جسد کارتن‌خواب ۳۰ روز بی‌صاحب ماند؛ معاون شهردار: کارتن‌خواب‌ها دوباره به پاتوق‌ها برگشتند

اقتصاد۲۴- معضلات و آسیب‌های اجتماعی در کلان‌شهر تهران کم نیست و در این بین، معضل کارتن‌خوابی و بی‌خانمانی بیش از هزاران نفر را درگیر خود دارد که البته مسئولیت سامان‌دهی و رسیدگی به آسیب‌دیدگان بر عهده شهرداری تهران است.

هیأت وزیران در اواخر مردادماه سال ۱۴۰۲ به استناد اصل ۱۲۷ قانون اساسی، به منظور تقویت هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی ذیل قوه مجریه و همکاری نهاد‌های مردمی و سایر نهاد‌های مرتبط با مدیریت آسیب‌های اجتماعی در شهر تهران، علیرضا زاکانی را طی زمان تصدی شهرداری تهران به‌عنوان دستیار ویژه رئیس‌جمهوری در امور مدیریت آسیب‌های اجتماعی در پایتخت منصوب کرد؛ بر این اساس شهرداری تهران متولی اصلی سامان‌دهی آسیب‌های اجتماعی در پایتخت است.

نگاهی گذرا به معابر شهری نشان می‌دهد زاکانی و مدیران انتصابی‌اش در حوزه اجتماعی، عملکرد موفقی نداشته‌اند و وضعیت آسیب‌های اجتماعی در پایتخت، به‌ویژه دو معضل اعتیاد و کارتن‌خوابی، شرایط بغرنج و نگران‌کننده‌ای دارند. فوت یک کارتن‌خواب در حاشیه بزرگراه آزادگان و انتشار تصاویری دردناک و غیرقابل‌تحمل از وضعیت جسد او، عمق فاجعه را نشان می‌دهد که در نتیجه غیبت و عدم فعالیت گشت‌های شهرداری رقم خورده است.

محمدحسین شیخ، مددکار و فعال اجتماعی، درباره فیلم منتشرشده از فوت یک کارتن‌خواب در پاتوقی در تهران، به خبرآنلاین می‌گوید: من خودم جزو کسانی هستم که به وضوح این آسیب را دیده‌ام؛ این‌که برخی از کارتن‌خواب‌ها در کانال‌ها، جوی‌ها و راه‌آب‌های دور از دسترس زندگی می‌کنند؛ در مورد فیلم اخیری که از فوت فاجعه‌بار یک کارتن‌خواب در پاتوقی که ظاهراً در محدوده یکی از کانال‌های آبی شهری در تهران رخ داده و فیلم آن در فضای مجازی منتشر شده است، باید بگویم در این سال‌ها بار‌ها اتفاق افتاده بود که شاهد فوت کارتن‌خواب‌ها بودم؛ اما این‌که پیکر یک کارتن‌خواب مدت زیادی را در پاتوق محل زندگی و رفت‌وآمدش مانده باشد و به این روز افتاده باشد، واقعاً عجیب است و تاکنون چنین چیزی را ندیده بودم.

او می‌گوید: آنچه در فیلم فوق مشاهده می‌شود این است که روز‌های طولانی از فوت این کارتن‌خواب در پاتوق مصرفش گذشته است و به دلیل عدم حضور گشت شهرداری و دیگر نهاد‌های متولی، بخشی از جسد کارتن‌خواب فوت‌شده شامل سر و صورت و... توسط حیوانات خورده و تخلیه شده است.

این مددکار اجتماعی می‌گوید: از شواهد فیلم پیداست که حدود ۲۰ تا ۳۰ روز از فوت کارتن‌خواب حاضر در فیلم که به علت آسیب بسیار زیادی که در نتیجه باقی ماندن طولانی جسد در بیابان متوجه آن شده، گذشته است و هیچ‌یک از گشتی‌های شهرداری تهران که وظیفه سرکشی به پاتوق‌های مختلف پایتخت را دارند، در آن‌جا حضور پیدا نکرده و در نهایت، ماجرا توسط یک شهروند رسانه‌ای شده است.

