ساجده رحیمی،اقتصاد۲۴ - شیوع ویروس کرونا در دنیا، بر اقتصاد جهان تاثیرات عمیقی داشت و نشان داد که تا چه حد شکننده و تاثیر پذیر است. سازمان ملل اعلام کرد که خسارات ویروس کرونا بر اقتصاد جهان در سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ حدود ۸.۵ تریلیون دلار خواهد بود و پیش بینی شد اقتصاد دنیا بزرگترین سقوط اقتصادی بعد از جنگ جهانی دوم را پیش رو خواهد داشت.تاثیر کرونا بر اقتصاد جهانی، قطعا عمیق، طولانی مدت و چه بسا برای برخی کشورهای آسیب‌پذیر ناگوارتر خواهد بود.
نخستین کشوری که شیوع کووید ۱۹ را به صورت رسمی اعلام و برای مقابله با پیامد‌های آن مقررات سخت قرنطینه‌ای را اجرا کرد، چین بود که به نظر می‌رسید، شیوع بیماری کرونا اقتصاد چین را با چالشی بزرگ روبرو کند. کرونا دومین اقتصاد بزرگ جهان و یک بازیگر اصلی در اقتصاد جهان را با بحران روبه‌رو کرد. بیکاری، وام‌های بانکی سنگین، ورشکستگی شرکت‌های متوسط و کوچک و بدهی‌های بالا از جمله چالش‌های فراکرونایی برای چین محسوب می‌شود. در دو ماه اول سال جاری میلادی، شماری از شرکت‌ها و سرمایه گذاران خارجی حجم عمده‌ای از عملیات، دفاتر و حتی کارخانه‌ها را از چین به دیگر کشورهای آسیایی منتقل کرده‌اند که البته این خسارات به مرور به سایر کشور‌ها نیز سرایت کرد و اقتصاد جهانی را با مشکلی جدی روبه‌رو ساخت.
به گزارش بلومبرگ، داده‌های اولیه درباره تاثیر بیماری کووید-۱۹ بر اقتصاد چین، نشان از افت قابل توجهی در بخش‌های خرده‌فروشی و تولید صنعتی این کشور دارد. اداره ملی آمار چین گزارشی را منتشر کرده که حاکی از کاهش ۱۳.۵ درصدی تولید صنعتی در دو ماهه نخست سال است.
پس از این تاریخ تجارت و حمل و نقل به چین دستخوش این واقعه شد و عملیات لجستیک در بسیاری از بخش‌های چین انجام نمی‌پذیرفت و جابه‌جایی افراد نیز همچنان با محدودیت مواجه شد و اقتصاد چین و مناطق آزاد و ویژه اقتصادی بسیار تحت تاثیر این جریان قرار گرفت.
از آنجایی که ۹۰ درصد تجارت جهانی از طریق دریا و بنادر انجام می‌شود، قرنطینه شدن نگرانی‌هایی را از جمله کاهش سطح تجارت از طریق دریا به وجود آورد.
گزارش‌های رسمی نشان از آن داشت که حجم تجارت دریایی در دنیا از ۲۰ ژانویه تا ۱۰ فوریه سال جاری میلادی بین ۲۰ تا ۴۰ درصد کاهش یافته که آن هم به دلیل تقلیل مراودات تجاری از طریق بنادر چینی و کاهش تردد کشتی‌ها در قاره آسیا است.
کاهش ۳۰ درصدی فعالیت اقتصادی در کشور چین، تأثیر منفی خود را بر کل تجارت جهانی و حمل و نقل دریایی گذاشت و در ادامه مناقشات تجاری صورت گرفته در سایه کرونا، تولیدکنندگان ژاپنی نیز تصمیم گرفتند از چین خارج شوند. روزنامه ژاپنی در این زمینه نوشت که این کشور پس از شیوع ویروس کرونا تصمیم گرفته است تا کارخانه‌ها و تولید کنندگان خود را از چین خارج کند.
در ادامه خروج شرکت‌های بزرگ و کوچک از چین در سایه کرونا و تاثیرات اقتصادی آن، مقامات هندی نیز اعلام کردند که دهلی نو یک زمین به اندازه دو برابر لوکزامبورگ برای جذب شرکت‌هایی که چین را ترک می‌کنند، در نظر گرفته است.
تاثیر شیوع کرونا‌ویروس جدید بر صنعت حمل‌و‌نقل کانتینر در چین تاثیر بسیار مشهودی داشته است و به‌طور کلی در ماه ژانویه و فوریه، منجر به کاهش تعداد کشتی‌های پهلوگرفته در بنادر چین ازجمله شانگهای و یانگشان شده است.
