اقتصاد24-امیرحسین احمدی- عفت رییسی سرحدی درباره وضعیت تولید عسل در ایران در گفت‌وگو با اقتصاد24 گفت: صنعت زنبورداری بعد از انقلاب رونق خوبی گرفت که دو دلیل عمده داشت اول اینکه جمعیت تحصیلکرده جوان نیروی آماده ای برای این صنعت فراهم کرد و بحث دیگر عدم وابستگی زنبورداری به سرمایه زیاد یا ساخت و ساز ویژه بود و با یک سرمایه متوسط می شود این صنعت زودبازده را راه اندازی کرد. حتی روستاییانی که به حاشیه شهرها رفتند به دلیل عرقی که به کشاورزی داشتند این صنعت کم هزینه را در روستاها راه اندازی کردند.
وی افزود: اما به موازات این افزایش نیرو در این صنعت مراتع و زیرساخت های پرورش زنبور عسل با وجود پیگیری ها، جدی دنبال نشد و تولید عسل در کشور ما دچار تناقضی است که به موازات رشد زنبورستان ها، علیرغم مراجعات و پیگیری ها، امکاناتی به این بخش اضافه نشده و از طرف وزارت جهاد کشاورزی هم حمایتی صورت نگرفته است، در عین اینکه برای صنعت زنبورداری نیز ردیف مشخصی در بودجه تعیین نشده است. دو مسئله مهم وجود دارد؛ اول اینکه در حرفه زنبور داری در کشور ما چون شرایط کار به گونه ای است که نیاز به ساخت و ساز و سرمایه گذاری سنگین ندارد هر فردی می تواند 50 کندو بخرد و از شغل دیگری به حرفه زنبورداری بیاید یا زنبورداری شغل دومش باشد و انتظار دارد که این 50 کندو بتواند زندگی اش را اداره کند و توقعاتش را از حداقل معیشت برآورده کند.
رییس سابق اتحادیه زنبورداران همچنین بیان کرد: به موازات آمدن این افراد به این حرفه، بودجه ای برای آن در نظر گرفته نشده است و تسهیلاتی که داده می شود عملا بدون نظارت اتحادیه زنبورداران است، نکته ای که در سایر بخش های کشاورزی از جمله در حوزه دام و طیور در حال ساماندهی است اما در پرورش زنبور عسل هنوز اعطای تسهیلاتی که بر اساس اطلاعات کارشناسی باشد صورت نگرفته است و بحث هایی مثل آمایش سرزمین و مزیت سنجی در نظر گرفته نشده است. برای مثال فردی بیکار است و می رود وام زنبورداری می گیرد بدون اینکه به این نکته توجه شود که آیا این فرد آموزش های کافی برای پرورش زنبور را دیده است و به نکته دیگری که توجه نمی شود این است که آیا شرایط اقلیمی کشور ما ظرفیت این همه زنبور را دارد؟
در حال حاضر شرایطی طوری است که مثلا فردی بیکار است و می‌رود وام زنبورداری می‌گیرد بدون اینکه به این نکته توجه شود که آیا این فرد آموزش‌های کافی برای پرورش زنبور را دیده است؟
زنبورداری نیاز به تشکیلات کارشناسی دارد
رییسی سرحدی ادامه داد: در سال اول انقلاب تعداد کندوهای ما 600 تا 700 هزار بود اما امروز نزدیک به 7 میلیون کندو در کشور وجود دارد که 30 درصد از این تعداد هر ساله پاییز تلف و دوباره در فصل بهار احیا می شوند که خود این مسئله باعث افزایش هزینه است.
