اقتصاد۲۴ - بانکداری الکترونیک به عنوان یک نیاز و موتور حرکتی اقتصاد در دولت الکترونیک است که دور شدن از آن نه تنها جلوی پیشرفت کشور‌ها را می‌گیرد بلکه روند حرکت اقتصاد کشور‌ها را معکوس کرده و لطمات جبران ناپیذیری را وارد خواهد کرد.
ویروس کرونا با همه تبعات ناخوشایندی که در جامعه می‌گذارد، اما فرصت تحقق ایده بانک‌های مجازی در ایران را زنده ساخت. کووید ۱۹ چهره جهان و شکل فعالیت‌ها را عوض کرده و بی‌تردید دنیا به روز‌های قبل از کرونا بازنخواهد گشت.
شیوع ویروس کرونا گرچه در اصل ایامی ناخوشایند برای کشور و هموطنان است، اما در برخی مواقع این تهدید را به فرصت تبدیل کرد. بانکداری الکترونیک و ارائه خدمات غیر حضوری را می‌توان از این دسته خدمات و طرح‌ها در کشور عنوان کرد که با همه گیری ویروس کرونا و لزوم در خانه ماندن مردم و دریافت خدمات بر بستر اینترنت و همچنین افزایش خطر ابتلا با مراجعه به شعبه بانک برای کارمندان و مشتریان، موجب شد تا هم بانک‌ها با استفاده بهینه از این فرصت، کیفیت خدمات غیر حضوری خود را بهبود ببخشند و هم پله‌ای باشد برای جهش و ارایه بیشتر خدمات بانکی بر بستر الکترونیک و غیر حضوری.
به همین دلیل بانک‌ها خدماتی از جمله دریافت صورتحساب، خرید شارژ، انتقال پول در قالب کارت به کارت، انتقال وجه بین بانکی، پرداخت اقساط، قابلیت مدیریت حساب‌ها و بودجه ریزی و خدمات دریافت گواهی تمکن مالی، پرداخت قبوض را به صورت غیر حضور به مشتریان خود ارایه می‌دهند.
همچنین کارت به کارت، خرید شارژ، پرداخت قبوض، استعلام و پرداخت تسهیلات، پرداخت خلافی خودرو، پرداخت عوارض خروج از کشور، امور خیریه، ارائه رمز یکبار مصرف اول و دوم، امکان سفارش و آماده سازی کارت هدیه، خرید شارژ و خرید بلیت اتوبوس‌های بین شهری و هواپیما و ... نیز از دیگر خدمات غیر حضوری است که دریافت این خدمات نیاز به حضور و مراجعه به شعبه ندارد.
کرونا و خدمات ضعیف بانکداری الکترونیکی
هرچند این اقدامات نیز قبل از شیوع این بیماری از سوی بانک‌ها خدمت رسانی می‌شد، اما به دلیل برخی ضعف‌ها، کاربران با مشکلات زیادی مواجه می‌شدند.
امروز هم برخی از این چالش‌ها در این فضای پرملتهب و نگران کننده وجود دارد. از این رو مشتریان برای کار‌های بانکی خود در بیشتر مواقع باید حضور فیزیکی در شعب بانکی داشته باشند.
این درحالی است که کارمند یکی از بانک‌های دولتی تهران می‌گوید: باید فرهنگ‌سازی شود تا مردم در شرایطی که کروناویروس جان بسیاری از هموطنان را گرفته است، کمتر به بانک‌ها مراجعه کنند و امور بانکی خود را به صورت غیرحضوری و با کمک نرم‌افزار‌ها انجام دهند. حضور مردم در بانک‌ها برای مشتریان و کارکنان بانک‌ها خطرناک است و مراجعه‌کنندگان به بانک‌ها باید به این مساله بسیار مهم توجه جدی داشته باشند.
بیشتر بخوانید: بانک‌ها عامل فقیر شدن طبقه متوسط در ایران هستند؟/ سفته بازانی که به اندازه یک دولت قدرت دارند
حضور مردم در بانک‌ها در شرایطی که تاکید می‌شود، از تجمع در مکان‌ها پرهیز شود، بسیار مورد گلایه کارمندان و روسای بانک‌ها است.
در این زمینه رییس همین بانک می‌گوید: خدمات نوین بانک‌ها به شکلی است که تقریبا می‌توان گفت نیازی به حضور مردم در بانک‌ها نیست و مردم می‌توانند با کمک نرم‌افزار‌ها و همچنین اینترنت امور بانکی خود را انجام دهند. مردم در این شرایط به کمک موبایل بانک‌هایی که در اختیار دارند علاوه بر عدم استفاده از پول نقد و مراجعه به خودپرداز، نیازی به استفاده از ابزار فیزیکی کارت بانکی ندارند و می‌توانند با همان موبایل‌بانک، وجه موردنظر را به هر حسابی که می‌خواهند انتقال و خرید خود را انجام دهند.
