اقتصاد۲۴- هوای ایران در فصل سرد سال، به ویژه زمستان، در شهرهای مختلفی از جمله تهران، کرج، اصفهان، مشهد، ارومیه و بسیاری از نقاط دیگر با آلودگی شدید روبهرو شده است. این وضعیت نه تنها کیفیت زندگی مردم را کاهش میدهد، افزونبر سلامت عمومی را تهدید میکند. افزایش ذرات معلق، اکسیدهای نیتروژن و دیگر آلایندهها باعث میشود شاخص کیفیت هوا اغلب در محدوده ناسالم یا بسیار ناسالم قرار گیرد و اثرات جدی روی ریه، قلب و حتا روان افراد برجای بگذارد. هر سال، با آغاز زمستان، مدارس و ادارات در بیشتر شهرها به دلیل شدت آلودگی به طور پی در پی تعطیل یا دورکار میشوند تا از تجمع و تردد در هوای آلوده جلوگیری شود. این وضعیت نشاندهنده شدت و تداوم بحران است و زندگی روزمره مردم را تحت تاثیر قرار میدهد، افزونبر این که تنها یک راهکار کوتاهمدت و موقتی محسوب میشود.
چرا آلودگی هوا در زمستان شدیدتر میشود؟
یکی از دلایل اصلی شدت یافتن آلودگی در زمستان، پدیدهای موسوم به «وارونگی دما» است. هنگامیکه هوای سرد در نزدیکی سطح زمین و هوای گرمتر در ارتفاعات بالاتر قرار میگیرد، آلایندهها در لایه نزدیک زمین محبوس شده و امکان پراکندگی آنها به شکل طبیعی محدود میشود. این وضعیت باعث میشود ذرات معلق و گازهای آلاینده در شهرها تراکم پیدا کنند و کیفیت هوا به شکل چشمگیری کاهش یابد.
افزونبر شرایط جوی، ترافیک شدید خودروها و استفاده از سوختهای کمکیفیت نقش بسیار مهمی در تشدید آلودگی دارند. در شهرهای بزرگی مانند تهران و کرج، شمار زیاد خودروهای شخصی منبع اصلی انتشار آلایندهها است و فشار بیشتری بر کیفیت هوا وارد میکند. صنایع آلاینده، نیروگاهها و برخی کارخانجات نیز سهم قابل توجهی در تولید ذرات و گازهای مضر دارند و در روزهای سرد زمستانی اثرگذاری آنها بیشتر احساس میشود.
در شهرهایی مانند مشهد و اصفهان که در مناطق بسته یا محصور بین کوهها قرار دارند، جریان هوا محدود است و ذرات معلق و گازهای آلاینده مدت طولانیتری در سطح شهر باقی میمانند. این شرایط باعث میشود آلودگی هوا نه تنها به یک روز یا یک هفته محدود نشود، بلکه چند روز و گاهی چند هفته تداوم یابد و زندگی روزمره مردم را با اختلال روبهرو کند.
پیامدهای آلودگی هوا
اثر آلودگی هوا تنها محدود به بوی نامطبوع یا احساس ناخوشایند نیست و پیامدهای آن بر سلامت انسان بسیار جدیتر است. ذرات معلق و گازهای آلاینده وارد ریهها میشوند و میتوانند بیماریهای تنفسی مانند آسم و برونشیت را تشدید کنند، افزونبر اینکه احتمال ابتلا به سرطان ریه را افزایش میدهند. فشار بر قلب و عروق نیز افزایش مییابد و خطر حمله قلبی، سکته و اختلالات فشار خون بالا در افراد بیشتر میشود.
پژوهشها نشان دادهاند که آلودگی هوا اثر قابل توجهی بر سلامت روان نیز دارد و میتواند باعث اضطراب، افسردگی، کاهش تمرکز و حتی خستگی مزمن ذهنی شود. این اثرات بهویژه در روزهای طولانی با آلودگی شدید ملموستر هستند و کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار میدهند. کودکان، سالمندان و بیماران قلبی و ریوی آسیبپذیرتر هستند و باید هنگام بروز آلودگی شدید حضورشان در فضای باز کمتر شود. افزونبر این، کسانی که شغل یا فعالیتهای روزانهشان نیازمند حضور طولانی در محیط بیرون است، باید تدابیر محافظتی مانند استفاده از ماسکهای فیلتردار و کاهش فعالیت فیزیکی در هوای آلوده را رعایت کنند.
راهکارهای کوتاهمدت برای کاهش اثرات آلودگی هوا
هنگامیکه شاخص کیفیت هوا به محدوده ناسالم میرسد، اقدامات فوری میتواند شدت خطر را کاهش دهد و از آسیبهای جدی به سلامت مردم جلوگیری کند. تعطیلی مدارس، دورکاری ادارات و محدودیت تردد خودروها نمونههایی از این اقدامات هستند که در روزهای آلوده به طور مکرر و پی در پی تکرار میشوند و زندگی روزمره مردم را به شکل قابل توجهی تحت تاثیر قرار میدهند. این تعطیلیها هر سال تکرار میشوند و بسیاری از خانوادهها و کارکنان مجبورند برنامههای خود را بارها تغییر دهند تا با شرایط اضطراری هماهنگ شوند.
