اقتصاد۲۴- چندی پیش برخی رسانهها اخبار هشدارگونه با عناوین «خروج سرمایهگذاران خارجی» از ایران منتشر کردند. بخش زیادی از واقعیت در لابهلای هیاهوی خبری گم شد. فضای عمومی کشور تحتتأثیر سقوط تاریخی شاخص بورس در مرداد ۱۳۹۹، تحریمهای بینالمللی، نوسانات نرخ ارز و نااطمینانیهای سیاسی، طوری شکل گرفت که خروج سرمایههای خارجی را امری طبیعی و ادامهدار تلقی میکرد. بااینحال، نگاهی به آمارهای رسمی سازمان بورس تهران، تصویر متفاوتی ارائه میدهد.
براساس این آمارها، تعداد کدهای بورسی سرمایهگذاران خارجی طی سالهای اخیر به طور مداوم روند افزایشی داشته و از حدود ۱۱۸۸ کد در سال ۱۳۹۷ به بیش از ۵۱۵۰ کد بورسی در شهریور سال ۱۴۰۴ رسیده است. همچنین، ارزش سبد سرمایهگذاری خارجی در بازار سرمایه ایران از حدود ۲ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۸ به حدود ۱۷ تا ۱۸ هزار میلیارد تومان در ماههای اخیر رسیده است. در چنین شرایطی، بررسی دقیق این آمارها برداشتهای رایج درباره خروج سرمایه خارجی از بورس تهران را به چالش میکشد.
بورس، یکی از راههای جذب سرمایه خارجی
در اقتصاد هر کشور، جذب سرمایه خارجی از طریق روشهای مختلفی انجام میشود که مهمترین آنها سرمایهگذاری مستقیم خارجی (FDI) است؛ یعنی ورود شرکتها و سرمایهگذاران بهمنظور ایجاد یا خرید کسبوکار در داخل کشور که علاوه بر جذب سرمایه، فناوری و مدیریت نوین را نیز به همراه دارد.
علاوهبرآن، سرمایهگذاری پرتفوی شامل خرید سهام و اوراق بهادار داخلی توسط سرمایهگذاران خارجی، نقدینگی بازار مالی را افزایش میدهد و به توسعه بازار سرمایه کمک میکند. همچنین، وامهای خارجی و کمکهای مالی بینالمللی از دیگر منابع تأمین مالی کشورها هستند که برای پروژههای توسعهای به کار گرفته میشوند. کشورهای مختلف با ایجاد مناطق آزاد تجاری و اقتصادی، ارائه تسهیلات مالیاتی و اداری و اصلاح قوانین سرمایهگذاری، شرایط مناسبی برای جذب سرمایهگذاران خارجی فراهم میکنند.
ورود فناوریهای نوین و انتقال دانش و مهارت نیز بهعنوان شکلی از جذب سرمایه غیرمادی، نقش مهمی در ارتقای بهرهوری و رشد اقتصادی ایفا میکند. توسعه بازارهای مالی داخلی و فراهمآوردن زیرساختهای امن و شفاف برای سرمایهگذاران خارجی نیز از عوامل کلیدی در افزایش ورود سرمایه به اقتصاد هر کشور محسوب میشود.
بیشتر بخوانید:بازگشت شاخص کل سهام به کانال سهمیلیونی
برایناساس، در دنیای پیچیده و در حال گسترش بازارهای مالی، هر کشوری برای جذب سرمایههای خارجی و افزایش تعاملات بینالمللی خود، نیازمند ابزارهایی است که ضمن حفظ امنیت و شفافیت، زمینه فعالیت قانونی سرمایهگذاران خارجی را فراهم کند. در بازار سرمایه ایران، این ابزار، «کد معاملاتی برای سرمایهگذاران خارجی» است.
تصور کنید یک سرمایهگذار بینالمللی که میخواهد وارد بورس تهران شود؛ او ابتدا باید با ارائه مدارک و طی مراحل احراز هویت از طریق کارگزاریهای مجاز، یک کد معاملاتی دریافت کند. این کد، در واقع، کلید ورود او به دنیای معاملات سهام و اوراق بهادار در ایران است. بهاینترتیب، کد معاملاتی خارجی، پلی است بین بازار سرمایه داخلی و سرمایهگذاران جهانی که میخواهند به شکلی سازمانیافته و قانونمند در اقتصاد ایران مشارکت کنند، بهگونهای که هم امنیت سرمایهگذاری حفظ و هم بازار از مزایای ورود سرمایههای جدید بهرهمند شود.
زمان اوجگیری حضور خارجیها در بورس تهران
بررسی آمارها نشان میدهد در بازه زمانی سال ۹۸ که به نظر میرسید روزهای روشن بورس فرارسیده و رشدهای بزرگی در بازار ثبت میشد، سرمایهگذاران خارجی نیز رغبت بیشتری به حضور در بازار سرمایه ایران پیدا کردهاند.
به بیان بهتر در حالیکه تعداد کل اشخاص و سازمانهای خارجی در سال ۹۷ به بیش از یک هزار و ۱۱۸ عدد نمیرسید و در سال بعدی یک هزار و ۸۴۶ کد شده بود، به طور ناگهانی در سال ۹۹ به بیش از ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار کد افزایش پیدا کرد. هرچند که پس از سقوط تاریخی بورس در مردادماه سال ۹۹ منجر به خروج بسیاری از بازیگران شد، اما حضور خارجی در بورس تهران کاهش پیدا نکرد و آمار فعالان خارجی در سال ۱۴۰۰ از مرز ۴ هزار کد هم گذر کرد.