شیخ تأکید می‌کند: فوت یک کارتن‌خواب و فرد آسیب‌دیده اصلاً عادی نیست؛ آن‌هم در شرایطی که هوا سرد شده است. درست است که خشکسالی در تهران رخ داده و برف و باران نباریده؛ اما از حدود یک ماه پیش تاکنون هوای پایتخت به‌ویژه در شب‌ها سرد شده است و حضور و گشت‌زنی عوامل شهرداری که متولی سامان‌دهی آسیب‌دیدگان اجتماعی هستند، امری واجب و ضروری و در واقع جزو وظایف آنان است که در این مورد کوتاهی کرده‌اند.

بیشتر بخوانید:چرخه فساد و بی‌عدالتی در پیاده‌روهای تهران

او می‌گوید: با توجه به سابقه‌ای که از قبل از ماجرای کارتن‌خوابی برخی افراد در راه‌آب‌ها و کانال‌های آبی وجود دارد، الان که از بارش باران در تهران خبری نیست، احتمال حضور کارتن‌خواب‌ها در این نقاط بیشتر از قبل است و شهرداری تهران موظف است به تمامی پاتوق‌های کارتن‌خوابی و به‌ویژه پاتوق‌های دور از دسترس مثل این نقاط به‌طور مرتب سرکشی کند و افراد در معرض خطر را از این پاتوق‌ها خارج و به مراکز امن منتقل و خدمات لازم را به آنها ارائه بدهد.

این مددکار اجتماعی می‌گوید: در سال‌های قبل ما در کانال‌های آب چه با عمق کم و چه با عمق زیاد، شاهد حضور تعدادی از کارتن‌خواب‌ها در این نقاط بوده‌ایم؛ مثلاً در اتوبان نیایش تهران، کانال‌هایی وجود دارد که ارتفاع آنها به ۸۰ سانت تا یک‌متر هم می‌رسید و کارتن‌خواب‌ها در این کانال‌های کوچک هم حضور داشتند و آتش روشن و آن‌جا زندگی می‌کردند. قطعاً امسال هم که خبر چندانی از بارندگی نیست، احتمال حضور کارتن‌خواب‌ها در کانال‌های آبی زیاد است.

محمدامین توکلی‌زاده، معاون اجتماعی شهردار تهران، در پاسخ به این‌که آیا گشت‌های خدمات اجتماعی در مناطق مختلف تهران تعطیل شده است، به خبرآنلاین می‌گوید: خیر، گشت‌ها به روال سابق در حال انجام است. ما دو ابلاغیه داشتیم؛ یکی را به خود مناطق زدیم و به آنها اجازه دادیم که باتوجه‌به شروع فصل سرما، اضافه بر آن کاری که تاکنون انجام می‌شده، انجام شود و ظرفیت‌های جدیدی را هم در حوزه گشت به خدمت بگیرند؛ هم برای اتوبوس و هم برای ون، به آنها مجوز داده شد و می‌توانند با خودرو سرویس قرارداد ببندند و اگر امکان عقد قرارداد با خودرو سرویس که شرکت خود شهرداری است نبود، از بیرون مجموعه شهرداری هم می‌توانند خودرو اجاره و در گشت‌ها استفاده کنند.