مردم میتوانند با استفاده از حملونقل عمومی، دوچرخه یا پیادهروی به جای خودرو شخصی، نقش مؤثری در کاهش میزان آلایندهها داشته باشند و فشار بر کیفیت هوا را کمتر کنند. استفاده از ماسکهای فیلتردار، تصفیهکننده هوا در خانه و محل کار و محدود کردن فعالیت در فضای باز، ورود ذرات معلق به ریهها را کاهش میدهد و از پیامدهای جدی برای سلامت پیشگیری میکند.
هشدارهای مسئولان به گروههای حساس، از جمله کودکان، سالمندان و بیماران قلبی و ریوی، باید جدی گرفته شود و این افراد در روزهای با آلودگی شدید از حضور طولانی در فضای باز خودداری کنند. افزونبر این، کسب آگاهی درباره شاخص کیفیت هوا و برنامهریزی فعالیتهای روزانه بر اساس وضعیت هوا میتواند به کاهش خطرات کمک کند و زندگی شهری را در شرایط آلودگی کمی قابل تحملتر کند.
راهکارهای بلندمدت و ساختاری برای آلودگی هوا
مشکل آلودگی هوا تنها با اقدامات کوتاهمدت حل نمیشود و نیازمند تغییرات اساسی است. ارتقای کیفیت سوختها و خودروها نخستین گام مهم است. تشویق به استفاده از خودروهای برقی یا هیبریدی، کاهش مصرف بنزین و گازوئیل با کیفیت پایین و اعمال استانداردهای سختگیرانه برای خودروها میتواند اثرات قابل توجهی داشته باشد.
افزونبر این، کنترل آلایندههای صنعتی و افزایش نظارت بر کارخانجات و نیروگاهها اهمیت دارد. نصب فیلترهای پیشرفته و کاهش انتشار گازهای مضر بخش بزرگی از آلودگی را کم میکند. توسعه فضای سبز شهری و جنگلکاری در اطراف شهرها ذرات معلق را جذب کرده و کیفیت هوا را تصفیه میکند و زندگی شهری را بهتر میکند.
بیشتر بخوانید: هوای آلوده، زندگی نابرابر؛ نفس کشیدن پولی شد/ چرا آلودگی هوا بیشترین هزینه را از طبقه متوسط و پایین میگیرد؟
بهبود حملونقل عمومی و مسیرهای دوچرخه و پیادهروی باعث کاهش ترافیک خودروهای شخصی و آلایندهها میشود. مدیریت ساختوسازها و کاهش گرد و غبار ناشی از پروژههای عمرانی و زبالهها نیز کمک قابل توجهی به کاهش ذرات معلق میکند.
نگاهی به تجربههای جهانی درباره آلودگی هوا
شهرهایی مانند لندن، پکن و مکزیکو سیتی با اجرای برنامههای بلندمدت کاهش آلودگی توانستهاند کیفیت هوا را به شکل شایانتوجهی بهبود دهند. محدود کردن تردد خودروهای شخصی، توسعه شبکههای حملونقل عمومی مانند مترو و اتوبوسهای برقی، ارتقای کیفیت سوخت و افزایش چشمگیر فضای سبز شهری، نمونههایی از اقداماتی هستند که اثر ملموسی روی کاهش ذرات معلق و گازهای آلاینده داشتهاند. این اقدامات نه تنها سلامت مردم را بهبود بخشیده، بلکه زندگی روزمره را روانتر و محیط شهری را قابل تحملتر کرده است.
شهرهای ایران نیز با برنامهریزی دقیق، سرمایهگذاری در حملونقل عمومی، افزایش فضای سبز و اعمال استانداردهای سختگیرانه برای خودروها و صنایع، میتوانند مسیر مشابهی را طی کنند. با اجرای این راهکارها، زمستانهای آلوده در ایران میتوانند کمتر اثرگذار شوند و زندگی مردم در شرایط آلودگی شدید، آسانتر و قابل تحملتر شود. افزونبر این، این تغییرات میتوانند پایهای برای فرهنگ شهرنشینی سالم و حفاظت از محیط زیست در بلندمدت ایجاد کنند و شهرها را به محیطی مطمئنتر برای زندگی تبدیل کنند.
جمعبندی
آلودگی هوا مشکلی پیچیده و چندوجهی است که بدون همکاری شهروندان و اراده سیاسی حل نمیشود. تعطیلیهای کوتاهمدت و دورکاری ادارات تنها راهکار فوری و موقت هستند و بحران اصلی را رفع نمیکنند، بهویژه هنگامیکه این تعطیلیها به طور پی در پی تکرار میشوند و زندگی روزمره مردم را تحت تاثیر قرار میدهند. برای کاهش دائمی آلودگی، تغییرات ساختاری و برنامهریزی بلندمدت در حوزه حملونقل، صنایع، سوخت و فضای سبز ضروریست. هر فرد نیز با کاهش استفاده از خودرو شخصی، حملونقل عمومی و رعایت نکات سلامت میتواند نقش مهمی بازی کند.
آلودگی هوا نه تنها یک مشکل محیط زیستی، بلکه تهدید مستقیم برای سلامت و کیفیت زندگی مردم است و اقدام فوری و هماهنگ میطلبد. با آگاهی، تغییر رفتار فردی و سیاستهای بلندمدت، میتوان زمستانهای آلوده ایران را قابل تحملتر کرد و شهرها را به محیطی سالمتر برای زندگی تبدیل کرد.