به بهای سلامت مردم؛ تجهیزات پزشکی فرسوده و کمبود قطعات، روند درمان را کند و خطرناک کرده است

اقتصاد۲۴- Ø³Ø§Ù„‌هاست تحریم‌ها، پا روی گلوی مردم گذاشته Ùˆ معیشتشان را تحت تأثیر قرار داده است. در این میان، اما کمتر کسی از تأثیر همین تحریم‌ها روی تجهیزات پزشکی سخن می‌گوید؛ تجهیزاتی Ú©Ù‡ به‌صورت مستقیم با جان بیمار سروکار دارد Ùˆ می‌تواند حیاتشان را تهدید کند.

درحالی‌که مهندسان پزشکی کشور از خرابی تجهیزات پزشکی و فقدان گارانتی کشور‌های اروپایی به‌دلیل تحریم‌ها گلایه دارند، راهکار کمیسیون بهداشت و درمان مجلس برای بهبود شرایط، استفاده کمتر از تجهیزات پزشکی است. سازمان غذا و دارو نیز اعتراف می‌کند فعال‌شدن مکانیسم ماشه هرچند از نظر حقوقی شامل اقلام بشردوستانه و پزشکی نمی‌شود، اما در عمل می‌تواند از طریق ایجاد محدودیت‌های بانکی، بیمه‌ای و حمل‌ونقل، روند واردات تجهیزات پزشکی را با مشکل مواجه کند.

 Ø§Ø² سوی دیگر، وضعیت برای تولیدکنندگان داخلی هم چندان مناسب نیست. مهندسان پزشکی Ú©Ù‡ برای حل مشکل واردات تجهیزات پزشکی سعی کردند روی پای خود بایستند Ùˆ دست به تولید اقلام مصرفی Ùˆ تجهیزات پزشکی بزنند، با انباشت مطالباتشان از بیمارستان‌ها مواجه شده‌اند Ú©Ù‡ موتور تولیدشان را متوقف Ùˆ امیدشان برای تزریق پول به جریان تولیدات خالی را تبدیل به ناامیدی کرده است.

بیمارستان‌ها ورشکسته‌اند

تحریم‌ها به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر تجهیزات پزشکی در ایران تأثیر گذاشته است. به شکل مستقیم می‌توان به واردنکردن دستگاه‌هایی مثل سنگ‌شکن کلیه اشاره کرد. تجهیزات این‌چنینی به دلیل داشتن قطعاتی که می‌توان از آن در صنایع هسته‌ای استفاده کرد، تحریم شده‌اند. به شکل غیرمستقیم نیز اثرات تحریم‌ها خودش را در فرسودگی تجهیزات پزشکی و نبود نمایندگی و قطعات، نشان می‌دهد. برای مثال نمایندگی زیمنس که بسیاری از دستگاه‌های‌ام‌آرآی و سی‌تی اسکن در ایران از این برند هستند؛ سال‌هاست در کشور ما نمایندگی ندارد و قطعات آن نیز موجود نیست.

یکی از استادان مهندسی پزشکی که در بیمارستان‌های بزرگ کشور نفوذ دارد و نخواست نامش در گزارش بیاید، از پدیده بحرانی ورشکستگی بیمارستان‌ها به «شرق» می‌گوید: «خیلی از بیمارستان‌ها عملا ورشکست شده‌اند. در حقیقت جز برخی موارد مصرفی مثل، نخ بخیه، چسب پانسمان، گاز استریل و... که جزء ملزومات بیمارستانی هستند، توانایی خرید و پرداخت سایر تجهیزات پزشکی را ندارند». او بدهی زیاد بیمارستان‌ها را از اثرات غیرمستقیم تحریم‌ها می‌داند و می‌گوید: «با اعمال تحریم‌های بیشتر، نفت سخت‌تر فروش می‌رود و بودجه بیمارستان‌های دولتی که از نفت می‌آید کاهش پیدا می‌کند؛ بنابراین سلامت به اولویت آخر می‌رسد».

۳۰۰ میلیارد بدهی فقط برای یک شرکت تولیدی

یک فرد آگاه به نقل از یکی از تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی نیز به «شرق» می‌گوید: «بدهی بیمارستان‌ها به تولیدکنندگان بسیار بالاست و اصلا توان پرداختی ندارند، مثلا یکی از تولیدکنندگان ۳۰۰ میلیارد تومان از یک بیمارستان بدهی دارد و بیمارستان می‌گوید پول نداریم». او ادامه می‌دهد: «در خوش‌بینانه‌ترین حالت، بیمارستان‌ها به‌جای پول، اوراق بهادار به تولیدکننده می‌دهند که بعد از چند سال نقد می‌شود. در این شرایط، تولیدکننده مجبور می‌شود این اوراق را با واسطه بفروشد».