رییس هیات مدیره کانون علم، فن و دانش صنعت زنبور عسل بیان کرد: ما باید ببینیم وقتی که این همه فرد که به حرفه زنبورداری گرویدند به موازات آنها تشکیلات کارشناسی که اینها را هدایت کند بیشتر شده است؟ اما واقعیت این است که این مسئله کماکان سرجای خود باقی است؛ یعنی زمین های کشاورزی بیشتر نشده اند و به علت فرسایش خاک، از بین بردن جنگل ها و مراتع، استفاده بی رویه از سموم و و آفت کش ها و قرنطینه کردن یکسری مراتع توسط دستگاه ها روز به روز عرصه برای چرای زنبور عسل را محدودتر کرده است و شرایط اقلیمی از جمله کم بارشی، ریزگردها و نوسانات جدی دما تاثیرات خود را بر تولید عسل گذاشته اند.
سند راهبردی صنعت زنبورداری پس از 40 سال در حال تدوین است
وی ادامه داد: با این حال در چند ماهه اخیر سند راهبردی صنعت زنبور عسل در حال آماده سازی است و مایه خوشحالی است که این سند پس از چهل سال در حال نوشتن است اما باید دانست که ضمانت اجرایی این سند برنامه ریزی صحیح است تا این سند مثل سندهای توسعه مشاغل یا پایان نامه ها در کشوها بایگانی نشود.
افزایش 143 برابری محصولات کشاورزی با توسعه صنعت زنبورداری
رییسی سرحدی تاکید کرد: واقعیت این است که زنبورداری یک صنعت گرده افشان است که بر کشاورزی تاثیر مستقیم دارد؛ نکته ای که از دید بسیاری از برنامه ریزان کشاورزی پنهان مانده است، چرا که پرورش زنبور تنها منجر به تولید عسل نمی شود بلکه مسئله اساسی این است که فعالیت اصلی زنبور عسل گرده افشانی است که باعث افزایش 143 درصدی تولیدات کشاورزی در کشورهای توسعه یافته شده است و رقم این افزایش محصول در کشور ما 90 برابر است که در این سطح افزایش هم از ظرفیت های این حشره به خوبی استفاده نمی‌شود. در حالی که باغداران تا مدت ها اجازه چنین کاری را به زنبورداران نمی‌دادند که البته امروز اوضاع کمی بهتر شده است. در آمریکا هر کندو بین 200 تا 250 دلار برای چند روز گرده افشانی به باغدار اجاره داده می شود و درآمد زنبوردار تنها تولید عسل یا دریافت وام نیست بلکه سعی می کند که کندوهایش را قوی کند نه اینکه به مزارع ببرد و بابت آن پول بگیرد.
آفت کش ها، آفت پرورش زنبور هستند
رییس سابق اتحادیه زنبورداران با بیان اینکه استفاده از سموم و آفت کش ها تاثیرات جدی بر پرورش زنبور دارند گفت: وزارت جهاد کشاورزی یا واردکنندگان باید سموم یا آفت هایی را وارد کنند که کمتر به زنبور عسل صدمه می زند. سال ها است در اتحادیه اروپا و کشورهای توسعه یافته اجازه ورود سمومی که به زنبور عسل ضرر می زنند را نمی دهند اما این بحث در کشور ما دیده نشده است و چندان مهم در نظر گرفته نمی شود.
وی با تاکید بر اینکه یکی از معیارهای اصلی توسعه کشاورزی و امنیت غذایی، زنبور است اظهار کرد: اگر شرایط جوی مساعد باشد و دولت حمایت های لازم را انجام دهد میانگین متوسط برداشت عسل در کشور ما از هر کندو 13 تا 14 کیلو در سال است ولی واقعیت این است که در چند سال اخیر هیچ وقت میسر نشده است که زنبورداران بتوانند 13 کیلو از هر کندوی خود برداشت کنند و میانگین برداشت از هر کندو سالانه 5 تا 6 کیلو است و اگر زنبورداری توانسته است بیش از این مقدار تولید کند به صورت موردی است در حالی که در کشورهای دیگر میانگین برداشت عسل بین 20 تا 25 کیلو از هر کندو است که ما با آن فاصله زیادی داریم.
