اقتصاد۲۴ - جنگل‌های هیرکانی یکی از قدیمی‌ترین Ùˆ ارزشمندترین رویشگاه‌های جهان هستند Ú©Ù‡ در امتداد نوار سبز شمال ایران از استان گلستان تا اردبیل کشیده شده‌اند. این جنگل‌ها در شش استان گلستان، خراسان شمالی، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی Ùˆ اردبیل قرار دارند. بیشترین مساØت جنگل‌های هیرکانی در استان مازندران با Øدود یک میلیون هکتار است Ùˆ گیلان با Û²Û¶ درصد Ùˆ گلستان با Û²Û± درصد در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.
مساØت Ú©Ù„ÛŒ جنگل‌های هیرکانی Øدود دو میلیون Ùˆ صد Ùˆ بیست Ùˆ پنج هزار هکتار است Ú©Ù‡ دو میلیون هکتار از آن در ایران واقع شده است. با وجود این گستردگی، تنها ده درصد از این جنگل‌ها تØت عنوان مناطق ØÙاظت‌شده مدیریت می‌شوند Ùˆ متأسÙانه بخش‌های زیادی از آنها تØت تأثیر Ùعالیت‌های انسانی مانند ویلاسازی، چرای بیش از Øد دام Ùˆ پروژه‌های صنعتی آسیب دیده‌اند. قدمت این جنگل‌ها به دوره سوم زمین‌شناسی می‌رسد Ùˆ Øدود چهل میلیون سال پیش Ø´Ú©Ù„ گرÙته‌اند، به همین دلیل به عنوان Ùسیل زنده جهان شناخته می‌شوند.
تنها ده درصد از Ú©Ù„ جنگل‌های هیرکانی در قالب مناطق ØÙاظت‌شده مدیریت می‌شوند، اما همین بخش Ú©ÙˆÚ†Ú© مهم‌ترین ذخایر ژنتیکی Ùˆ زیستی این ناØیه را در خود جای داده است. از جمله مهم‌ترین این مناطق می‌توان به پناهگاه Øیات‌وØØ´ دودانگه Ùˆ چهاردانگه در ساری، پارک ملی گلستان، منطقه ØÙاظت‌شده البرز مرکزی، شبه‌جزیره میانکاله، پناهگاه دشت ناز، جهان‌نما در گلستان، لیسار در گیلان، Ùˆ پناهگاه‌های سمسکنده Ùˆ سلکه اشاره کرد. این مناطق از Ù„Øاظ تنوع جانوری Ùˆ پوشش گیاهی بسیار غنی‌اند Ùˆ از ارتÙاعات کوهستانی تا نوار ساØÙ„ÛŒ خزر را شامل می‌شوند.
بیشتر بخوانید: Ùیلم/ تصاویر دلخراش از گریه جنگلبانان در آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی
برخی از مناطق ØÙاظت‌شده هیرکانی بهترین زیستگاه Øیوانات کمیاب Ùˆ نیز مناسب‌ترین مکان برای مشاهده گونه‌ها از Ùاصله امن هستند Ùˆ از همین رو اهمیت توریستی Ùˆ آموزشی Ùراوانی دارند.
آب‌وهوای جنگل‌های هیرکانی عمدتاً معتدل مرطوب Ùˆ سرد مرطوب است. رطوبت دریای خزر Ùˆ گرمای تابستانی مهم‌ترین عامل تداوم Øیات گیاهی این جنگل‌هاست. این اقلیم مرطوب سبب شده است Ú©Ù‡ در تابستان هوا گرم Ùˆ شرجی باشد Ùˆ در زمستان‌ها شرایط معتدل Ùˆ مرطوب برقرار بماند. ویژگی مهم جنگل‌های هیرکانی این است Ú©Ù‡ مشابه آن در اروپا به دلیل سرمای شدید امکان رشد نیاÙته Ùˆ از بین رÙته است، اما در ایران به دلیل شرایط خاص اقلیمی همچنان باقی مانده‌اند.
پوشش گیاهی جنگل‌های هیرکانی یکی از غنی‌ترین پوشش‌های گیاهی ایران به شمار می‌رود. بیش از هشتاد گونه درخت Ùˆ بیش از پنجاه نوع درختچه در این ناØیه رشد می‌کنند. بخش قابل توجهی از این گونه‌ها اندمیک هستند Ùˆ تنها در همین ناØیه یاÙت می‌شوند.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این جنگل‌ها نقش آنها در ذخیره آب است. در هر ده هزار مترمربع از خاک این جنگل‌ها بین پانصد تا دو هزار مترمربع آب ذخیره می‌شود Ú©Ù‡ نقش مهمی در تغذیه سÙره‌های زیرزمینی دارد.
گیاهان Ùˆ درختان هیرکانی علاوه‌بر نقش زیست‌مØیطی، در تولید اکسیژن کشور سهم بسیار ارزشمندی دارند Ùˆ به‌عنوان ریه سبز ایران شناخته می‌شوند.
درختان جنگل‌های هیرکانی با توجه به سه اقلیم گرم Ùˆ مرطوب تابستانی، مرطوب پاییزی Ùˆ معتدل زمستانی، تنوع بسیار بالایی دارند. اغلب درختان این جنگل‌ها پهن‌برگ هستند Ùˆ از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به راش، اÙرا، نارون، ممرز، توسکا، زبان‌گنجشک، بارانک، سرخدار، نمدار، انجیلی، بلوط، لرگ Ùˆ انجیر اشاره کرد.