بیشتر بخوانید:خطر مرگ بیماران خاص با مهر تأیید دولت؛ حذف ارز ترجیحی و کاهش ذخایر دارویی خشم عمومی را برانگیخت

این فرد آگاه در این مورد مثالی می‌زند: «یکی از تولیدکنندگان خرد را می‌شناسم که ۱۰ میلیارد اوراق را شش میلیارد فروخت و سه میلیارد تومان ضرر کرد. باید بدانید این بهترین حالت رسیدن به پول در بیمارستان‌های دولتی است و از پول نقد خبری نیست». «بیمارستان فقط حقوق پرسنل را پرداخت می‌کند»؛ این را یک تولیدکننده تجهیزات پزشکی به «شرق» می‌گوید و ادامه می‌دهد: «به‌واسطه یکی از دوستان متوجه شدم حجم زیادی پول به حساب دانشگاه علوم پزشکی واریز شده، اما فقط توانستند حقوق پرسنل دانشگاه را پرداخت کنند و هیچ تسویه‌حسابی با تولیدکنندگان نکردند. وضعیت بسیار خطرناک و غیرقابل تحمل است. این حجم از سو‌ءمدیریت، دامن همه فعالان حوزه تجهیزات پزشکی کوچک و بزرگ را گرفته و تمام کسب‌وکار‌های این حوزه با خطر ورشکستگی روبه‌رو هستند».

نگاتیو دستگاه MRI نداشتیم

درحالی‌که بیمارستان‌ها پول تولیدکنندگان را نمی‌دهند و نمایندگی و قطعات تجهیزات پزشکی در دسترس نیست، مهندسان پزشکی راهکار‌های جدیدی برای خدمت به بیماران یافته‌اند. این را مهندس پزشکی یک بیمارستان بزرگ دولتی به «شرق» می‌گوید: «بیشتر از هفت سال است قطعات پزشکی نداریم و ارتباط مان با نمایندگی‌ها قطع است. باید بگویم وضعیت از فرسودگی تجهیزات پزشکی گذشته، اما تیم مهندسان پزشکی بیکار نمانده‌اند، هر طور شده تجهیزات را تعمیر می‌کنند، داخل لامپ سیالیتیک اتاق عمل ال‌ای‌دی گذاشتند و حتی با راه‌حل‌های ابتکاری، هم‌زمان به ۲۰ تخت در زمان کرونا اکسیژن رساندند.

 Ø§Ù…ا تا Ú†Ù‡ زمان Ùˆ تا کجا می‌توان با این روش‌ها جان بیماران را نجات داد؟». «نگاتیو دستگاه MRI نداشتیم Ùˆ روی کاغذ شومیز، نتایج را چاپ می‌کردیم»؛ این را یک فرد مطلع در زمینه تجهیزات پزشکی به «شرق» می‌گوید. او هم نخواست نامش در گزارش بیاید: «چند سال پیش Ùˆ با بازگشت تحریم‌ها اوضاع تجهیزات پزشکی وخیم شد Ùˆ با مشکلاتی از این قبیل روبه‌رو شدیم Ú©Ù‡ روند درمان بیمار را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرد. امیدواریم اوضاع از این بدتر نشود Ùˆ به شرایط اضطراری‌تر دچار نشویم».

فرسودگی به قیمت جان بیمار

حالا سؤال این است که این بحران چگونه سلامت و جان مردم را هدف قرار می‌دهد؟ «عطیه» یک سالی است همسرش را از دست داده و در این مورد بیمارستان را مقصر می‌داند و توضیح می‌دهد: «همسرم به سرطان مبتلا شد و برای درمان مجبور به پرتودرمانی شدیم. اما پرتودرمانی روی او هیچ اثری نداشت و حالش بد و بدتر شد تا فوت کرد. همین بیماری را یکی دیگر از اقوام در شهر دیگری داشت و با پرتودرمانی درمان شد». عطیه معتقد است دستگاه پرتودرمانی بیمارستان خراب بود و علت مرگ شوهرش همین است؛ اتفاقی که دور از ذهن هم به نظر نمی‌رسد.

 Ø§Ùˆ می‌گوید: «حتما این موضوع را در دادگاه‌ها پیگیری می‌کنم». یکی از استادان علوم پزشکی مشهد هم در‌این‌باره به «شرق» می‌گوید: «اوضاع دستگاه‌های درمانی در بسیاری از بیمارستان‌ها افتضاح است. چندی پیش متوجه شدیم یکی از دستگاه‌های پرتودرمانی مشکل دارد Ùˆ به بیمار به اندازه کافی پرتو نمی‌رسد Ùˆ روند درمانی‌اش را مختل کرده است». یک پاتولوژیست هم در تأیید این صحبت‌ها توضیح می‌دهد: «در آزمایشگاه‌ها همین مشکل دیده می‌شود. در برخی موارد دستگاه‌ها دچار فرسودگی است یا بسیاری از کیت‌های آزمایشگاهی کیفیت مناسبی ندارد، بنابراین تشخیص پزشک دچار خطا می‌شود، داروی اشتباه تجویز می‌کند Ùˆ درمان بیمار با مشکل مواجه می‌شود Ùˆ سلامتی‌اش به خطر می‌افتد».