شرکت‌های بزرگ، ۲۱ سفر دریایی را در مسیر تجارت ایالات متحده و آسیای ناحیه اقیانوس آرام لغو کرده‌اند که دلیل اصلی آن تقاضای ضعیف در چین است.
طی چند دهه گذشته با رشد اقتصاد و به ویژه صادرات چین، بنادر این کشور نیز توسعه پیدا کرد، به طوری که هم‌اکنون ۱۰ بندر از بنادر چین جزو بزرگترین بنادر جهان به حساب می‌آیند و گفته می‌شود بنادر چین بین ۶۰ تا ۷۵ درصد از کل بنادر برتر دنیا را به خود اختصاص داده است در این میان بندر شانگهای در شرق چین با جابجایی بیش از ۳۷ میلیون کانتینر ۲۰ فوتی در سال به بزرگترین بندر باربری و کشتیرانی تجاری دنیا تبدیل شده است.
چین در چهار دهه گذشته تمرکز خود را صرف ساختن زیرساخت‌های عظیم صنعتی کرده است. این کشور دارای بزرگترین شبکه بزرگراه‌ها در جهان، بزرگترین شبکه راه آهن پر سرعت جهان، هفت بندر از ۱۰ بندر باربری برتر جهان، سه فرودگاه ترابری از ۲۰ فرودگاه ترابری در جهان، یک سیستم ارتباطی پیشرفته و تولید بیش از یک چهارم برق کل جهان است.
این کشور مالک هفت بندر و منطقه آزاد مهم در میان شلوغ‌ترین بنادر جهان است و از این نظر اهمیتی راهبردی در صنعت حمل‌و‌نقل دریایی دارد.
سایه کرونا بر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی چین
مناطق آزاد و بنادر تجاری چین نقش مهمی در توسعه اقتصادی چین داشته اند که امروز نیز تحت تاثیر خسارات ناشی از کرونا و محدود شدن تجارت به این کشور هستند. خبرنگار اقتصاد۲۴ در ادامه به معرفی برخی از آن‌ها می‌پردازیم.
منطقه آزاد شانگهای که به اختصار «هو-Hu» یا «شان-Shen» نامیده می‌شود، بزرگترین شهر چین است و مرکز اقتصاد، حمل و نقل، علم و فناوری، دانش مالی، تجارت، نمایشگاه و دریانوردی به حساب می‌آید. تولید ناخالص داخلی شانگهای در رده اول قرار دارد و دارای بندر بین المللی معروفی است. شهر شانگهای تا پیش از شیوع ویروس کرونا در حال آماده سازی برای گسترش دانش مالی بین المللی، تجارت و مرکز دریانوردی جهان در سال ۲۰۲۰ بود.
بیشتر بخوانید: چین چگونه مناطق آزاد خود را اداره می‌کند؟/ تمرکززدایی قدرت به نفع مقامات محلی، رمز موفقیت اقتصاد چین
منطقه آزاد گوانگجو «Guangzhou» یکی دیگر از بنادر و مناطق اقتصادی چین است و یک شهر مشهور بندری در جهان به حساب می‌آید. این شهر از لحاظ دانش مالی، بازرگانی، تجارت، حمل و نقل، نمایشگاه و بندر از اهمیت خاصی برخوردار است. توسعه تجارت خارجی در گوانگجو بسیار موفق و شکوفا است. تولید ناخالص داخلی گوانگجو به سرعت در حال افزایش است و سالانه سیزده درصد رشد می‌یابد. شهر گوانگجو از لحاظ قدرت و گستردگی در رده سوم کشور چین قرار دارد.
منطقه آزاد گوانگجو «Guangzhou» یکی دیگر از بنادر و مناطق اقتصادی چین است و یک شهر مشهور بندری در جهان به حساب می‌آید. این شهر از لحاظ دانش مالی، بازرگانی، تجارت، حمل و نقل، نمایشگاه و بندر از اهمیت خاصی برخوردار است. توسعه تجارت خارجی در گوانگجو بسیار موفق و شکوفا است. تولید ناخالص داخلی گوانگجو به سرعت در حال افزایش است و سالانه سیزده درصد رشد می‌یابد. شهر گوانگجو از لحاظ قدرت و گستردگی در رده سوم کشور چین قرار دارد.
منطقه آزاد شنزن «Shenzhen» که پنگ (Peng) نیز نامیده می‌شود، منطقه ویژه اقتصادی مهمی در چین است و یکی از چهار شهر درجه یک چین محسوب می‌شود. شنزن مهمترین مرکز دریانوردی و هوایی و بندر تجارت خارجی در جهان و مهمترین مرکز مالی و اقتصادی در چین و نماد اصلاح و بازگشایی کشور چین و شهری کلیدی برای تجارت خارجی است. اکنون شنزن تبدیل به شهری موثر و بین المللی شده است.
