اقتصاد۲۴- ناصر تقوایی که ۲۲ تیرماه ۱۳۲۰ در آبادان متولد شده بود آثار قابل توجهی را از خود به جای گذاشت
فیلمهای ناخدا خورشید،ای ایران و کاغذ بیخط از برجستهترین آثار اوست.
مرضیه وفامهر همسر این هنرمند با تایید خبر درگذشت او نوشت: «پروازش را به خاطر بسپاریم. او عاشق گیاهان بود، به یادش درخت بکاریم. او عاشق نور بود، شمع خویش را بیافروزیم. او عاشق جامه سپید بود، به یادش سپید بپوشیم. او عاشق ادبیات بود، به یادش بخوانیم. او عاشق سینما بود، به یادش تماشا کنیم. یاد او را با نواختن و شنیدن موسیقی، و تماشای هنرها گرامی بداریم نه غیر از این.»
ناصر تقوایی یکی از پیشگامان جنبشی در سینمای ایران بهشمار میرفت برخی مورّخان بعدتر آن را موج نوی سینمای ایران نامیدند مرحوم تقوایی به عنوان فیلمساز مؤلف شناخته میشد
تقوایی پیش از آغاز کار در سینما، جذب تلویزیون شد و با ساخت سریال تلویزیونی مورد توجه قرار گرفت. او سریال تلویزیونی معروف دایی جان ناپلئون (۱۳۵۵) را ساخت که مورد استقبال چشمگیر مخاطبان قرار گرفت و او را به عنوان فیلمسازی موفق در فضای روشنفکری و همچنین در میان عامه مردم تثبیت کرد. تقوایی در سال ۱۹۸۸ جایزه پلنگ برنزی جشنواره فیلم لوکارنو را برای فیلم ناخدا خورشید به دست آورد. تقوایی پس از انقلاب کمکارتر شد
در کارنامهٔ فیلمسازیِ تقوایی ۶ فیلم بلند و یک اپیزود به نام «کشتی یونانی» از فیلم بلند قصههای کیش (۱۳۷۷) دیده میشود که سه تای آن را پیش از انقلاب و سه تا را پس از انقلاب ساخته است. تقوایی سازنده سریال محبوب دایی جان ناپلئون برگرفته از نوشتهای به همین نام از ایرج پزشکزاد است. او پیش از ساخت فیلم داستانی، مستندساز بوده است. از جمله تاکسیمتر که در سال ۱۳۴۶ برای تلویزیون ساخته شد نخستین فعالیت او در عرصه فیلمسازی محسوب میشود. مستندهایی، چون مشهد قالی، فروغ فرّخزاد ۱۳ دی ۱۳۱۳ - ۲۴ بهمن ۱۳۴۵، اربعین، و باد جن مهمترین مستندهای تقوایی هستند. او پس از انقلاب نیز مستند تمرین آخر (۱۳۸۳) را با موضوع تعزیه ساخت. تقوایی فیلم کوتاه تحسینشده رهایی (۱۳۵۰) را هم در کارنامه دارد. این فیلم در شانزده جشنواره مهم جهانی از جمله شیر طلای ونیز، بهترین فیلم سانفرانسیسکو و جیفونی جایزه گرفت.
صحبتهای تلخ مرحوم ناصر تقوایی درباره علت فیلم نساختن در ایران
بهترین فیلمهای ناصر تقوایی
فیلم آرامش در حضور دیگران
این فیلم اولین فیلم بلند سینمایی در کارنامه تقوایی است. تقوایی این فیلم را با حضور تعدادی از چهرههای مطرح ادبیات فارسی مانند منوچهر آتشی و محمدعلی سپانلو ساخت. این فیلم در همان ابتدا توقیف شد و در نهایت با چهار سال وقفه در سال ۱۳۵۲ به نمایش درآمد.
سرهنگ بازنشستهای پس از مرگ همسرش با معلمی جوان به نام منیژه ازدواج میکند و همراه او در شهرستان زندگی آرامی دارد. با این حال، پس از مدتی مرغداریاش را میفروشد و برای زندگی در کنار دو دخترش، ملیحه و مهلقا، به پایتخت بازمیگردد. اما بهزودی درمییابد دخترانش زندگی آشفته و بیقیدی دارند؛ آمنه، خدمتکار خانه، تلاش میکند این حقیقت را از او پنهان کند. سرهنگ که از وضع دخترانش رنجیده و ناامید است، به الکل پناه میبرد. در ادامه، ملیحه از فشارهای نامزدش سپانلو به تنگ میآید و با بریدن رگ دست خودکشی میکند و...
فیلم صادقکُرده
دومین فیلم بلند سینمایی در کارنامه ناصر تقوایی فیلم صادقکُرده است. این فیلم که یک درام جنایی است، با همکاری بازیگرانی مانند سعید راد، محمدعلی کشاورز و عزتالله انتظامی تولید شد.
صادق، معروف به صادق کُرده، همراه همسرش در جاده اندیمشک به اهواز قهوهخانهای دارد. شبی در غیاب او، یکی از دوستان رانندهاش به قهوهخانه میآید و پس از آزار همسر صادق، بهطور ناخواسته او را میکشد. پس از این حادثه، رئیس پاسگاه و سرگروهبان ولیخان ـ پدر همسر صادق ـ مأمور یافتن قاتل میشوند. اما صادق که در پی انتقام است، خود به قتل رانندگان کامیون دست میزند.
