حمیده قاسمی، اقتصاد۲۴ - بازار سرمایه در سه سال اخیر کانون توجه سرمایه گذاران مختلف شد؛ از سوی دیگر تمرکز نقدینگی سرگردان در این بازار نیز سبب توجه دولت برای تامین مالی از طریق بورس شد. اما مساله آسیب زننده به ریتم معمول این بازار رفتار دولت در شکل دادن جریان صعودی و یا نزولی بورس بوده است که در نهایت کاهش اعتماد عمومی نسبت به این بازار را در پی داشته است. آنچه می‌خوانید گفتگوی اقتصاد۲۴ با هادی شعبانی، مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری نو ویرا است که به بررسی رفتار دولت در مواجهه با بورس در ماه‌های اخیر پرداخته است.
ریزش شاخص از کجا بی قاعده شد؟
این تحلیلگر بازار سرمایه با تاکید بر وقوع "بیش واکنش" در هنگام رشد یا افت شاخص به اقتصاد۲۴ گفت: شاخص بورس رشد شتابانی را در ماه‌های نخست امسال تجربه کرد و پس از آن در ۸۰ روز اخیر شاخص از ۲ میلیون و ۱۰۰ تا یک میلیون ۲۸۰ هزار نزول کرد. اصلاح شاخص تا حدی با توجه به شیب رشد بالا توجیه پذیر است، اما از جایی با نگاهی به متغیر‌های بنیادی نظیر انتظارات تورمی و رشد دلار، "بیش واکنش" نیز به رفتار فعالان بازار اضافه شد. البته سایه فشار فروش سهام عدالت و وضع قوانین دفعتی نیز در ایجاد این "بیش واکنش" بی تاثیر نبوده است.
وی درباره پاسخ وزیر اقتصاد به انتقاد‌ها مبنی بر این که "اصلاح ذات بازار است! " خاطرنشان کرد: این صحبت در کلیت غلط نیست؛ یعنی کسی که سرمایه خود را به بورس وارد می‌کند قطعا ریسک‌های مربوط را نیز باید بپذیرد. اما باید پذیرفت که شرایط در بازار سرمایه کشور در ۷ ماهه نخست سال عادی نبوده است و همواره اسیر صعود بی قاعده یا نزول بی قاعده بوده است، به طوری که کمترین روز متعادل را در این مدت شاهد بودیم.
چگونه تب بورس بازی بالا رفت؟
مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری نو ویرا دولتی بودن ساختار اقتصاد کشور را سبب ایجاد توقع مردم از دولت در حوزه‌های مختلف دانست و گفت: همواره در این نوع ساختار مردم دولت را عامل هر چیز می‌دانند؛ به طوری که حتی ممکن است فردی دولت را عامل ضرر در یک معامله شخصی بداند. این در حالی است که همزمان باید فرهنگ سرمایه گذاری در بازار سرمایه ارتقا داده می‌شد تا مردم مسئولیت تصمیمات خود در این بازار را بپذیرند.
این فعال بورسی عمیق شدن بازار‌ها را سبب کاهش قدرت کنترل بر آن‌ها توصیف کرد و یادآور شد: در بازار‌های مالی در کشور‌هایی پیشرفته‌ای همچون ژاپن و آمریکا نیز در مواردی مشابه بازار‌ها بالا رفته اند و پس از آن اصلاح سنگینی را تجربه کرده اند. در این شرایط دولت‌ها نتوانسته اند کاری کنند؛ چراکه وقتی بازار‌ها بزرگ می‌شوند آنقدر حجم معاملات زیاد می‌شود که توان دولت‌ها برای تاثیرگذاری بر آن‌ها کافی نیست! به خصوص در شرایطی مانند اقتصاد ایران که دولت برای تامین مخارج خود نیز با کسری بودجه مواجه است.
حمایت از بازار یا ایجاد فرصت خروج؟
کارشناس بورس اضافه کرد: بازار‌های مالی ذاتا برای کشور‌های با اقتصاد آزاد طراحی شده اند. در نتیجه هرگونه قانونی که این شائبه را ایجاد کند که مکانیزم بازار در حال دستکاری است، با واکنش منفی بازار مواجه خواهد شد، ولو اینکه نیت طراحان قوانین حمایت و کمک به بازار بوده باشد.