راش شناخته‌شده‌ترین درخت این جنگل‌ها است Ùˆ در مناطق مرتÙع گونه‌هایی مانند سابینا Ùˆ کامونیس نیز رشد می‌کنند. در ارتÙاعات پایین‌تر Ú©Ù‡ مناطق جلگه‌ای هستند، شمشاد، توسکا Ùˆ بلوط دیده می‌شود. سه گونه کمیاب جهان یعنی سرخدار، زربین Ùˆ سرنوشت نیز در جنگل‌های هیرکانی یاÙت می‌شوند.
با وجود این تنوع، بسیاری از گونه‌های درختی هیرکانی به دلیل قاچاق چوب، تخریب زیستگاه Ùˆ آتش‌سوزی‌ها در معرض خطر قرار گرÙته‌اند.
درختچه‌ها Ùˆ بوته‌ها نیز بخش مهمی از پوشش جنگلی هیرکانی را تشکیل می‌دهند. زغال‌اخته، انار، آلوچه ÙˆØشی، سیب ÙˆØشی، ازگیل، زالزالک، خاس Ùˆ انواع تمشک از مهم‌ترین گونه‌های این منطقه هستند. بسیاری از این میوه‌ها توسط مردم Ù…ØÙ„ÛŒ در Ùصل‌های مختل٠برداشت Ùˆ در بازار‌های Ù…ØÙ„ÛŒ عرضه می‌شوند.
Øیات ÙˆØØ´ جنگل‌های هیرکانی از غنی‌ترین زیست‌بوم‌های جانوری ایران به شمار می‌رود. صد گونه پستاندار Ùˆ بیش از سیصد گونه پرنده در این منطقه زندگی می‌کنند.
از پستانداران مهم این ناØیه می‌توان به خرس قهوه‌ای، پلنگ، شغال، گورکن، سمور، روباه، گربه جنگلی، خرگوش Ùˆ موش جنگلی اشاره کرد. گونه‌های مهم علÙ‌خوار مانند مرال Ùˆ شوکا در گذشته Ùراوان بوده‌اند، اما امروز تنها در پارک ملی گلستان قابل مشاهده هستند. از کمیاب‌ترین پستانداران منطقه نیز روباه سر٠دم سیاه Ùˆ اسبچه خزری‌اند Ú©Ù‡ زیستگاه اصلی‌شان در نواØÛŒ آمل است.
پرندگان جنگل‌های هیرکانی برای دوستداران پرنده‌نگری اهمیت ویژه‌ای دارند. بیش از هر نقطه دیگری در ایران تنوع پرندگان در این جنگل‌ها چشمگیر است. از گونه‌های مهم این منطقه می‌توان به سار، قرقاول، دارکوب، قرقی، کرکس، بلدرچین، جغد، عقاب، شاهین و انواع اردک‌ها اشاره کرد.
یکی از گونه‌های در خطر انقراض هیرکانی، قرقاول خزری است Ú©Ù‡ شکار بی‌رویه باعث کاهش شدید جمعیت آن شده است. ØÙاظت از این گونه‌ها مستلزم تغییر الگوی اقتصادی مناطق Ù…ØÙ„ÛŒ از شکار به گردشگری Ùˆ پرنده‌نگری است.
جنگل‌های هیرکانی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان اکسیژن ایران نقشی Øیاتی در تصÙیه هوا Ùˆ ایجاد تعادل اکولوژیک دارند. وجود این جنگل‌ها در کنار دریای خزر به جلوگیری از سیلاب‌های ویرانگر Ú©Ù…Ú© کرده Ùˆ به دلیل Ù†Ùوذپذیری بالای خاک، آب باران به‌سرعت جذب Ùˆ در منابع زیرزمینی ذخیره می‌شود.
به دلیل تنوع جانوری Ùˆ گیاهی، این منطقه یک گنجینه زیست‌مØیطی Ù…Øسوب می‌شود Ùˆ نابودی هر گونه از آن می‌تواند ضربه‌ای جدی به چرخه اکوسیستم وارد کند.
در سال Û²Û°Û±Û¹ جنگل‌های هیرکانی در Ùهرست میراث طبیعی یونسکو ثبت شدند Ùˆ از آن زمان جایگاه جهانی Ùˆ ارزش ØÙاظتی بیشتری یاÙتند.
در میان جنگل‌های متعدد این ناØیه، برخی شهرت بیشتری دارند؛ مانند جنگل الیمستان، جنگل ابر شاهرود، جنگل بولاساری، جنگل وار، جنگل کجور، جنگل لیسار Ùˆ جنگل خشکهداران تنکابن. هرکدام از این جنگل‌ها تنوع گیاهی Ùˆ جانوری منØصر به‌Ùردی دارند Ùˆ برای بازدید از آنها استÙاده از راهنمای Ù…ØÙ„ÛŒ توصیه می‌شود.
در برخی مناطق امکان مشاهده Øیوانات وجود دارد، اما نزدیک شدن به زیستگاه جانوری ممنوع Ùˆ خطرناک است Ùˆ برای Øیوانات نیز ایجاد استرس می‌کند.
تخریب جنگل‌های هیرکانی در چند دهه اخیر شدت گرÙته است. ویلاسازی، قطع درختان، قاچاق چوب، شکار بی‌رویه Ùˆ پروژه‌های صنعتی از مهم‌ترین عوامل این تخریب هستند.
در طرØ‌هایی مانند انتقال آب خزر، بخش قابل توجهی از جنگل‌ها در خطر نابودی قرار گرÙت، اما برخی از این طرØ‌ها به دلیل اعتراض‌های گسترده Ùˆ تهدید اکولوژیک متوق٠شدند.
آتش‌سوزی نیز از دیگر دلایل مهم نابودی جنگل‌های هیرکانی است Ùˆ بی‌دقتی گردشگران Ùˆ نبود بالگرد‌های مناسب اطÙإ Øریق در ایران در روشن کردن آتش، عامل اصلی وقوع آن به شمار می‌رود.