پشت پرده کمبود آب تهران چیست؟

اقتصاد۲۴- در تابستان ۲۰۲۵، خاورمیانه همراه با بخش‌هایی از ایران ازجمله تهران یکی از شدیدترین موج‌های گرما را تجربه کرد و دمای هوا در برخی روز‌ها به حدود ۵۰ درجه سانتی‌گراد رسید؛ وضعیتی که به تعطیلی موقت برخی ادارات انجامید. همزمان، مخازن اصلی آب تهران به پایین‌ترین سطح چند دهه اخیر کاهش یافت. این شرایط نتیجه چند سال کاهش بارش و تداوم خشکسالی در بخش‌های مختلف کشور است.

کاهش بارش و تداوم گرما می‌تواند بر سیستم‌های شهری تهران اثر بگذارد. خشک‌شدن خاک و افزایش تبخیر ممکن است باعث کاهش سطح رودخانه‌ها و تالاب‌ها شود. پایین‌آمدن ذخایر مخازن می‌تواند ظرفیت تولید برق‌آبی را محدود کند و کمبود آب در برخی مناطق احتمالاً نیاز به مدیریت مصرف بیشتر را ایجاد می‌کند. این شرایط نشان می‌دهد که تهران در مواجهه هم‌زمان با گرما و خشکسالی با چالش‌های قابل توجهی روبه‌رو است.

دلیل این خشکسالی چیست؟

بررسی داده‌ها نشان می‌دهد این شرایط از چند سال قبل و به دلیل کاهش مداوم بارش‌ها آغاز شده است. معمولاً بارندگی در تهران از آذر تا فروردین به اوج می‌رسد و مخازن را برای تابستان خشک پیش‌رو پر می‌کند. اما در پنج سال اخیر بارش‌ها در این دوره کمتر از میانگین بلندمدت بوده و سال آبی ۲۵-۲۰۲۴ بیشترین کاهش را در سراسر این بازه زمانی ثبت کرده است. در چنین شرایطی، وقوع یک تابستان بسیار گرم، فشار مضاعفی بر منابع آبی منطقه وارد کرده است.

این الگوی کاهش بارش تنها به تهران محدود نمی‌شود و در بخش بزرگی از ایران مشاهده شده است. داده‌های ماهواره‌ای از نوامبر ۲۰۲۴ تا آوریل ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که بارندگی در مناطق مرکزی و جنوبی ایران به شکل چشمگیری کاهش یافته، در حالی که در عرض‌های شمالی‌تر افزایش داشته است. این الگوی دوگانه بارش، نشانه کاهش فعالیت سامانه‌های بارشی در مسیری است که معمولاً از شرق مدیترانه تا ایران کشیده می‌شود. کاهش فعالیت این سامانه‌ها باعث کمبود برف، کاهش ورودی مخازن و تشدید تنش آبی شده است.

پژوهش‌های بین‌المللی نیز نشان می‌دهند که منطقه مدیترانه و پیرامون آن در سناریو‌های مختلف تغییر اقلیم، یکی از نقاط اصلی کاهش بارندگی است. مطالعات پژوهشگران MIT نشان داده است که تغییر الگو‌های گردش جو در مدیترانه، شکل‌گیری سامانه‌های بارشی را دشوارتر می‌کند و مسیر حرکت آنها را محدود می‌سازد. در ادامه همین روند، پژوهش‌های جدید کاهش بارش در زمستان و بهار را در محدوده بین شرق مدیترانه تا بین‌النهرین و بخش‌هایی از ایران پیش‌بینی می‌کنند.

یکی دیگر از عوامل مؤثر، جابه‌جایی شمالی مسیر سامانه‌های بارشی است. با گرم‌تر شدن منطقه، این سامانه‌ها در فصل بهار بیشتر به سوی اروپای جنوبی و عرض‌های بالاتر منتقل می‌شوند و همین موضوع موجب ایجاد الگویی با افزایش بارش در شمال و کاهش بارش در جنوب می‌شود. مدل‌های اقلیمی مورد استفاده در گزارش‌های IPCC نیز الگو‌هایی مشابه آنچه امسال مشاهده شد نشان می‌دهند؛ موضوعی که نشان می‌دهد شرایط اخیر می‌تواند نمونه‌ای از وضعیت‌های مشابه آینده باشد.

موج گرما و خشکسالی ۲۰۲۵ از نظر شدت و تداوم، رخدادی کم‌سابقه بود، اما طبق پیش‌بینی‌ها، احتمال وقوع چنین رویداد‌هایی در سال‌های آینده افزایش خواهد یافت. ادامه این روند می‌تواند سطح مخازن را محدودتر کند و تأمین آب شهری را دشوارتر سازد. مجموعه یافته‌ها نشان می‌دهد که مدیریت این شرایط نیازمند اقداماتی هم‌زمان است: کاهش جهانی انتشار گاز‌های گلخانه‌ای از یک‌سو، و برنامه‌ریزی و سازگاری محلی از سوی دیگر، تا از افزایش کم‌آبی احتمالی کاسته شود.

منبع:دیجینوی