از سوی دیگر نیز دادههای مربوط به همین بازه زمانی پیش و پس از سقوط بورس در سال ۹۹ نشان میدهد ارزش سرمایهگذاری افراد و مجموعههای خارجی که در سال ۹۸ حدود ۲ هزار میلیارد تومان بوده، در سال ۹۹ به حدود ۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. آمار ارزش سرمایهگذاری هرچند نشان میدهد که بازیگران خارجی در بورس تهران کمی عقبنشینی کردند و سرمایهگذاری خود را در سال ۱۴۰۰ به مجموعاً ۴ هزار و ۴۳۱ میلیارد تومان رساندند این وضعیت در سالهای بعدی به طور جدی احیا شد و حتی از مرز ۱۷ هزار میلیارد تومان هم عبور کرد.
رشد ۴ برابری تعداد کدهای بورسی خارجی
دادههای رسمی نشان میدهد روند روبهرشد تعداد افراد حقیقی و حقوقی در طول سالهای اخیر بهوضوح مشاهده میشود. آمارها نشان میدهد که تعداد کل افراد از یک هزار و ۱۸۸ در سال ۱۳۹۷ به بیش از ۵ هزار و ۱۵۰ نفر در شهریور ۱۴۰۴ افزایش یافته است؛ رشدی چشمگیر که نمایانگر تحولات مهم در این حوزه است. این رشد پایدار در هر دو بخش حقیقی و حقوقی به چشم میخورد. افراد حقیقی که بخش عمده این آمار را تشکیل میدهند، از ۷۰۰ نفر در سال ۱۳۹۷ به بیش از ۳ هزار و ۴۰۰ نفر در شهریور ۱۴۰۴ رسیدهاند. همزمان، تعداد افراد حقوقی نیز از ۴۸۸ به حدود ۱۷۵۰ نفر افزایش یافته که بیانگر توسعه قابلتوجه نهادها و سازمانهاست.
بیشتر بخوانید:آیا روند صعودی بورس ادامه خواهد داشت؟
نگاهی دقیقتر به سالهای ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ نشان میدهد که روند افزایشی با سرعتی ملایم، اما مستمر ادامه دارد. در طول سال ۱۴۰۳، تعداد کل از ۴۸۲۸ در بهار به بیش از ۵ هزار در زمستان افزایش یافته و در ۶ ماه نخست ۱۴۰۴ نیز این روند صعودی ادامه داشته است. درمجموع تعداد کدهای بورسی خارجی طی سالهای ۱۳۹۷ تا شهریور ۱۴۰۴ رشد ۴.۴ برابری داشته است.
این رشد قابلتوجه در تعداد افراد حقیقی و حقوقی میتواند ناشی از عوامل متعددی باشد؛ از جمله موقعیتهای سرمایهگذاری در بخشهای خاص، افزایش فعالیتهای تجاری و سازمانی، یا تغییرات قوانین و سیاستها که منجر به جذب و ثبت بیشتر افراد و نهادها شده است. در نهایت، این آمارها نشان میدهد که زمینه برای توسعه بیشتر و گسترش فعالیتها در این حوزه وجود دارد و میتواند نویدبخش فرصتهای تازه اقتصادی و اجتماعی باشد.
۱۷ همت پول خارجی در بورس تهران
ارزش سرمایهگذاری سرمایهگذاران خارجی در بورس ایران در سالهای اخیر روندی صعودی و روبهرشد داشته است. در سال ۱۳۹۸، کل سرمایهگذاری حدود ۲.۲ هزار میلیارد تومان بود که سهم سرمایهگذاران حقیقی ۳۱۳ میلیارد تومان و سهم حقوقیها ۱۹۵۴ میلیارد تومان بود. در سال بعد یعنی ۱۳۹۹، این رقم تقریباً دوبرابر شد و به حدود ۵ هزار میلیارد تومان رسید؛ سهم حقیقیها هم به ۷۴۹ میلیارد تومان و سهم حقوقیها به ۴.۲ هزار میلیارد تومان افزایش یافت.
سال ۱۴۰۰ کمی کاهش در سرمایهگذاری مشاهده شد و کل مبلغ به ۴ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان رسید، اما این افت موقتی بود و از سال ۱۴۰۱ به بعد، سرمایهگذاریها دوباره رشد چشمگیری پیدا کرد؛ به طوری که در سال ۱۴۰۱ کل سرمایهگذاری به ۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان و در سال ۱۴۰۲ به ۹ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان رسید. بیشترین رشد در سال ۱۴۰۳ اتفاق افتاد و سرمایهگذاری کل به ۱۵ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان رسید که سهم عمده آن یعنی حدود ۱۴ هزار میلیارد تومان از آن سرمایهگذاران حقوقی بود، درحالیکه سرمایهگذاران حقیقی ۱۲۳۸ میلیارد تومان سرمایهگذاری کردند.
اگر به روند فصلی سال ۱۴۰۳ نگاه کنیم، میبینیم که در بهار و تابستان ارزش سرمایهگذاری حدود ۹ هزار میلیارد تومان بود، در پاییز به ۱۰ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان رسید و در زمستان دوباره به ۱۵ هزار میلیارد تومان برگشت. سال ۱۴۰۴ هم روند رشد ادامه دارد؛ بهار این سال با سرمایهگذاری ۱۸ هزار میلیارد تومانی شروع شد و در مرداد و شهریور کمی کاهش داشت؛ اما همچنان بالای ۱۷ هزار میلیارد تومان بود. سهم سرمایهگذاران حقوقی همیشه بیشتر از ۹۰ درصد کل سرمایهگذاریها بوده و سهم حقیقیها هم هر سال رشد قابلتوجهی داشته است. این آمار نشان میدهد که بازار بورس ایران، با وجود نوسانات، توانسته سرمایهگذاران خارجی زیادی را جذب کند و بهویژه نهادهای حقوقی نقش مهمی در این جذب سرمایه داشتهاند.