«بابک نیکومرام»، عضو انجمن جراحان عمومی ایران، درباره وضعیت تجهیزات پزشکی کشور توضیحات بیشتری می‌دهد. او به «شرق» می‌گوید: «ما امروز در بسیاری از مراکز درمانی و آموزشی کشور، به تجهیزات مدرن و استاندارد‌های روز دسترسی داریم و این واقعیت نباید نادیده گرفته شود. حتی برخی از بیمارستان‌های خصوصی درجه‌یک، با سرمایه مستقیم سهام‌داران و هیئت‌مدیره خود، تجهیزات بسیار مدرن و با کیفیت بالا خریداری کرده‌اند و از نظر تکنولوژی کمبود جدی ندارند». او، اما ادامه می‌دهد:

«نکته اینجاست که همین مراکز پیشرو نیز در مدل تعرفه‌گذاری دستوری امروز، با چالش مواجه شده‌اند؛ زیرا قیمت‌گذاری فعلی هزینه واقعی خرید، نگهداری، سرویس و نوسازی دوره‌ای دستگاه‌های های تِک را پوشش نمی‌دهد. در کنار این واقعیت، نمی‌توان نادیده گرفت که برخی مراکز، به‌ویژه آنهایی که یارانه دولتی ندارند، به دلیل فشار اقتصادی و امکان محدود بازگشت سرمایه در نوسازی به‌موقع تجهیزات عقب می‌مانند».

دستگاه فرسوده، علت خطای ناگهانی جراح

عضو انجمن جراحان عمومی ایران در ادامه توضیح می‌دهد: «نکته مهم این است که عدد واحدی برای عمر مفید تجهیزات پزشکی وجود ندارد. اما طبق مطالعات معتبر در آمریکا و کره جنوبی، متوسط عمر بسیاری از دستگاه‌های پرریسک جراحی، حدود ۱۰ تا ۱۶ سال است. وقتی عمر دستگاه از این بازه بیشتر شود، الزاما خطر زیادی جان بیمار را تهدید نخواهد کرد، اما احتمال افت کارایی دستگاه یا خطای ناگهانی آن بیشتر می‌شود.

بیشتر بخوانید:گیر کردن داروی هموفیلی با دو ماه تاریخ انقضا در گمرک

زمانی که ابزار جراحی در نقطه ایدئال نباشد، کنترل بافت، دقت، زمان عمل و ایمنی برای جراح، به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. اگرچه جراحان با تجربه تلاش می‌کنند این خطر را کاهش دهند، اما قطعا تجهیزات به‌روزتر، امنیت جان بیمار را بیشتر تأمین خواهد کرد». به عقیده او، مسئله اصلی امروز، نبود یک سیاست پایدار و مبتنی بر داده برای چرخه نوسازی است:

«اگر تعرفه‌گذاری درمان به‌جای مدل دستوری فعلی به صورت علمی و براساس هزینه واقعی باشد، مراکز غیردولتی و حتی آن بیمارستان‌های خصوصی درجه‌یکی که امروز هم بهترین تجهیزات را دارند، خواهند توانست روند نوسازی را استمرار دهند. باید مسئولان بدانند که نوسازی تجهیزات پزشکی هزینه اضافی نیست، سرمایه‌گذاری برای امنیت بیمار است. کیفیت درمان، به‌صورت مستقیم با کیفیت ابزاری گره خورده که در خدمت جان انسان‌هاست».

از رنگ چهره بیماری تشخیص داده شود، نه آزمایش!

با اینکه تا این میزان از وضعیت موجود نگرانند، اما نمایندگان مردم در مجلس، به کاهش مصرف توصیه می‌کنند به‌جای اینکه راهکاری برای خروج از این وضعیت در نظر بگیرند. «احمد آریایی‌نژاد»، عضو کمیسیون بهداشت مجلس، پیش‌تر درباره وضعیت تجهیزات پزشکی کشور گفته بود: «آمار دقیقی از فرسودگی تجهیزات پزشکی در دست نیست. هر تجهیزاتی عمر مفید مشخصی دارد و طبیعی است بعد از این مدت فرسوده و خراب شود. تجهیزات پزشکی کشور، از جهات مختلف، چون استفاده بیش از‌حد و کاربر غیرمتخصص دارد، فرسوده شده است».

