اقتصاد۲۴– انقلاب صنعتی چهارم همان انقلاب عصر ما است که به گفته کارشناسان از سال ۲۰۱۵ آغاز و تا سال ۲۰۳۰ به نقطه اوج خود خواهد رسید، انقلابی که باید دید ایران چگونه می‌تواند با آن همراه شود؟ آیا مانند انقلاب‌های صنعتی گذشته ایران با رویکرد مقابله‌ای از بروز آن در کشور جلوگیری می‌کند و یا می‌تواند حتی به عنوان یک کشور خلاق حرفی برای گفتن داشته باشد؟
انقلاب صنعتی چهارم چهارمین دوره اصلی از بدو انقلاب صنعتی است. این دوره با اشاعه فناوری‌هایی فاصله میان سپهر‌های فیزیکی، رایانشی و زیستی را کمرنگ یا حذف می‌کنند. این دوره با ظهور فناوری‌های نوین در چند حوزه رباتیک، هوش مصنوعی، زنجیره بلوکی، نانوتکنولوژی، پردازش کوانتومی، زیست فناوری، اینترنت اشیا و خودرو‌های خودران همراه است. این انقلاب، کل نظام تولید، مدیریت و حکمرانی را در هر صنعت و هر کشوری متحول می‌کند.
اما تفاوت این انقلاب با انقلاب‌های پیش از خود در این است که ابزار‌های آن برای پیاده سازی راحت‌تر از گذشته در دسترس است هر چند این مسئله به خودی خود کافی نیست. آنچه مهم است ذهن جمعی یک جامعه برای پذیرش تحولات نوین است.
موضوعی که علی اکبر فرهنگی استاد ارتباطات و مدیریت در خصوص آن گفته است: «هنوز هم خیلی از نهاد‌های ما در برابر صنعتی شدن مقاومت می‌کنند. ما صنعت را برای اینکه گره گشای تمام شئون زندگی باشد نیاوردیم. صنعت را وارد کردیم تا تفنگ خوبی داشته باشیم. ژاپنی‌ها خیلی خوب صنعت را از غرب گرفتند و آن را در فرهنگ خود ترکیب کردند، چون فرهنگ ژاپنی‌ها با صنعتی شدن بیگانه نبود. آن‌ها روحیه سامورایی را که بر فرهنگ ژاپن حاکم بود به کارخانه‌ها منتقل کردند، اما ما روحیه جوانمردی و لوطی گری را که «فتیان» می‌گفتند و از قدیم داشتیم نتوانستیم به کارخانه منتقل و با عصر جدید ترکیب کنیم و این دو همواره در مقابل هم قرار داشتند؛ به جای اینکه همدیگر را تقویت کنند با هم تقابل داشتند و هنوز هم دارند.»
این شاید به معنای آن است که اساساً برای پذیرش هر تحولی نیازمند آن هستیم تا از مجرای علوم انسانی تحولات اقتصادی را در یک جامعه نهادینه کنیم موضوعی که شاید در انقلاب صنعت چهارم هم باید به آن توجه کرد.
فرصتی که ایران در انقلاب چهارم صنعتی دارد
در همین زمینه پیمان مولوی کارشناس اقتصادی در گفتگو با اقتصاد ۲۴ می‌گوید: نکته امید بخش در انقلاب چهارم صنعتی برای کشور ما این است که با توجه به تغییرات رخ داده در جهان، ابزار آلات تحول راحت‌تر از انقلاب صنعتی گذشته در اختیار ما قرار داشته باشد. برای مثال در حوزه‌های نوآورانه مانند بلاکچین، هوش مصنوعی و... راحت‌تر می‌توان با ابزار موجود به آن ورود کرد.
وی می‌افزاید: شاید جالب باشد بدانید طبق آخرین گزارش‌ها کشور آلمان نخستین اقتصاد نوآور در جهان است، اما در رتبه‌های دوم و سوم ۲ کشور از آسیا یعنی کره جنوبی و سنگاپور قرار دارند. ایالات متحده در حوزه اقتصاد‌های نوآورانه در رتبه نهم قرار دارد و چین برای اولین بار به رتبه پانزدهم رسیده و ژاپن به رتبه دهم سقوط کرده است. این نشان می‌دهد تغییر و تحولات به گونه‌ای است که ما هم می‌توانیم فاصله‌ها را در این زمینه کاهش دهیم.