محمدحسین شیخ، مددکار اجتماعی، با رد صحبت‌های توکلی‌زاده، می‌گوید: متأسفانه آنچه که هم‌اکنون شاهد هستیم این است که شمار گشت‌های شهرداری در پاتوق‌های حضور کارتن‌خواب‌ها کاهش پیدا کرده و حضور مؤسساتی که به اسم مؤسسات کاهش آسیب فعالیت می‌کنند، بیشتر نمادین و نمایشی شده است و بیشتر به نقاطی که از قبل می‌شناسند می‌روند. این در حالی است که به دلیل اجرای طرح دستگیری کارتن‌خواب‌ها و معتادان متجاهر، این افراد مدام پاتوق خود را تغییر می‌دهند و به نقاط دیگری می‌روند؛ البته از سازمان مردم‌نهادی که یک قرارداد عادی بابت حضور ون کاهش آسیب در شهر دارد، انتظاری نمی‌رود که معضلات اجتماعی و شهری را به تنهایی حل کند.

این مددکار اجتماعی می‌افزاید: گشت‌ها اگر هم به پاتوق‌های کارتن‌خوابی سر بزنند، بیشتر از این‌که به افراد آسیب‌دیده خدمات بدهند، باعث ایجاد ترس برای این افراد شده و بیشتر به شکل گشت انتظامی دیده می‌شوند تا گشت خدمات اجتماعی که کارش کمک‌رسانی است.

وضعیت بحرانی گشت‌های شهرداری تهران!

نظر زهرا شمس احسان، رئیس کمیته اجتماعی و عضو شورای شهر تهران، در مورد گشت‌های شهرداری هم خلاف آن چیزی است که معاون شهردار گفته است.

شمس احسان می‌گوید: در ماه‌های اخیر، سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران، بدون تأمین الزامات اجرایی و مالی، سیاست خود را از برون‌سپاری مدیریت یاورشهر‌ها و گشت‌های شهری به پیمانکاران، به تصدی‌گری مستقیم تغییر داده است و این تصمیم، تبعات گسترده و نگران‌کننده‌ای به همراه داشته است.

به گفته شمس احسان، در بخش یاورشهر‌های شهرداری تهران هم مراکز تخصصی شماره ۲، ۵ و ۱۰ عدم پذیرش دارند و این ظرفیت پذیرش از ۸ هزار به ۵ هزار تخت در فصل سرما کاهش یافته است.

رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران معتقد است در حوزه گشت‌های شهری، وضعیت بحرانی‌تر است.

به گفته شمس احسان، تلاش برای خرید مستقیم خودرو به‌دلیل محدودیت‌های قانونی ناکام ماند و در نهایت، هزینه‌های تأمین خودرو، راننده، سوخت، بیمه و نگهداری در مدل تصدی‌گری، به‌مراتب بیشتر از پرداخت سرانه به پیمانکاران شد. این خطا در مورد مددسرا‌های سیار نیز تکرار شد؛ خرید اتوبوس، بار مالی سنگینی را برای شهرداری در طول سال ایجاد کرد، در حالی‌که پیش‌تر این اتوبوس‌ها فقط در شب‌های سرد و با هزینه بسیار کمتر اجاره می‌شدند.

در همین خصوص، توکلی‌زاده به خبرآنلاین می‌گوید: ما در قرارگاه اجتماعی برای فصل زمستان، طرح ویژه‌ای را هر سال اجرا می‌کنیم؛ با فراجا تفاهم‌نامه امضا کرده‌ایم و در حوزه سامان‌دهی فعال است و خودمان هم اتوبوس‌های ثابت‌مان را داریم و در گام بعدی هم به مناطق مجوز و نقدینگی داده‌ایم و مناطق هم دستشان باز است و اگر بحرانی پیش بیاید، می‌توانند از آن اعتبار و نقدینگی استفاده کنند و فصل زمستان را پشت سر بگذاریم.

شیخ، مددکار اجتماعی، اما به خبرآنلاین می‌گوید: اتفاق دیگری که باعث تعجب فعالین اجتماعی شده این است که با وجود سرد شدن هوا، امسال هنوز خبر چندانی از اتوبوس‌های اسکان اضطراری ویژه شب‌های سرد در میادین مختلف تهران نیست.

بازگشت دوباره معتادان به پاتوق‌ها!

