اقتصاد۲۴- گردشگری روستایی در روزهای کرونایی که صنعت تورریسم را با چالش جدی مواجه کرد، به عنوان شعار سازمان جهانی گردشگری UNWTO برگزیده شد. خیلی‌ها این شاخه از گردشگری را مهم‌ترین راه نجات صنعت توریسم می‌دانند و به همین دلیل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز که بخش مهمی از درآمد خود را از صنعت گردشگری کسب می‌کردند و در پی شیوع کرونا با مشکل مواجه شده بودند، گردشگری روستایی را بیشتر مورد توجه قرار دادند.
در عین حال صنعت توریسم رو به رشدترین و بزرگترین صنعت جهان است و در تمامی کشورها از آن به عنوان ابزاری برای رشد و توسعه اقتصادی مناطق مختلف و وسیله‌ای برای افزایش سطح درآمد ناخالص ملی استفاده می‌شود. حال که به طور کلی همه‌گیری کرونا در اغلب نقاط جهان مشاهده می‌شود، یافتن رهیافتی برای دوران جدید برای نجات این صنعت باید مورد توجه قرار بگیرد.
گردشگری روستایی در یک کلام تجربه زندگی محلی و روستایی است. به طور کلی محور این نوع گردشگری، درک زیبایی‌ها و جاذبه‌های طبیعت و فرهنگ مردم آن منطقه است و بسته به جغرافیای منطقه فعالیت‌های متفاوتی می‌تواند در آن صورت پذیرد.
فرصت‌های جدید گردشگری روستایی در ارس
منطقه آزاد ارس به عنوان یکی از موفق‌ترین مناطق آزاد کشور در حوزه گردشگری این روزها بومی‌سازی سند توسعه گردشگری روستایی پایدار را با توجه به اسناد بالادستی سازمان منطقه آزاد ارس در برنامه‌های خود دارد. اخیراً توصیه‌ها و اسناد ابلاغی سازمان جهانی گردشگری در خصوص گردشگری روستایی در برنامه‌های خیلی از کشورها جای گرفته است.
به گفته یوسف داداش زاده، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس، دبیر کل سازمان ملل در سخنرانی‌های خود به مناسبت روز جهانی گردشگری، محور گردشگری را گردشگری روستایی بیان کرد و سندی را در این زمینه هم کشور ما و هم سازمان ملل تهیه کرده است.
این توصیه سازمان جهانی گردشگری به سرعت در کشور تبدیل به سندی برای برنامه‌ریزی و بومی‌سازی شد. حسین اله بداشتی، مدیر گردشگری و میراث فرهنگی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی درباره اقدامات دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد می‌گوید: در دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ویدئو کنفرانسی با مدیران منطقه داشته‌ایم و با توجه به شعار سازمان جهانی گردشگری UNWTO که گردشگری و توسعه روستایی بوده ما هم طرحی را با عنوان شبکه مدیریت مقصد گردشگری روستاهای مناطق آزاد آماده کردیم. این طرح یک چارچوب بین المللی دارد و قصد داریم در مناطق آزاد این طرح را اجرایی کنیم و در هر منطقه چند روستا را که ظرفیت گردشگری دارند را شناسایی کنیم. این طرح شامل بحث آموزشی و توانمندسازی، بازاریابی، ایجاد صندوق مشترک و... می‌شود. چارچوب کلی طرح مشخص شده و قرار است به عنوان شبکه‌ای در مناطق اجرایی شود و آنها را به هم متصل کند و اسم آن می‌شود شبکه مدیریت مقصد گردشگری روستایی مناطق آزاد.
روستاها دارای تراکم جمعیتی کمتری هستند و در طی شیوع کرونا شرایط بهتری نسبت به شهر‌ها و کلان شهر‌ها دارند. در شرایطی که کرونا بیشترین تاثیر منفی را بر صنعت گردشگری کشور گذاشته است، برای نجات این صنعت باید راه حل‌هایی برای جبران اتخاذ کرد. یکی از این راهکار‌ها بهره‌گیری از گردشگری روستایی است.
پتانسیل‌های منطقه آزاد ارس برای بهره‌گیری از گردشگری روستایی نه فقط امکانات محلی بلکه بعد تاریخی روستاها است که می‌تواند جاذبه این منطقه را برای گردشگران دو چندان کند.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس درباره اقدامات اخیر در راستای توسعه گردشگری روستایی ارس بیان کرد: کاری که در روستاها انجام دادیم، در زمینه ژئوپارک‌ها و بوم‌گردی فرهنگ سازی است. امروز به دنبال یک طرح جامع در این زمینه هستیم تا تمامی مولفه‌های موثر در جذب گردشگری روستایی را شناسایی کنیم تا بتوانیم از این ظرفیت‌ها به درستی استفاده کنیم.
