اقتصاد۲۴ـ سهام عدالت بهعنوان سبدی از سهام دولتی، با هدف تحقق عدالت اجتماعی، فقرزدایی و کاهش سهم دولت در شرکتهای بزرگ اقتصادی شکل گرفت. در سالهای گذشته، میلیونها ایرانی مشمول این طرح شدند و سهام عدالت به بخشی از دارایی آنها تبدیل شد. پس از فوت دارنده سهام، موضوع استعلام، انتقال و دریافت سود سهام عدالت به یکی از اصلیترین دغدغههای وراث تبدیل میشود؛ موضوعی که در صورت ناآگاهی از مسیرهای قانونی، میتواند با سردرگمی و تأخیرهای طولانی همراه شود.
امروز فرایند استعلام سهام فوتشدگان، بهویژه سهام عدالت، از طریق سامانههای رسمی بازار سرمایه انجام میشود و وراث میتوانند بدون مراجعههای مکرر حضوری، وضعیت سهام متوفی را پیگیری کنند.
سرمایهگذاری در سهام بورسی و غیر بورسی یکی از روشهای متداول افزایش و حفظ سرمایه است. بسیاری از افراد در طول زندگی خود اقدام به خرید سهام کردهاند و در نتیجه، بخشی از دارایی متوفیان را همین سهام تشکیل میدهد. عدم اطلاع وراث از وجود این داراییها یا بیاطلاعی از مراحل استعلام و انتقال، ممکن است باعث تضییع حقوق مالی آنها شود.
آشنایی با سازوکار استعلام سهام، مهلتهای قانونی دریافت سود و نحوه انتقال سهام عدالت، به وراث کمک میکند تا بدون مشکل، این دارایی را به نام خود ثبت و از منافع آن استفاده کنند.
برای سهام بورسی و سهام عدالت متوفیان، سامانهای اختصاصی راهاندازی شده است. درگاه یکپارچه ذینفعان بازار سرمایه به نشانی ddn.csdiran.ir، مرجع رسمی مشاهده و پیگیری وضعیت سهام فوتشدگان محسوب میشود. وراث با مراجعه به این سامانه میتوانند اطلاعات مربوط به سهام عدالت و سایر سهام بورسی متوفی را بررسی کنند.
برای استفاده از این سامانه، وجود برخی پیشنیازها ضروری است که مهمترین آن، ثبتنام یکی از وراث در سامانه سجام و در اختیار داشتن مدارک هویتی و حقوقی متوفی است.
قبل از ورود به سامانه و ثبت درخواست استعلام، وراث باید به چند نکته اساسی توجه داشته باشند:
سامانه سجام بستری است که با هدف تسهیل ارائه خدمات بازار سرمایه ایجاد شده و زیر نظر شرکت سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه فعالیت میکند. تمامی خدمات بورسی، از جمله سهام عدالت، بهنوعی به این سامانه متصل هستند.
وراث برای استعلام سهام فوتشدگان با کد ملی، بسته به نوع سهام، مسیر متفاوتی پیش رو دارند. سهام بورسی و سهام عدالت از طریق سامانه ddn.csdiran.ir قابل پیگیری است، اما سهام غیر بورسی نیازمند مراجعه حضوری خواهد بود.
در خصوص سهام بورسی و عدالت، وراث میتوانند شخصاً وارد سامانه شوند یا از طریق دفاتر پیشخوان دولت، استعلام را به نیابت انجام دهند. در هر دو روش، داشتن کد بورسی و ثبتنام در سجام الزامی است.
شناخت تفاوت میان این دو نوع سهام، از سردرگمی وراث جلوگیری میکند:
اگر هدف وراث، بررسی همه داراییهای متوفی باشد، پس از دریافت گواهی انحصار وراثت باید دادخواست «تحریر ترکه» از طریق دفاتر خدمات قضایی ثبت شود. اما در صورتی که فقط سهام بورسی و سهام عدالت مدنظر باشد، نیازی به این مرحله نیست.
در این حالت، یکی از وراث که در سامانه سجام ثبتنام کرده است، میتواند وارد درگاه یکپارچه ذینفعان بازار سرمایه شود و درخواست مشاهده سهام متوفی را ثبت کند.
فرایند استعلام سهام فوتشدگان ساختار مشخصی دارد و بهصورت مرحلهبهمرحله انجام میشود:
پس از تکمیل این مراحل، سامانه زمان مراجعه حضوری به کارگزاری یا بانکهای تعیینشده را اعلام میکند.
میزان سود و ارزش سهام عدالت متوفیان برای همه افراد یکسان نیست. این مبلغ به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله میزان اولیه سهام عدالت متوفی، وضعیت پرداخت سود در سالهای گذشته و اینکه آیا متوفی پیش از فوت، بخشی از سهام خود را فروخته است یا خیر.
به همین دلیل، مبلغ دقیق سهام عدالت هر متوفی فقط از طریق سامانه رسمی قابل مشاهده و استعلام است.
مهلت انتقال سهام عدالت و واریز سود آن به وراث، هر سال از سوی دولت اعلام میشود. وراث باید در بازه زمانی تعیینشده، مراحل قانونی را انجام دهند. در صورت تأخیر، سود سهام عدالت متوفی به دوره بعد منتقل خواهد شد.
برای مثال، در سال ۱۴۰۲، مهلت دریافت سود سهام عدالت فوتشدگان تا ۱۰ اسفند اعلام شد و عدم اقدام تا این تاریخ، باعث تعویق پرداخت سود شد.
برای تکمیل فرایند انتقال سهام عدالت متوفی، توجه به این موارد ضروری است:
در نهایت، انتقال سهام عدالت متوفیان معمولاً طی چند روز کاری انجام میشود. آگاهی از مراحل قانونی و پیگیری بهموقع، باعث میشود وراث بدون دردسر از حقوق مالی خود بهرهمند شوند و فرایند استعلام و دریافت سهام عدالت، بهدرستی به پایان برسد.