معاون شهردار تهران، در پاسخ به این‌که چرا برخی از پاتوق‌های کارتن‌خوابی و حضور معتادان در آن نقاط به روال سابق برگشته است، می‌گوید: یک اشکالی در اعتبارات بعضی از مراکز ماده ۱۶ (مراکز ترک اعتیاد اجباری) پیش آمد؛ در واقع هزینه این مراکز از طرف دستگاه‌های ذی‌ربطشان پرداخت نشد؛ ما مراکزمان فعال است و با حداکثر ظرفیت کار می‌کنند و بسیاری از مراکز (ماده ۱۶) مثل مراکز فراجا، سپاه و... هم فعال هستند. یکی دو مرکز به دلیل مشکلات نقدینگی که برایشان پیش آمد و اعتباراتشان پرداخت نشده بود، نتوانستند مأموریتشان را انجام بدهند و زاکانی، شهردار تهران، در جلسه هیئت دولت با رئیس‌جمهور و وزیر کشور مطرح کردند و قرار شد که ما فعلاً تا وقتی که مناسبات اداری مربوطه طی شود، خودمان در شهرداری طرف‌حساب شویم و کمک کنیم این مراکز به مأموریتشان ادامه بدهند و بعد با دولت تسویه حساب کنیم.

او ضمن قبول بازگشت به پاتوق برخی معتادان متجاهر، می‌گوید: بله این موضوع درست است؛ اما به آن معنایی که بگوییم دوباره پاتوق شکل گرفته، شلوغ نیست؛ زنجیره پاتوق فقط حضور نیست. ما زنجیره را منقطع کردیم؛ موارد دیگر مثل پلاک قرمز‌ها تعطیل شده، مراکز ضایعاتی تعطیل شده و ساقی پاتوق‌ها هم دستگیر شده‌اند و اینها اتفاقاتی است که افتاده و نمی‌تواند پاتوق به شدت قبل شکل بگیرد. ولی به دلیل این‌که یک مرکزی از مراکز ماده ۱۶ نتوانسته نگهداری مددجویان را کامل کند، الان یک بازگشت به پاتوق داشته‌ایم.

بیشتر بخوانید:فیلم/ حبیب کاشانی خطاب به نزدیکان زاکانی: چند می‌گیرید توهین کنید؟

توکلی‌زاده می‌گوید: صحبت‌هایی مطرح شده است که ستاد مبارزه با مواد مخدر کل کشور هزینه‌های مرکز غیرفعال را پرداخت کند که البته الان شاید نتوانند و ما به‌جای آنها مبلغ را پرداخت و مرکز را دایر و سامان‌دهی را انجام می‌دهیم و بعد با دولت حساب می‌کنیم.

در ادامه، شیخ، مددکار اجتماعی، تأکید می‌کند: معضلات اجتماعی باید متولی دولتی مشخصی داشته باشد؛ متأسفانه کار برون‌سپاری به دیگر مؤسسات و... به‌درستی انجام نشده است. گشت‌های سازمان خدمات اجتماعی شهرداری هم‌اکنون توسط مناطق شهرداری مدیریت می‌شوند که به آسیب اجتماعی مثل کارتن‌خواب، نگاه قوه قهریه‌ای دارند.

فاجعه شهری در راه تهران؟!

این مددکار اجتماعی تأکید می‌کند: عدم حضور گشت‌های شهرداری در پاتوق‌های کارتن‌خوابی، به‌ویژه در این ایام سال که هوا سرد است، می‌تواند به فاجعه شهری تبدیل شود و تعداد زیادی از بی‌خانمان‌ها به دلیل عدم اعتماد به مددسرا‌ها و حضور در پاتوق جان خود را در نتیجه سرمای هوا از دست بدهند؛ حالا در نظر بگیرید جسد برخی از این افراد مثل کارتن‌خواب حاضر در فیلم ایام بسیار زیادی هم در چنین فضایی مانده باشد و در صورت مواجهه شهروندان با این صحنه دلخراش، چنین ترومایی هیچ‌گاه از ذهن افراد پاک نخواهد شد.