وی درباره وضعیت افراد کم سواد و بی سواد عنوان کرد: این افراد می‌توانند با کاتالوگ‌های آموزشی که از سوی بانک‌ها ارائه شده است، از نحوه و شرایط خدمات اینترنتی و نرم‌افزار‌های بانکی مطلع شوند.
بانکداری الکترونیک لازم، اما باید هدفمند باشد
اما این تمام ماجرای مردم و خدمات بانکی نیست. هستند افرادی که از کمترین علم برخورداری از تکنولوژی صنعت بانکداری الکترونیک بی بهره هستند و این ضعف در فرهنگ سازی را نشان می‌دهد.
یکی از مشتریان همین بانک دولتی در تهران که مدرس زبان ادبیات فارسی در یکی از دانشگاه‌ها است در همین رابطه می‌گوید: سرعت انجام کار، سهیم شدن در اطلاعات، حفظ ارتباطات تجاری و هدایت مبادلات بازرگانی به وسیله شبکه‌های ارتباطی، امروزه به صورت یک اصل تردید ناپذیر موفقیت در بازار درآمده است که از سوی دیگر ضعف در هر کدام از این گزینه‌ها تهدیدی برای نظام بانکی است.
این مشتری در بانک ادامه داد: بخشی از مشتریان بانکی را افراد بازنشسته با سنین بالا تشکیل می‌دهند که حتی فاقد یک کارت بانکی هستند این موضوع بحران بهره گیری از خدمات بانکداری الکترونیکی را پیچیده‌تر می‌کند.
به گفته این کاربر بانکی، هرچند کارشناسان بر این باورند، بانکداری مجازی می‌تواند پیشران تحولات گسترده حوزه فناوری بانکی بوده و بانکداری کشور را برای شروع بستری جدید و مبتنی بر چابکی، مشتری‌گرایی و تحول مستمر هدایت کند، اما باید پذیرفت برخی ضعف‌ها مانع از توسعه در این بخش می‌شود.
این استاد دانشگاه معتقد است؛ شیوه نوین در ارائه خدمات بانکی که ارتباط بسیار نزدیکی با فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد، ازجمله عوامل بسیار مهم در ایجاد مزیت رقابتی برای بانک‌ها و جذب مشتریان و رضایتمندی آن‌ها است.
موانع توسعه بانک الکترونیکی در کشور
ابراهیم حقیقت پور کارشناس ارشد بانکداری الکترونیک دررابطه با موانع توسعه این صنعت در کشور می‌گوید: هرچند شبکه بانکی کشور با درک جایگاه و اهمیت فناوری اطلاعات در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی را در بخش سخت‌افزار، نرم‌افزار و بستر‌های ارتباطی و مخابراتی انجام داده و جایگاه آن گسترده‌تر از قبل شده، اما باید موضوع دسترسی آسان به این خدمات نیز لحاظ شود.
حقیقت پور می‌افزاید: هر چند سیستم جدید تجارت و کسب و کار و بانکداری الکترونیکی می‌تواند دقت و سرعت پردازش را به طور قابل ملاحظه‌ای بالا برد، ولی در ایران با مشکلات و محدودیت‌هایی از قبیل مشکلات زیرساخت‌هایی اساسی نظیر برق، مخابرات، ماهواره و فراهم‌آورندگان خدمات اینترنت، و دسترسی به اینترنت مواجه است.
وی تصریح می‌کند: شناخت مشکلات و محدودیت‌ها، به برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران کشور که قصد گسترش و توسعه تجارت الکترونیکی و بانکداری الکترونیکی در کشور را دارند، کمک خواهد کرد تا برنامه جامعی را برای این منظور تدوین نمایند.
به اعتقاد این کارشناس، یک بعد دیگر این قضیه مربوط به دانش عمومی جامعه است، در صورتی که سطح سواد عمومی و توان استفاده از فناوری روز در کشور مناسب باشد، عامل مناسبی در جهت تحرک کل جامعه به سمت و سوی استفاده از پیشرفت‌های فناوری خواهد بود. دانش عمومی در کشور‌های جهان سوم به دلایل پایین بودن سطح کل فرهنگ جامعه، زندگی روستایی، پایین بودن سطح سواد، نارسایی‌ها و فقر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، در سطح نازلی قرار دارد بنابراین به عنوان یک مانع بسیار بزرگ در جهت گسترش شبکه‌های ارتباطی نوین در آن جامعه محسوب می‌شود.
حقیقت پور تاکید می‌کند: ایجاد تغییرات اساسی و بنیادین، بدون توجه به فرهنگ و زیرساختار‌های فرهنگی و اجتماعی کشور اگر غیرممکن نباشد، کاری بسیار سخت خواهد بود و با مشکلات زیادی مواجه می‌شود؛ لذا برای انجام هرگونه تحولی که جنبه بنیادی دارد، توجه به فرهنگ ضروری است.