مولوی با بیان اینکه مشکل ما در ایران ابزار نخواهد بود، اظهار می‌کند: هر چند زیرساخت‌های توسعه در این زمینه از جمله آی سی تی بسیار مهم است، اما آنچه که بسیار مهم است تغییر نگرش ما نسبت به اقتصاد نوآورانه است. باید در کشور ما به صورت جمعی ذهن‌های افراد جامعه و تصمیم سازان دچار دگرگونی شود.
ذهن جمعی برای انقلاب نوآوری آماده است؟
این کارشناس اقتصادی می‌گوید: نوآوری با خود استقلال می‌آورد و به رفع تبعیض کمک خواهد کرد. اقتصاد نوآورانه به ما اجازه می‌دهد با رانت مقابله کنیم. اما سوال کلیدی این است که به صورت ذهنی اقتصاد ما این آمادگی را دارد که بر مبنای آن حرکت کند؟
مولوی می‌افزاید: در دنیا شرکت‌های بزرگی مانند آمازون، اپل و یا علی بابا در چین بسیار بزرگ‌تر از شرکت‌های ۲۰ سال پیش هستند و بسیاری از کسب و کار‌های دیگر را تحت تاثیر خود قرار دادند، اما آیا جامعه با همه اجزای آن اجازه شکل گیری و تغییر در فضای کسب و کار‌های جدید را خواهد داد؟
وی خاطرنشان می‌کند: در همین سال‌های اخیر بسیار با ورود کسب و کار‌های جدید مانند تاکسی‌های اینترنتی مقابله شد و این به معنای آن است که در بعضی موارد درکی از جایگاه‌های جدید در اقتصاد نداریم و این ناشی از عقب ماندن ذهن‌ها از تحولات جدید است.
مولوی تاکید می‌کند: بسیاری از روش‌های نوین در دنیای جدید ظهور پیدا کرده است که به طور کلی مدیریت شهری و بسیاری از حوزه‌های مدیریتی را می‌تواند تغییر دهد.
سرمایه گذاری برای عبور از دوران گذار انجام شده است؟
مولوی با بیان اینکه باید دید چه میزان برای آینده سرمایه گذاری صورت می‌گیرد؟ اظهار کرد: بخشی از این سرمایه گذاری برای آینده مبتنی بر سرمایه گذاری بر آموزش است. یکی از مشکلات اساسی ما فاصله زیادی است که آموزش ما با آموزش در جهان دارد. این آموزش معطوف به پایتخت نمی‌شود باید کمک کنیم با عدالت آموزشی در دورترین نقاط کشور نیز بچه‌ها را برای آینده نوآورانه پرورش دهیم.
وی در پاسخ به این سوال که آیا سرمایه گذاری برای دوران انتقال از دوره قبل به دوره جدید انجام شده یا خیر؟ می‌گوید: با توجه به مشکلات اقتصادی و معیشتی که گریبان کشور را گرفته است باید گفت که سرمایه‌گذاری در این حوزه کمتر شده است. هرچند اقداماتی صورت گرفته است، اما با توجه به مشکلات اقتصادی این نوع سرمایه گذاری‌ها کاهش یافته است. کافی است که شاخص‌های اقتصادی خود را با کشوری مانند ترکیه مقایسه کنیم که در همه آن‌ها از این کشور عقب هستیم.
این کارشناس اقتصادی تاکید می‌کند: باید به فاصله سرمایه گذاری در حوزه زیر ساخت‌ها هم توجه داشته باشیم. در واقع باید گفت کشوری که تولید ناخالص داخلی آن درجا می‌زند برای سرمایه‌گذاری در حوزه کسب و کار‌های نوآورانه دست بسته‌ای خواهد داشت بنابراین شاخص‌های اقتصادی بسیار در این بحث مهم است.
مولوی یادآور می‌شود: در واقع سرمایه گذاری خود عاملی است که باعث رشد ایده‌های نوآورانه در اقتصاد می‌شود و این چرخه با ارتباطات خوب بین المللی تکمیل می‌شود. وقتی در ابتدایی‌ترین نیاز‌های اولیه باشیم بی‌تردید جا برای سرمایه گذاری در این حوزه‌ها تنگ می‌شود.