فیلم نفرین
این فیلم یکی از تحسینشدهترین آثار در بین آثار ناصر تقوایی به شمار میرود. تقوایی، نفرین را با همکاری بازیگرانی مانند بهروز وثوقی و جمشید مشایخی و با اقتباس از داستان باتلاق، نوشته میکا والتاری ساخت.
پیرمردی کارگر جوانی را از آبادان به جزیره مینو میبرد تا خانه اربابش، پسر شیخ جزیره، را رنگ کند. ارباب مردی گوشهگیر و الکلی است. زن ارباب که از زندگی بیروحش خسته شده، با کمک پیرمرد تلاش میکند وضعیت خانه و مزرعه را سامان دهد. در تنهایی و دلزدگیاش، به تدریج به کارگر جوان دل میبازد. اما وقتی شوهر از این رابطه باخبر میشود، با تفنگ خانوادگیاش کارگر را میکشد. زن نیز در انتقام، شوهرش را از پا درمیآورد و در پایان، بر جسد هر دو سوگواری میکند.
فیلم ناخدا خورشید
ناخدا خورشید، یکی از مهمترین شاهکارهای سینمایی ناصر تقوایی است. تقوایی این فیلم را با اقتباسی آزاد از رمان داشتن و نداشتن از ارنست همینگوی ساخت.
داستان فیلم در دههٔ ۱۳۴۰ میگذرد. «خواجه ماجد»، از بزرگان شهر، با خیانت به ناخدا خورشید موجب میشود بار قاچاق لنج او سوزانده شود. مدتی بعد، دلالی به نام «فرحان» که قصد دارد چند فراری سیاسی را از مرز آبی عبور دهد، به بندر میآید و با ناخدا تماس میگیرد. ناخدا که بیم مصادره لنجش را دارد، پیشنهاد فرحان را میپذیرد و چند مرد را که در ترور حسنعلی منصور نقش داشتهاند، به آن سوی آب میرساند.
مدتی بعد، گروهی از تبعیدیها نیز از فرحان میخواهند تا مقدمات فرارشان را فراهم کند. ناخدا با اکراه، اما به امید گرفتن حق خود از خواجه ماجد، دوباره وارد ماجرا میشود. تبعیدیها پیش از فرار، خواجه ماجد و مباشر او را میکشند و مرواریدهایش را میدزدند. پیش از حرکت، سرهنگ فرحان را از میان برمیدارد. در مسیر سفر، دستیار ناخدا، «ملول»، نیز کشته میشود و در نهایت، در نبردی خونین میان ناخدا و تبعیدیها، همه جان خود را از دست میدهند.
فیلمای ایران
این فیلم از معدود کارهای کمدی در کارنامه سینمایی ناصر تقوایی است. در این فیلم بازیگرانی مانند اکبر عبدی، حمید جبلی و... حضور دارند.
در روزهای پرآشوب انقلاب، گروهبان «مکوندی» به شهر ماسول اعزام میشود و با رفتار خشن خود مردم را به ستوه میآورد. او برای نشان دادن قدرتش و عقب نماندن از سایر شهرها، در منطقه حکومت نظامی اعلام میکند. اما بازاریان، معلمان و دانشآموزان در برابر او مقاومت میکنند و...
فیلم کاغذ بیخط
این فیلم آخرین فیلم در کارنامه ناصر تقوایی است. تقوایی بعد از ساختن این فیلم، با وجود تلاشی که برای تولید چند اثر دیگر نیز داشت، هرگز موفق به ساخت فیلم دیگری نشد.
فیلم از صبحی پاییزی آغاز میشود؛ جهانگیر، رؤیا و دو فرزندشان زندگی آرام و معمولیای دارند، اما رؤیا زن خیالپردازی است که مدام در دنیای داستانهایش غرق میشود. به پیشنهاد جهانگیر، او در کلاس فیلمنامهنویسی شرکت میکند و با راهنمایی استادش تصمیم میگیرد از زندگی واقعی خود الهام بگیرد. رؤیا هرچه بیشتر در نوشتن فرو میرود، فاصلهاش با خانواده بیشتر میشود و در نهایت برای ادامه کار به خانهٔ مادرش میرود. پس از اتمام فیلمنامه بازمیگردد، اما خانه در آشوب است.
سریال دایی جان ناپلئون
این سریال یکی از مطرحترین و بهترین سریالهای تاریخ ایران به شمار میرود. تقوایی این سریال را براساس رمانی به همین نام از ایرج پزشکزاد ساخت.
سعید، پسر آقاجان، در روزی تابستانی درمییابد که عاشق لیلی، دختر داییجان، شده است؛ اما دشمنی قدیمی میان دو خانواده مانع وصال آنها میشود. در همین حین، ماجراهای عجیب و پیدرپی در خانواده رخ میدهد؛ از دزد نیمهشبی که باعث تشدید قهر میان آقاجان و داییجان میشود تا سوءتفاهمهایی که پای نایب تیمورخان، نظمیه و اسداللهمیرزا را به ماجرا باز میکند.