وی در پاسخ به این سوال که "آیا سیاستگذار با ارائه دستورالعمل‌هایی که می‌دانست با واکنش منفی بازار مواجه می‌شود به دنبال اصلاح اجباری و ریزش بازار بود؟" اظهار کرد: در بازار سرمایه طیف وسیعی از معامله گران مختلف اعم از تحلیلگران، افراد عادی، سیگنال بگیران تلگرامی، حقوقی‌هایی با منابع زیاد و... هستند. وجود طیف‌های متنوع در بازار سبب وجود نظرات مختلف در بازار می‌شود و اتفاقا همین نظرات مختلف سبب شکل گیری معاملات می‌شود. اگر ما تنها معامله گران بازار باشیم و روی رشد یا ریزش یک سهم متفق القول باشیم دیگر معامله‌ای صورت نمی‌گیرد، چون یا هر دو خریدار یا هر دو فروشنده ایم.
بیشتر بخوانید: دستکاری بورس چقدر صحت دارد؟/ سازمان بورس در منفعل‌ترین حالت تاریخی خود قرار دارد
شعبانی افزود: بر این اساس همواره تضاد نظرات درباره قیمت‌ها وجود دارد و شاخص کل هم از این مساله مستثنی نیست! از شاخص ۵۰۰ هزار واحدی، برخی افراد بازار را حبابی دانستند و حتی منجر به استعفای رئیس قبلی سازمان بورس هم شد. حتی بسیاری از خوشنامان بازار اعتقادی به شاخص ۸۰۰ هزار نداشتند و به همین دلیل از بازار جاماندند، یعنی در مقطعی برخی اعتقاد داشتند که بازار گران بوده است؛ ولی بحث دستکاری زمانی به ذهن خطور می‌کند که قوانین و دستورالعمل‌های خلاف مهت بازار وضع شود.
این تحلیلگر خاطرنشان کرد: قبل از رشد پرشتاب بازار تحلیلگران اقدام به بررسی سهام می‌کردند و اهدافی که برای سهم‌ها بیان می‌کردند اهدافی معقول و با تکیه بر تحلیل بود. این اهداف در بردارنده رشد‌های معقول متناسب با ارزش ذاتی شرکت‌ها در بازه‌های بلندمدت بود، اما افزایش ضریب نفوذ بورس میان توده مردم و وضع قوانینی متضاد با ذات بازار نظیر محدود کردن ترید‌های روزانه سبب خروج روند بازار از ریتم طبیعی شد. در این شرایط سرعت رشد شاخص در رسیدن قیمت سهم‌ها به تارگت‌های منطقی خود از حالت طبعی خارج شد.
غیرحرفه ای‌ها در رالی رشد بازار سرمایه از تحلیلگران سبقت گرفتند!
مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری نو ویرا با اشاره به دسترسی برخی افراد به اطلاعات نهانی گفت: به هر حال دسترسی داشتن به اطلاعات نهانی در همه بازار‌های مالی دنیا امری طبیعی است. همچنین غیر حرفه ای‌ها با توجه به سرعت بالای رشد بازار می‌پندارند که سود‌های کسب شده همیشگی است و از این رو با ریسک بالایی اقدام به معاملات می‌کنند. طبعا ریزش‌های بازار دوباره این نکته را پررنگ می‌کند که رفتار تحلیلی در بازار مهمترین عامل موفقیت است.
وی با تاکید بر لزوم لحاظ کردن سایر فاکتور‌های اقتصادی افزود: دو عامل رشد بورس در ماه‌های اول سال، نخست افزایش ضریب نفوذ و دومی افزایش پایه پولی بود؛ پول در دست مردم زیاد شد و به خاطر افزایش نقدینگی و از طرف دیگر کسری تراز تجاری و مواردی دیگر سبب تورم بروز بیشتری پیدا کرد؛ بنابراین اتفاقی که در بورس افتاد در بازار‌های دیگر همچون طلا، مسکن و خودرو نیز افتاد.
شعبانی با بیان اینکه در اکثر مواقع در کشور ما محرک رشد بازار‌ها کاهش ارزش ریال و تورم است؛ نه رشد اقتصادی یادآور شد: اگر هم در مواردی رشد بازار به دلیل رشد اقتصادی بوده بسیار کوتاه مدت بوده است. البته چنانچه منشا رشد بازار‌ها با هم یکی باشد نباید در رشد فاصله معناداری از هم داشته باشند. این در حالی است که همواره مساله ریسک هم وجود دارد که در بازار سرمایه به مراتب بیشتر است. البته درباره بازار ارز و سکه نیز محدودیت وجود دارد و شفافیت لازم همچون بورس در این بازار نیست که می‌تواند برای سرمایه گذاران به مثابه تیغ دولبه تلقی شود. از یک سو پاسخگویی آن‌ها را در مقابل نهاد‌های نظارتی تسهیل کند و از سوی دیگر سرمایه گذاران فراری از شفافیت را از بازار سرمایه دور کند.