بندر تیانجین «Tianjin» یکی از شهرهای پیشرفته از لحاظ اقتصادی در چین است. در سال ۱۸۶۰، تیانجین تبدیل به بندری تجاری شد. بسیاری از قدرت‌های غربی در این منطقه سرمایه گذاری کرده اند به همین دلیل تیانجین به یکی از نخستین بندر‌های تجاری تبدیل شده است.
منطقه آزاد ووهان «Wuhan» منطقه‌ای پهناور در مرکز چین با اقتصاد عظیم و پایگاه علم و آموزش کشور تلقی می‌شود؛ همچنین این شهر مرکزی یکپارچه در زمینه حمل و نقل نیز است و یکی از اقتصادی‌ترین نیرو‌ها برای تجارت داخلی در چین به حساب می‌آید که با شهرهای اصلی شانگهای، پکن و گوانگژو از لحاظ حجم خرده فروشی رقابت می‌کند. همچنین این شهر در میان لیست کلان شهرهای چین قرار دارد.
با شیوع ویروس کرونا در اواخر ماه ژانویه ۲۰۲۰ از ووهان چین این شهر شهرتی جهانی پیدا کرد و در راس اخبار و گزارش‌ها قرار گرفت. ووهان یکی از پیشرفته‌ترین و مدرن‌ترین شهرهای چین است که به دلیل ساختار فکری و دانشگاه‌هایی که در این آن قرار گرفته، به شهر فکری چین معروف شده است. وجود چندین مراکز تحقیقاتی گسترده، موسسات آموزشی و علمی همچون شهرهای لیزری و دانشگاه علمی معتبری همچون دانشگاه بزرگ ووهان، باعث شده تا این لقب را ووهان از آن خود کند. ووهان بین ۹ استان مهم کشور چین نقش مهمی در زمینه حمل و نقل و ارتباطات ایفا می‌کند به همین علت به شیکاگوی چین مشهور است.
وقتی که ویروس کرونا از شهر ووهان در مرکز چین به دیگر نقاط این کشور و جهان سرایت کرد، بسیاری از کارخانه‌ها در چین فعالیت هایشان را متوقف کردند. همین باعث شد تا کارخانه‌های تولید کننده و سازنده در کشورهای دیگر دنیا کارخانه‌ها را تعطیل کنند و نهایتا زنجیره تولید از هم گسسته شود. دولت چین محدودیت‌هایی را برای برخی از بنادر اعمال کرده است تا شیوع این بیماری را کنترل کند. پیاده‌شدن خدمه در کلیه بنادر کاملا محدود شده است. هر کشتی، که در بندر‌های تیانجین، دالیان و شیامن در حال پهلوگرفتن است، موظف است قبل از پهلوگیری اعلامیه سلامت کلیه کارمندان و مسافران خود را به بندر ارائه دهد. کشتی‌هایی که اعضا و خدمه‌ای از شهر‌ها و استان‌های ووهان یا هوبی دارند تنها حق پهلوگرفتن در اسکله بنادر پوتیان و گوانگجو را دارند و انتقالات آن‌ها محدود شده‌اند. در بندر نینگ‌بو، چنین کشتی‌هایی باید به مدت ۱۴ روز قبل از شروع سفر در قرنطینه کامل باشند.
تاثیر کرونا ویروس بر طرح جاده و کمربند
سال ۲۰۱۳ بالاترین مقام اجرایی چین اولین بار در قزاقستان و برای دومین بار در اندونزی «ایده یک کمربند یک جاده» را معرفی کرد. طرح یک کمربند – یک راه، احیا و گسترش و به عبارتی طرح مدرن و توسعه یافته راه ابریشم قدیم است که هدف آن صادرات مازاد تولیدات چینی بود و باتوجه به اینکه نیاز‌های داخلی چین در بخش زیرساخت کاهش یافته، دولت این کشور به دنبال فرصت‌هایی در خارج از چین برای صنایعی است که زیرساخت‌های چین به آن‌ها وابسته است. این صنایع در حوزه‌هایی مانند فولاد، ساخت و ساز، انرژی و حمل و نقل فعال هستند.
این ابتکار، یکی از جلوه‌های قدرت چین نوظهور است که سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا را به هم متصل می‌کند و مناطق آزاد این کشور در این مسیر نقش ویژه‌ای را ایفا می‌کنند.
