اقتصاد۲۴- خودروی کشور با یک تناقض عمیق رو به روست؛ تناقضی که سالها است در فضای عمومی تکرار میشود، اما کمتر به ریشههای فنی و ساختاری آن پرداخته شده است: چرا خودروهای نو در ایران عمر مفید کوتاه تری نسبت به استاندارد جهانی دارند؟ در حالی که در بازارهای توسعه یافته، یک خودروی معمولی کلاس اقتصادی میتواند بین ۸ تا ۱۲ سال با سطح اولیه کارایی کار کند، در ایران بسیاری از خودروهای سه سال کارکرده با افزایش مصرف سوخت، افت شتاب، بالا رفتن سطح آلایندگی و از کار افتادن قطعات کلیدی رو به رو میشوند؛ اتفاقی که در نگاه اول ذهن را به سوی کیفیت ساخت خودرو هدایت میکند، اما واقعیت پیچیدهتر از این برداشت ساده است. در یک اکوسیستم خودرویی سالم، تنها تولید خودرو اهمیت ندارد؛ بلکه «محیطی» که خودرو در آن تنفس میکند، کیفیت و عمر آن را تعیین میکند. این محیط شامل سه بخش اصلی: کیفیت سوخت، فرهنگ نگه داری و نظام نظارت دورهای به آلایندگی است.
اگر یکی از این سه بخش دچار اختلال باشد، خودرو حتی اگر به روز و استاندارد باشد، دوام خود را از دست میدهد. اگر هر سه بخش همزمان دچار مشکل باشند نتیجه چیزی جز فرسودگی زودرس و تبدیل وسیله نقلیه چندساله به یک منبع جدی آلودگی هوا نخواهد بود. در این گزارش سعی کردیم با فاصله گرفتن از نگاه احساسی یا مقصر سازی یک سویه، تصویر کامل تری ارائه دهد؛ تصویری که نشان میدهد چرا خودروهای صفر کیلومتر، تنها پس از سه تا پنج سال، رفتاری شبیه خودروهای ۱۰ تا ۱۵ ساله از خود بروز میدهند؟
نخستین حلقه که خودروهای نو را وارد سراشیبی فرسودگی میکند، سوخت است. استاندارد یورو۵ و یورو۶ تنها زمانی در عمل معنا دارد که سوخت نیز با همین استانداردها هم خوان باشد
سوخت کم کیفیت؛ ضربه خاموش به کاتالیست و عملکرد موتور
نخستین حلقه که خودروهای نو را وارد سراشیبی فرسودگی میکند، سوخت است. استاندارد یورو۵ و یورو۶ تنها زمانی در عمل معنا دارد که سوخت نیز با همین استانداردها همخوان باشد. اما در ایران، نوسان عدد اکتان، استفاده از ترکیبات ارزان و میزان بالای گوگرد در دورههایی از توزیع سوخت، موتور را وادار به رفتار محافظه کارانه میکند. وقتی اکتان پایین باشد، ECU برای جلوگیری از ناک مجبور میشود زمان جرقه را عقب بیندازد؛ عقب انداختن جرقه یعنی کاهش توان و افزایش مصرف؛ این تغییر کوچک در تنظیمات موتور اگر چه برای حفاظت از موتور ضروری است، اما به مرور، خودرو را از حالت استاندارد دور میکند. با این حال، خطر اصلی، گوگرد است. گوگرد بالا باعث مسمومیت کاتالیست میشود؛ قطعهای که مسئول تبدیل گازهای سمی به گازهای کم ضرر است و ستون فقرات کنترل آلایندگی خودرو محسوب میشود. کاتالیست در شرایط استاندارد باید تا حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار کیلومتر بدون مشکل کار کند. اما در صورت تماس مداوم با سوخت گوگرد دار، منافذ آن بسته میشود و ظرفیت تبادل شیمیایی اش از بین میرود. وقتی کاتالیست از کار بیفتد، خودرو حتی اگر دو یا سه سال عمر داشته باشد، آلایندگی معادل یک خودروی فرسوده ۱۵ ساله تولید میکند و این اتفاق در ایران بارها مشاهده شده است. به این ترتیب، خودرو بدون آن که مشکل ساخت داشته باشد، در محیطی فعالیت میکند که هزینه فرسودگی را ناخواسته به آن تحمیل میکند.
