اقتصاد۲۴- پس از حدود شش سال توقف در اصلاح قیمت سوخت، دولت از روز شنبه ۲۲ آذرماه سازوکار جدیدی برای توزیع بنزین در سراسر کشور اجرا میکند؛ طرحی که برخلاف افزایش ناگهانی قیمت در سال ۱۳۹۸، با هدف مدیریت تدریجی مصرف و بدون حذف سهمیههای فعلی طراحی شده است. در این مدل، سهمیههای یارانهای حفظ میشود و تنها مصرف مازاد یا سوختگیری با کارت جایگاه، مشمول نرخ سوم یعنی بنزین ۵۰۰۰ تومانی خواهد شد. این تصمیم در قالب مصوبه «استفاده حداکثری از کارت سوخت شخصی و جلوگیری از افزایش واردات بنزین» و به پیشنهاد وزارت نفت و سازمان برنامه و بودجه، در ۱۴ آبان تصویب و دوم آذرماه ابلاغ شده است.
بر اساس مدل جدید، سهمیه ماهانه خودروهای شخصی بنزینی بدون تغییر باقی میماند؛ یعنی ۶۰ لیتر بنزین با نرخ ۱۵۰۰ تومان و ۱۰۰ لیتر با نرخ ۳۰۰۰ تومان. تنها در شرایطی که مصرف از این سقف فراتر رود یا راننده از کارت سوخت جایگاه استفاده کند، نرخ ۵۰۰۰ تومانی اعمال میشود. دولت اعلام کرده این نرخ معادل حدود ۱۰ درصد هزینه خرید بنزین از پالایشگاههاست و همچنان فاصله معناداری با قیمت واقعی سوخت دارد.
مصرف روزانه بنزین در کشور به حدود ۱۳۵ میلیون لیتر رسیده، در حالی که تولید داخلی تنها ۱۱۰ میلیون لیتر است. این شکاف ۲۵ میلیون لیتری، ایران را ناچار به واردات گسترده بنزین کرده است؛ وارداتی که در سال جاری به حدود ۶ میلیارد دلار ارز نیاز دارد. رقمی که معادل بیش از یکونیم برابر کل یارانه نقدی سالانه مردم یا سرمایه لازم برای توسعه قابلتوجه زیرساختهای عمرانی کشور است. از سوی دیگر، هزینه هر لیتر بنزین وارداتی حدود ۶۶ هزار تومان و هزینه تولید داخلی آن حدود ۱۰ هزار تومان برآورد میشود؛ بنابراین حتی با نرخ جدید ۵۰۰۰ تومانی نیز دولت همچنان یارانه سنگینی پرداخت میکند.
کنترل مصرف، کاهش وابستگی به واردات، توسعه استفاده از کارت سوخت شخصی، تشویق به استفاده از خودروهای کممصرف و دوگانهسوز و ایجاد عدالت بیشتر در بهرهمندی از یارانه سوخت، اهداف اصلی این طرح عنوان شده است. دولت تلاش کرده با حفظ سهمیههای ارزانقیمت، فشار مستقیم بر عموم مردم وارد نکند و در عین حال، مصرف مازاد را هدفمندتر مدیریت کند.
در طرح جدید، سهمیه خودروهای شخصی بنزینی و همچنین خودروهای عمومی بنزینی بدون تغییر باقی مانده است. اما در مورد خودروهای دوگانهسوز، سهمیه دوم کاهش یافته؛ بهطوری که برای خودروهای شخصی دوگانهسوز، سهمیه ۳۰۰۰ تومانی نصف شده و به ۵۰ لیتر رسیده است. در خودروهای عمومی دوگانهسوز نیز سهمیه دوم از ۴۵۰ لیتر به ۲۲۵ لیتر کاهش یافته است. در مقابل، تبدیل خودروهای بنزینی به دوگانهسوز بهصورت کاملاً رایگان و با اولویت ناوگان حملونقل عمومی انجام میشود.
بیشتر بخوانید: قیمت جدید بنزین شکست خورد/ قاچاق سوخت همچنان میلیاردی ادامه دارد!
بر اساس مصوبه دولت، برخی خودروها از دریافت سهمیه ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی محروم هستند؛ از جمله خودروهای دولتی، خودروهای پلاک مناطق آزاد، خودروهای وارداتی با حجم موتور ۱۳۰۰ سیسی به بالا، خودروی دوم به بعد هر فرد و خودروهای نوشماره داخلی با قیمت کارخانهای بیش از یک میلیارد تومان. البته خودروهای صفرکیلومتر داخلی با قیمت زیر یک میلیارد تومان همچنان مشمول سهمیه یارانهای هستند؛ اصلاحیهای که برای رفع ابهامهای اولیه مصوبه اعمال شد.
بنزین آزاد یا همان سوختگیری با کارت جایگاه، با نرخ ۵۰۰۰ تومان عرضه میشود. این نرخ معادل ۱۰ درصد قیمت خرید دولت از پالایشگاهها اعلام شده و در صورت تغییر هزینههای تأمین، امکان بازنگری آن وجود دارد.
در این حالت، تنها یک خودرو از سهمیه ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی بهرهمند خواهد شد و سایر خودروها ماهانه ۱۶۰ لیتر بنزین با نرخ آزاد دریافت میکنند. مالک میتواند از طریق سامانه شرکت ملی پالایش و پخش، انتخاب کند کدام خودرو سهمیه ارزان داشته باشد.
برای جلوگیری از افزایش کرایهها، سهمیه تاکسیها و وانتبارهای بنزینی بدون تغییر باقی مانده است. خودروهای فعال در سکوهای اینترنتی نیز سهمیه مازاد دریافت میکنند و مابهالتفاوت نرخها پس از ثبت پیمایش، مستقیماً به حساب رانندگان واریز میشود. موتورسیکلتهای فعال در این سکوها نیز سهمیه جداگانهای خواهند داشت.
دولت تلاش کرده با اجرای نرخ سوم بنزین، بدون تکرار تجربه شوک قیمتی، مصرف سوخت را کنترل و فشار واردات را کاهش دهد. با وجود این، موفقیت این طرح به میزان همراهی مردم، کارآمدی سامانههای نظارتی و تحقق اهدافی مانند توسعه حملونقل عمومی و خودروهای کممصرف بستگی دارد؛ موضوعی که در ماههای آینده خود را در آمار مصرف و واردات بنزین نشان خواهد داد.