با شیوع کرونا گزارش‌ها از تاخیر چشمگیر در پروژه‌های زیرساخت طرح جاده و کمربند حکایت می‌کند. محدودیت‌های مسافرتی، مانع از حضور کارگران چینی در سایت‌های این پروژه شده است. همچنین، تعطیلی کارخانه‌های چینی تامین‌کننده ماشین آلات و مواد خام پروژه‌های این طرح، مانع از پیشرفت پروژه‌ها شده است که اگر زودتر چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود، بر اقتصاد مناطق آزاد چین نیز تاثیرگذار خواهد بود.
چین چگونه اقتصاد خود را در دوران پساکرونا مدیریت خواهد کرد؟
اما چین برای نجات اقتصاد خود که تا امروز برای آن زحمت‌های بسیاری کشیده منفعل نمانده و با تعریف پروژه‌های مختلف سعی در جبران خسارت‌ها دارد. به گفته برخی کارشناسان نبرد با کرونا بسیار پرهزینه خواهد بود و برخی از دستاورد‌های اخیر مقامات چین را در زمینه خطرات مالی معکوس خواهد کرد.
اما با این حال افرادی مانند سخنگوی اداره ملی آمار چین، تاثیرات ویروس کرونا بر اقتصاد چین را کوتاه مدت و قابل کنترل دانسته و می‌گویند پایه اقتصاد چین رو به بهبود است و تغییر نمی‌کند و گرایش رشد اقتصاد چین همچنان ثبات خود را حفظ خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: شهرهای خلاق چگونه می‌توانند مناطق اقتصادی فعال و موفقی را رقم بزنند؟/ منطقه آزاد شهر خلاق فجیره، فعال در زمینه نوآوری رسانه
وزارت بازرگانی چین در تلاش برای احیای اقتصاد استان و تثبیت تجارت خارجی در دوران پسا کرونا است و پایگاه‌های ملی را برای تحول در تجارت خارجی و ارتقاء و اجرای برنامه‌های آزمایشی بر روی واردات خرده فروشی تجارت الکترونیکی مرزی ایجاد می‌کند.
وزارت بازرگانی چین در تلاش برای احیای اقتصاد استان و تثبیت تجارت خارجی در دوران پسا کرونا است و پایگاه‌های ملی را برای تحول در تجارت خارجی و ارتقاء و اجرای برنامه‌های آزمایشی بر روی واردات خرده فروشی تجارت الکترونیکی مرزی ایجاد می‌کند.
چندین شرکت تولیدی در بندر لینگانگ (یک منطقه آزاد تجاری مهم در شانگهای) درصدد راه اندازی پروژه‌های گردشگری در این شهر بندری هستند تا آنجا را به یک مقصد گردشگری مهم تبدیل کنند. بر اساس اظهارات مقامات رسمی قرار است یک پروژه بزرگ گردشگری (بزرگترین پروژه گردشگری یخ و برف در جهان) در بندر لینگانگ راه اندازی شود.
به گفته کارشناسان بین‌المللی در حوزه اقتصاد، هنگامی که ویروس سندرم تنفسی حاد (SARS) در بهار سال ۲۰۰۳ به اقتصاد چین ضربه زد، همه در ابتدا نسبت به آثار اقتصادی احتمالی شیوع آن بدبین بودند، اما به محض مهار این بیماری همه‌گیر، اقتصاد چین دوباره قیام کرد و سرانجام در همان سال ۱۰ درصد رشد کرد.
با همه این‌ها دولت چین جنگ در چند جبهه اقتصادی را آغاز کرده تا بتواند خسارت اقتصادی ناشی از کرونا را کاهش دهد.
در نخستین روز‌های ماه جدید میلادی (فوریه) دولت چین ۱۶۰ میلیارد یوآن (معادل ۲۲ میلیارد دلار) به اقتصاد چین و بانک مرکزی این کشور در مجموع ۱۲۰۰ میلیارد یوآن به سیستم مالی این کشور تزریق کرد که البته بیشتر آن‌ها از قبل برنامه‌ریزی شده بود.
اقدام دیگر دولت چین برای کم‌کردن تاثیرات منفی کرونا بر اقتصاد این کشور، کاهش غیرمنتظره نرخ سود بانکی (کوتاه‌مدت) بود.
هر چند اقتصاددانان معتقدند در ماه‌های پیش رو بسیاری از چالش‌ها و مشکلات برجای مانده از کرونا در چین سر باز می‌کند و آن زمان است که کشور باید برای مقابله با موج مشکلات آماده باشد، اما در این شرایط به نظر می‌رسد چین برنامه‌های دیگری نیز برای نجات اقتصاد خود دارد که در آینده‌ای نزدیک جهانی خواهد شد.