چرا خودروهای صفر کیلومتر زود پیر میشوند؟
حلقه دوم، رفتار مصرف کننده و فرهنگ نگه داری است. در بسیاری از بازارها، سرویس دورهای شامل تعویض فیلترها، بررسی کاتالیست، تست سنسور اکسیژن و به رو زرسانی نرم افزاری ECU بخشی از مسئولیت مالک خودرو است
فقدان فرهنگ نگه داری و تعویض قطعات آلایندگی
حلقه دوم، رفتار مصرف کننده و فرهنگ نگه داری است. در بسیاری از بازارها، سرویس دورهای شامل تعویض فیلترها، بررسی کاتالیست، تست سنسور اکسیژن و به روزرسانی نرم افزاری ECU بخشی از مسئولیت مالک خودرو است. اما در ایران، نگه داری فنی به یک موضوع ثانویه تبدیل شده و اغلب تا زمانی که خودرو دچار ایراد جدی نشود، اقدام اصلاحی صورت نمیگیرد. مهمترین نمونه این مسئله، تعویض کاتالیست و سنسور اکسیژن است. این دو قطعه مستعد فرسودگی هستند و نقش حیاتی در کنترل آلایندگی دارند، اما هزینه بالای نمونههای اصل و وجود قطعات تقلبی در بازار، مصرف کنندگان را به سمت استفاده از «مدلهای غیراستاندارد» هدایت میکند. در بسیاری از موارد، کاتالیست غیر استاندارد تنها چند ماه کار میکند؛ در نتیجه موتور دوباره وارد چرخه آلایندگی بالا و مصرف سوخت بیشتر میشود.
بیشتر بخوانید:بازار خودرو کپ کرد + جدول
به این ترتیب، خودرو که تازه چند ساله شده، از نظر عملیاتی تفاوت چندانی با خودروهای ۱۰ ساله ندارد. از سوی دیگر، فقدان سرویس منظم سیستم سوخت رسانی، عدم تعویض فیلتر هوا و بنزین، و انجام تعمیرات غیراستاندارد در تعمیرگاههای غیرمجاز، به تدریج عملکرد موتور را کاهش میدهد. این روند آرام و بی صدا است، اما پس از چند سال، نتیجه آن یک خودرو با مصرف بالا، آلایندگی شدید و افت توان محسوس است.
خلا قانونی در تستهای دورهای؛ حلقه گمشده مدیریت آلایندگی
سومین و شاید تعیین کنندهترین عامل، نظام نظارتی است. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، خودروها سالانه یا دو سالانه تحت آزمونهای دقیق قرار میگیرند. نظامهایی شبیه MOT انگلستان تضمین میکند خودرو از نظر آلایندگی، ایمنی، سلامت چرخها و کارکرد موتور قابل تردد باشد. خودرویی که یکی از این آزمونها را پاس نکند، اجازه حرکت در شهر را ندارد. اما در ایران، خودروهای نو پنج سال از معاینه فنی معاف هستند؛ تصمیمی که با کیفیت فعلی سوخت، فرهنگ نگه داری و فشار کاری بالا در شهرها، نتیجهای جز آزاد شدن خودروهای معیوب ندارد. در عمل، بسیاری از خودروهای سه ساله با کاتالیست خراب و مصرف بالا، بدون هیچ مانعی در شهر تردد میکنند. معاینه فنی دورهای کوتاه مدت تنها یک ابزار قانونی نیست؛ بلکه یک ابزار تربیتی است. اگر تستهای اجباری هر سال اجرا شود، مالک مجبور به نگه داری مناسب است. در غیاب این نظام، نگه داری تبدیل به یک هزینه قابل تعویق میشود و این تعویق، کیفیت ناوگان را بهسرعت کاهش میدهد.
فرسودگی زودرس خودروهای نو در کشور نتیجه مستقیم سه عامل به هم پیوسته؛ سوخت نامنطبق با استاندارد، نگه داری ضعیف، و نبود سازوکار نظارت دورهای است
سه ضلع اصلی در کاهش آلودگی
فرسودگی زودرس خودروهای نو در کشور نتیجه مستقیم سه عامل به هم پیوسته؛ سوخت نامنطبق با استاندارد، نگهداری ضعیف و نبود سازوکار نظارت دورهای است. در چنین اکوسیستمی، حتی بهترین خودروها نیز نمیتوانند کیفیت اولیه خود را حفظ کنند. خودرو به طور مداوم تحت فشار سوخت غیراستاندارد قرار میگیرد، مالک تفاوت واقعی قطعات استاندارد و غیراستاندارد را درک نمیکند و قانون نیز الزام کافی برای بازگشت خودرو به سطح آلایندگی اولیه را ایجاد نمیکند. نتیجه، ناوگانی است که تنها چند سال پس از تولید، به سرعت به سمت فرسودگی حرکت میکند؛ روندی که هم هزینه اقتصادی دارد، از افزایش مصرف و تعمیرات گرفته تا کاهش ارزش خودرو و هم هزینه زیست محیطی، زیرا شهرها با موج جدیدی از آلایندگی ناشی از خودروهای کم سن و سال، اما پرآلاینده رو به رو میشوند. اصلاح این چرخه تنها با اصلاح یکی از حلقهها ممکن نیست. سوخت استاندارد، نگه داری استاندارد و قانون استاندارد، سه ضلع مثلثی هستند که اگر یکی از آنها تضعیف شود، دو ضلع دیگر نیز کارکرد خود را از دست خواهند داد.
منبع: بازار