زنبوردار سرمایه در گردش ندارد و سرمایه اش روز به روز محدودتر می شود؛ هزینه های حمل و نقل بالا است و نهاده ها نیز گران هستند؛ برای مثال دارو های مبارزه با کنه بسیار گران هستند؛ زنبور هم مثل هر جنبنده دیگری نیاز به نهاده و تیمار دارد اما آن زمانی که قیمت ارز 3 هزار تومان بود زنبورداران برای خرید دارو و نهاده با مشکل روبرو بودند چه رسد به امروز که قیمت ارز به 11 هزار تومان رسیده است
زنبورداری به محیط زیست آسیب نمی زند
رییسی سرحدی همچنین بیان کرد: در هیچ جای دنیا مثل کشور ما، مراتع در قرنطینه نیستند؛ برای مثال در کشور ما سازمان محیط زیست ناگهان پرورش زنبور در یک ارتفاع معین را محدود می کند در حالی که نمی دانند زنبورداران ما در ارتفاع های بالاتر در حال برداشت عسل هستند و باید این نکته را یادآوری کرد که صنعت زنبور عسل از معدود صنایعی است که نه تنها به محیط زیست هیچ آسیبی نمی رساند بلکه عاملی مهم برای جلوگیری از فرسایش خاک و افزایش میزان گونه های گیاهی در حال انقراض است.
ابزار آلات تولید شده برای صنعت زنبور، ظرفیت صادرات دارند
وی ادامه داد: زنبوردار سرمایه در گردش ندارد و سرمایه اش روز به روز محدودتر می شود؛ هزینه های حمل و نقل بالا است و نهاده ها نیز گران هستند؛ برای مثال دارو های مبارزه با کنه بسیار گران هستند؛ زنبور هم مثل هر جنبنده دیگری نیاز به نهاده و تیمار دارد اما آن زمانی که قیمت ارز 3 هزار تومان بود زنبورداران برای خرید دارو و نهاده با مشکل روبرو بودند چه رسد به امروز که قیمت ارز به 11 هزار تومان رسیده است؛ وقتی هم که زنبور درمان نشود قیمتش کاهش پیدا می کند که همین امر تاثیر خود را برمیزان تولید عسل می گذارد.
رییس هیات مدیره کانون علم، فن و دانش صنعت زنبور عسل با اشاره به اینکه در این سال ها در تولیدات ابزار آلات برای پرورش زنبور عسل اقدامات خوبی صورت گرفته ابراز کرد: افرادی هستند که با توجه به الگوی شرایط بومی کشورمان و به دست آوری دانش روز و ارتباطاتی که دارند، کندوهای نوینی تولید کرده اند و ما در تولید ابزارآلات و کندو رشد خوبی داشتیم، اما باید از این افراد حمایت شود تا واحدهایشان به عنوان کارگاه شناخته شوند و تسهیلات بگیرند و باید امکاناتی باشد که فعالیت هایشان تجاری سازی و برندسازی شوند تا به دست تولیدکنندگان داخلی برسند یا حتی محصولات خود را صادر کنند چرا که ابزارآلات تولیدی ما قابل رقابت با محصولات مشابه کشورهای دیگر است و کیفیت ابزارآلات تولید شده در داخل با نمونه های مشابه ساخته شده در آلمان هیچ تفاوتی ندارند.
تسهیلات اعطایی بانک ها به صنعت زنبورداری نیازسنجی نمی شود
وی با اشاره به تسهیلاتی که بانک ها به زنبورداران می دهند گفت که تسهیلاتی که داده می شود باید نیازسنجی شود و مسئله ما با بانک ها از قبل هم همین بوده است چرا که باید ببینیم تسهیلاتی که اعطا می شود باید بر اساس نیاز در بخش تولید صرف شود یا بخش ساخت ابزار یا آموزش برای توسعه محصول؛ نه اینکه هرکس به دنبال شغل بود به او وام زنبورداری دهند و او هم تعدادی کندو بگیرد و در نهایت به دلیل اینکه کارش کارشناسی نیست در نهایت متضرر شود.