او می‌گوید: همیشه قبل از این‌که باران و برفی بیاید و حرفی از سرمای سخت باشد، حداقل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری «اتوبوس‌های اسکان اضطراری» را در نقاطی از شهر مستقر می‌کرد و این اقدام حتی خبرش هم دل‌گرم‌کننده بود که مثلاً در ۱۰ نقطه از تهران، اتوبوس‌هایی ویژه پناه‌دادن به آدم‌ها در ایام سرد وجود دارد. درست است که مددسرا‌ها فعال‌اند؛ اما واقعیت این است که خود مددسرا‌ها در سال‌های اخیر فضایی شده‌اند که اعتماد کارتن‌خواب‌ها و افراد بی‌خانمان را سلب کرده‌اند.

کارتن‌خواب‌هایی که حاضرند از سرما بمیرند، اما به گرم‌خانه نروند، چون...

شیخ، مددکار اجتماعی، در ادامه به خبرآنلاین می‌گوید: اتفاقی که در سال‌های قبل در برخی از مددسرا‌های شهرداری افتاده این است که بار‌ها از مددجویان شنیده‌ام که مددجو به مددسرا رفته که شب را آن‌جا بخوابد؛ اما ورود دستگاه‌های انتظامی به مددسرا‌ها و انتقال مددجویان به کمپ‌های اجباری، باعث بی‌اعتمادی آنها شده و بسیاری از کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌ها ترجیح می‌دهند شب را بیرون از مددسرا و در سرمای هوا بمانند.

او می‌گوید: شاید باور مسئولین امر مثل شهرداری در حوزه کاهش آسیب این است که، چون ما ظرفیت‌های نگهداری را در این زمینه افزایش دادیم، تعداد آسیب‌دیدگان حاضر در شهر هم کم شده است و به این مسئله بی‌توجه‌اند که وجود آسیب اعتیاد و کارتن‌خواب‌ها هم همراه با رشد جمعیت پیش می‌رود. شهری مثل تهران جایی است که افراد بی‌خانمان و کارتن‌خواب وقتی در شهر خود به مرحله طرد اجتماعی رسیده‌اند، به آن مراجعه کرده‌اند.

این مددکار اجتماعی می‌افزاید: بنابراین هیچ‌وقت توقفی نسبت به آمار افراد کارتن‌خواب در تهران وجود ندارد و اگر الان در همه مراکز پایتخت مثل مددسراها، یاورشهرها، سامانسرا‌ها و... حدود ۳۰ هزار کارتن‌خواب و بی‌خانمان حضور داشته باشند، چیزی حدود نصف این جمعیت هم در خیابان حضور دارند و هیچ سقف و سرپناهی ندارند و با سرد شدن هوا و وضعیت فعلی عدم فعالیت گشت‌های شهرداری تهران، قطعاً شاهد مرگ‌ومیر تعدادی از این افراد هستیم و اگر این اتفاق بیفتد، یک فاجعه شهری در پیش است و در مجموع حذف خدمات اجتماعی به افراد بی‌خانمان تبعات بسیاری را به دنبال دارد.

در حالی که سازمان خدمات اجتماعی طی شبانه‌روز گذشته با انتشار تصویر چند اتوبوس مدعی فعالیت اتوبوس‌ها به‌عنوان مددسرای سیار در شب‌های سرد پایتخت برای خدمات‌رسانی به کارتن‌خواب‌ها شده است، اما آدرس نقاطی که این اتوبوس‌ها در آن‌جا مستقر هستند اعلام نشده است؛ در حالی که در سال‌های قبل، در اوایل آبان‌ماه، لیستی از نقاط مشخص برای استقرار اتوبوس‌های اسکان اضطراری از طرف سازمان خدمات اجتماعی آماده و جهت انتشار در رسانه‌ها در اختیار آنها قرار می‌گرفت.