 Ø¢Ø±ÛŒØ§ÛŒÛŒâ€ŒÙ†Ú˜Ø§Ø¯ ادامه می‌دهد: «در بسیاری از موارد احتیاجی به استفاده از تجهیزات پزشکی نیست Ùˆ برخی پزشکان از تجهیزات پزشکی به دلیل سود شخصی خود استفاده می‌کنند Ùˆ بیمار را بیهوده به آزمایشگاه می‌فرستند». این نماینده مجلس معتقد است: «نباید تجویز غیرضروری برای استفاده از دستگاه‌های پزشکی داشته باشیم، چون در این شرایط عمر مفید دستگاه‌ها بالاتر می‌رود Ùˆ کمتر احتیاج به خارج از کشور خواهیم داشت». او در ادامه راه‌حلی برای جلوگیری از فرسودگی تجهیزات پزشکی ارائه می‌دهد Ùˆ می‌گوید: «وقتی یک پزشک می‌تواند از رنگ ظاهر یک بیمار مشکل او را تشخیص دهد، Ú†Ù‡ احتیاجی به استفاده از تجهیزات پزشکی Ùˆ آزمایشگاه دارد».

فرسودگی بالای دستگاه‌های تصویربرداری و تجهیزات اتاق عمل

براساس آمار‌های موجود و اطلاعات دریافتی از سازمان غذا و دارو، بخش قابل توجهی از تجهیزات پزشکی کشور فرسوده یا از نظر فناوری قدیمی است. گزارش‌های میدانی از دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز نشان می‌دهد بسیاری از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی همچنان از تجهیزات نسل‌های گذشته استفاده می‌کنند که این موضوع به‌ویژه در حوزه‌های تصویربرداری، اتاق عمل و تجهیزات سرمایه‌ای محسوس است. طبق داده‌های رسمی، تاکنون بیش از ۵۱۲ هزار قلم تجهیزات و ملزومات پزشکی دارای مجوز (IRC) در کشور در هفت هزار و ۲۷۲ گروه کالایی در حوزه تجهیزات پزشکی ثبت شده است. در حال حاضر دو هزار و ۴۹۹ شرکت تولیدی و بیش از دو هزار و ۵۰۰ شرکت واردکننده در کشور فعال هستند. بر پایه گزارش‌های رسمی، اقلام مصرفی پزشکی تا حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد در داخل کشور تولید می‌شوند.

 Ù‡Ù…چنین، در حوزه تجهیزات سرمایه‌ای Ùˆ تجهیزات پزشکی پیشرفته، مانند دستگاه‌های تصویربرداری، پروتز‌های ارتوپدی Ùˆ ملزومات قلب Ùˆ عروق، همچنان وابستگی بالا به واردات وجود دارد. بیشترین حجم واردات از کشور‌های آمریکا، چین، آلمان، ژاپن Ùˆ کره جنوبی می‌شود Ú©Ù‡ عمدتا مربوط به تجهیزات پیشرفته Ùˆ فناوری‌محور است. همچنین در یک سال گذشته شش هزار Ùˆ Û¸Û´Û¶ پروانه صادراتی صادر شده Ú©Ù‡ نشان‌دهنده رشد نسبی در بخش صادرات ملزومات مصرفی Ùˆ ظرفیت‌های موجود در این حوزه است. کارشناسان تأکید دارند فعال‌شدن مکانیسم ماشه هرچند از نظر حقوقی شامل اقلام بشردوستانه Ùˆ پزشکی نمی‌شود، اما در عمل می‌تواند از طریق ایجاد محدودیت‌های بانکی، بیمه‌ای Ùˆ حمل‌ونقل، روند واردات تجهیزات پزشکی را با مشکل مواجه کند.

 ØªØ¬Ø±Ø¨Ù‡ سال‌های گذشته نیز نشان داده است در چنین شرایطی، شرکت‌های خارجی برای همکاری با ایران محتاط‌تر می‌شوند Ùˆ این مسئله می‌تواند تأمین تجهیزات حیاتی را با تأخیر Ùˆ افزایش هزینه همراه کند. در مجموع، هرچند ظرفیت تولید داخلی در سال‌های اخیر رشد داشته، اما فرسودگی تجهیزات موجود Ùˆ وابستگی بالا به واردات در بخش‌های پیشرفته، همچنان چالش اصلی نظام سلامت است. کارشناسان معتقدند برای کاهش این وابستگی، باید زنجیره تأمین داخلی در حوزه‌های فناورانه تقویت Ùˆ برنامه نوسازی تجهیزات درمانی با حمایت هدفمند دنبال شود.