تولید عسل‌های خارج از سیستم زنبورداری بسیاری از زنبورداران را نگران کرده است چرا که باعث می‌شود عده‌ای متخلف روز به روز فربه‌تر شوند و زنبورداران در مضیقه قرار گیرند و عسل‌هایی تولید شوند که حتی زنبور را ندیده‌اند و با تولید چنین عسل‌هایی عسل زنبورداران به خوبی به فروش نمی‌رسد
زنبورداری از عوامل اصلی توسعه کشاورزی است
رییس سابق اتحادیه زنبورداران یادآور شد که اگر ما عضو فائو هستیم باید به مسائلی که در بخش کشاورزی اهمیت دارد توجه کنیم و از آنها تمکین کنیم؛ فائو سال هاست اطلاع می دهد که استفاده از خیلی از سموم و آفت کش ها به دلیل اینکه به ضرر زنبور عسل است درست نیست و خط تولید این سموم را از کار انداخته است.
وی با تاکید بر اینکه باید نگاهی علمی و کامل به پرورش زنبور عسل داشت گفت: باید بگوییم زنبورداری را تقویت می کنیم به دلیل آن که محور توسعه کشاورزی در کشور ماست و امنیت غذایی ما را تامین می کند. از طرفی تولید عسل های خارج از سیستم زنبورداری بسیاری از زنبورداران را نگران کرده است چرا که باعث می شود عده ای متخلف روز به روز فربه تر شوند و زنبورداران در مضیقه قرار گیرند و عسل هایی تولید شوند که حتی زنبور را ندیده اند و با تولید چنین عسل هایی عسل زنبورداران به خوبی به فروش نمی رسد.
استاندارد، راه حل حذف عسل های نامرغوب از بازار
رییسی سرحدی ادامه داد: راه حل این مشکل الزامی شدن استاندارد عسل است و در این‌باره قول هایی داده شده و استاندارد شدن عسل به نفع مصرف کننده است چرا که می تواند عسل مرغوب از غیر مرغوب را بشناسد و با خیال راحت عسل تهیه کند.
وی اظهار کرد: فروشگاه های زنجیره ای بزرگ هم که با سرمایه داران بزرگ به عرصه آمدند از هر تولید کننده عسل برای فروش عسل در فروشگاه 50 درصد سهم می خواهند که برای تولیدکننده عسل به صرفه نیست و فروشگاه های زنجیره ای هم از تولیدکننده و هم از مصرف کننده عسل سود می گیرند.
ملکه‌های وارداتی بلای جان زنبورهای ایران
رییس هیات مدیره کانون علم، فن و دانش زنبور عسل با اشاره به قاچاق ملکه زنبور عسل گفت: اتحادیه و کانون علم، فن و دانش زنبور عسل با ورود ملکه زنبور عسل به طور کیفی و چمدانی مخالف است چرا که زنبور عسل مانند گاو یا گوسفند نیست بلکه میلیون ها سال زنبور در این اقلیم زیست کرده و با شرایط آن آمیخته شده و یکی از خاستگاه های زنبور در دنیا، ایران است.
ملکه‌های وارداتی در شرایط قرنطینه وارد نمی‌شوند لذا ناقل بیماری هستند و بسیاری از بیماری‌های زنبور عسل که در کشور ما سابقه نداشته است اکنون به زنبورها سرایت کرده است
رییسی ادامه داد: حتی اگر واردات زنبور نیاز باشد باید اتحادیه، انجمن علمی و کانون علم و فن و اساتید بزرگ زنبورداری این ملکه ها را بررسی کنند چرا که اگر ملکه ای بخواهد وارد شود نباید اینگونه باشد که سریعا به دست تولیدکنندگان برسد در حالی که در اقلیم های مختلف آزمایش نشده است.
وی با اشاره به اینکه ملکه های وارداتی در شرایط قرنطینه وارد نمی شوند گفت: این ملکه ها ناقل بیماری هستند و بسیاری از بیماری های زنبور عسل که در کشور ما سابقه نداشته است اکنون به زنبورها سرایت کرده است چرا که ملکه های وارداتی پس از یکسال با زنبورها همخون می شوند و عملا نسل دوم زنبور از بین می رود.