وی ادامه داد: مساله دیگر این است که از تیر و مرداد رشد پایه پولی و سرعت گردش پول کاهش پیدا کرد، یعنی هم آهنگ رشد تورم کُند شد، هم به دلیل رشد بازار‌های مصرفی پول بیشتری صرف تامین نیاز‌های خانواده‌ها شد. ضمن اینکه رشد قبلی بورس با رشدی که دلار در آن مقطع کرده بود هماهنگ نبود. به این دلیل که ارزش دلار محرک رشد بازار نیز بوده است.
حذف نوسان‌گیری روزانه بورس؛ تصمیم برخلاف ماهیت بازار!
این فعال بورسی با اشاره به تصمیمات اشتباه دومینو وار در دوره ریزش بازار از سوی سیاست گذار بازار سرمایه گفت: یکی از این تصمیمات اشتباه حذف نوسان‌گیری روزانه بود. در بازار‌های مالی ایران نوسان‌گیر بار منفی دارد؛ اما در بازار‌های مالی جهان از نوسان‌گیر به عنوان روان کننده بازار نام برده می‌شود که حرکت وی سبب افزایش نقدشوندگی در بازار‌ها می‌شود و کمک می‌کند تا بازار زودتر به تعادل برسد.
وی افزود:حذف نوسان‌گیری روزانه تصمیمی غیرکارشناسی بود که رسیدن به تعادل در بازار را به تعویق انداخت. به طور مثال یک نوسان‌گیر حاضر بود صف فروش یک سهم را بخرد تا در همان روز در صف تابلو بفروشد و با کسر کارمزد ۳ تا ۴ درصد سود کند. از طرف دیگر سبب روان شدن معامله سهم شود. همین نوسان‌گیر‌ها می‌توانستند حجم صفوف فروش را کاهش دهند و به روانی معاملات کمک کنند.
شعبانی یادآور شد: این تصمیم به خصوص در شرایط بغرنج این چند ماهه سبب خروج برخی پول‌ها از بازار شد.
بازار سرمایه به کدام سمت می‌رود؟
مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری نو ویرا با اشاره به ریزش و اصلاح ۸۰۰ هزار واحدی شاخص در پیش بینی سمت و سوی بازار سرمایه گفت: اکنون با توجه به چشم اندازی که برای کامودیتی‌ها وجود دارد همچنین انتظاراتی که از دلار در شرایط فعلی وجود دارد به لحاظ تحلیلی زهر ریزش بازار گرفته شده است.
وی یادآور شد: اکنون دو متغییر مهم داریم که جهت بازار را تعیین خواهد کرد؛ نخست انتخابات آمریکا و دیگر افزایش نرخ سود بانکی است. باید بپذیریم که دولت کسری بودجه سنگینی دارد که در نبود گزارش‌های منتشره توسط مراجع ذیصلاح، اعداد دقیق آن مشخص نیست. از طرفی اوراق دولت هم به دلیل وجود انتظارات تورمی و عدم نرخ‌های جذاب، فروش نمی‌رود؛ بنابراین دولت تنها دو راه پیش روی خود دارد؛ اینکه یا نرخ سود بانکی را بالا ببرد یا پایه پولی افزایش یابد و مجددا سرمایه‌های سرگردان به سمت بورس سرازیر شود. در صورت افزایش نرخ سود برای چند ماه بازار‌ها از جمله بورس را به رکود می‌برد.
وی یادآور شد: به هر حال از نظر بنده تا جایی ریزش بورس قابل توجیه بود، اما از جایی بیش واکنش نیز مزید بر علت شد؛ همین مساله سبب شد که اغلب پول‌ها یا ترسیده و با زیان از بازار خارج شده و یا با این ریزش دیگر تمایلی به خروج با زیان ندارند؛ بنابراین به تدریج از فشار فروش کاسته شده و روند‌ها معکوس می‌شود. این در حالی است که دیگر p/e اغلب سهم‌ها هم جذاب شده است.
بر این اساس اکنون باید دید با گذر از دو ریسک انتخابات آمریکا و تعیین تکلیف نرخ سود بانکی، سمت و سوی بازار سرمایه چه می‌شود. آن هم در شرایطی که اکثریت سهام با ریزش‌های سنگین قیمتی همراه بوده اند و دیگری جایی برای اصلاح ندارند. شرایط نرخی سهام در کنار رشد مهمترین فاکتور محرک بازار یعنی نرخ ارز شاید دیگر نه تنها جایی برای ریزش و اصلاح قیمتی نگذارد، بلکه تنها مسیر پیش روی بازار بازگشت به روند صعودی باشد که در همین روز‌ها می‌بایست استارت این حرکت بار دیگر زده شود.