منابع آبی اطراف این سراب، سطح آب زیرزمینی منطقه را به شدت کم کرده و در نهایت، سراب نیلوفر بهطور کامل خشک شده است.
رئیس اداره محیط زیست کرمانشاه در ادامه از تمهیدات احتمالی برای مقابله با خشک شدن تالاب هشیلان خبر داد و گفت: «در صورتی که تالاب هشیلان بهطور کامل خشک شود، ناگزیر به آبرسانی سیار با تانکر به این تالاب خواهیم بود تا حیات زیستمندان آن حفظ شود.» او هشدار داد که خشک شدن کامل هشیلان دور از انتظار نیست، چرا که تا شروع بارشهای مؤثر زمان قابل توجهی باقی مانده و برداشت آب برای کشت پاییزه نیز آغاز شده است. به گفته فلاحتی، با ادامه این روند، احتمال دارد تالاب هشیلان نیز همانند سراب نیلوفر بهطور کامل خشک شود و اکوسیستم حساس آن با تهدید جدی روبرو گردد.
نگاه به آینده
رئیس اداره محیط زیست کرمانشاه ابراز امیدواری کرد که با آغاز فصل بارندگی و تغذیه منابع آب زیرزمینی و سطحی، وضعیت منابع آبی استان بهبود یابد و بخشی از خسارتهای وارد شده به سرابها و تالابها جبران شود. با این حال، کارشناسان محیط زیست نسبت به کارآمدی طرحهای احیا تردید دارند و تأکید میکنند که تا زمانی که برداشتهای غیرمجاز و مصرف بیرویه آب در استان کنترل نشود، هرگونه برنامه احیا تنها در حد شعار باقی خواهد ماند و سرابها و رودخانههای استان همچنان در معرض خشک شدن کامل قرار خواهند داشت. این هشدارها نشان میدهد که بحران آب کرمانشاه فراتر از یک مشکل طبیعیست و نیازمند مدیریت جامع، برنامهریزی بلندمدت و همکاری تمامی نهادها و مردم برای حفظ منابع حیاتی استان است.