بیشتر بخوانید: جاذبه های گردشگری ارس فرصتی مهم برای رونق اقتصادی
وی ادامه داد: در ارس روستاهای بسیار زیبا و پر پتانسیلی وجود دارد؛ همچنین بحث گردشگری با محوریت زندگی عشایری از مباحثی است که در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه بوده است. در حقیقت اگر بخواهیم از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم باید در قالب طرح جامع از آن بهره ببریم.
روستای کردشت
منطقه آزاد ارس، روستاهای زیادی دارد که پتانسیل و ظرفیت بوم‌گردی، طبیعت‌گردی و گردشگری تاریخی و معماری را دارد که از آن جمله می‌توان به روستای کردشت اشاره کرد که در جوار شهرستان جلفا قرار دارد. قلعه٬ عمارت٬ دیوانخانه٬ یخچال و حمام کردشت که به نام قلعه عباس میرزای قاجار معروف است، در این روستا واقع شده که بناهایی بسیار دیدنی و قدیمی هستند. این روستا و حمام کردشت، در ساحل جنوبی رود ارس و در امتداد رودخانه در جهت غرب به شرق کشیده شده است.
روستای اشتبین
اما یکی از روستاهای مهم در تبیین برنامه‌های گردشگری روستایی منطقه آزاد ارس، روستای اشتبین است که برخی خانه‌های این روستا سردرهایی با قدمتی طولانی تا دوران صفویه دارد. چند کتیبه به خط ثلث مربوط به زمان شاه طهماسب و شاه عباس صفوی در این آبادی وجود دارد و نیز در گورستان قدیمی آن، کتیبه هایی باقی مانده است. قدمت این روستا به چند هزار سال قبل از میلاد باز می‌گردد.
به گفته کارشناسان علت نامگذاری روستای اشتبین بدین نام این است که، این روستا از ترکیب سه روستای همجوار به نام‌های «هراس»، «جعفرآباد» و «سیاوشان» تشکیل شده و از این رو «اوشتبین» مرکب از دو کلمه «اوش» به معنی عدد سه و «تبین» به معنی طایفه در زبان تاتی تشکیل شده است.در قبرستان روستای اشتبین، سنگ نبشته هایی مشاهده می‌شود که مربوط به ۸۰۰ سال قبل است.
روستای دوزال
روستای دوزال از توابع جلفا نیز ظرفیت‌های خوبی برای گردشگری دارد. این روستا در نزدیکی رود ارس و مرز ارمنستان قرار دارد. برج تاریخی دوزال در این روستا واقع شده است. این برج که قدمت آن به اواخر قرن هفتم هجری قمری و دوره ایلخانی می‌رسد، دارای هشت ضلع آجری بلند است که روی یک قاعده سنگی استوار شده است. حاشیه‌ای از تزئینات معرق با کاشی‌های لاجوردی و فیروزه‌ای دور تا دور قسمت بالای برج را فرا گرفته است.
منطقه دره‌شام
در منطقه ارس چند کلیسای قدیمی نیز مشاهده می‌شود که در روستاها واقع شده‌اند. از جمله آنها می‌توان به کلیسای سنت استپانوس در نزدیکی روستای دره‌شام مربوط به سده نهم میلادی، کلیسای آندره ورتی یا چوپان مربوط به قرن ۱۶ میلادی در نزدیکی روستای دره‌شام، کلیسای مریم مقدس جلفا مربوط به سده شانزدهم میلادی در نزدیکی روستای دره‌شام و چندین کلیسای دیگر در این مناطق وجود دارد.
ظرفیت تعاونی گردشگری روستایی
از ابتدای دولت یازدهم که تعاونی‌های روستایی مورد توجه قرار گرفتند، یکی از حوزه‌های فعال تعاونی‌ها در منطقه آزاد ارس در تعاونی‌های گردشگری روستایی بودند که توسط جوامع محلی نیز مورد استقبال قرار گرفتند. مزیت تعاونی‌های گردشگری روستایی تسریع در به سرانجام رسیدن اهداف برای رونق این صنعت کارآمد است.در این تعاونی اهالی روستا سردمداران کنترل و رونق گردشگری و توریسم هستند و این نقطه تمایز تعاونی‌های گردشگری است.
تشکیل تعاونی در هر یک از روستاهای مستقر در مسیر گردشگری ارس، توانمندسازی جوامع محلی روستایی با ایجاد تاسیسات گرشگری، راه‌اندازی سیستم رزواسیون خانه‌های روستایی و کمپ عشایری در محدوده منطقه آزاد ارس و فعالسازی اقامتگاه‌ها و خانه‌های روستایی از جمله برنامه‌های مهم این تعاونی بوده است. همچنین بهره‌مندی از ظرفیت گردشگری هریک از روستاها، نمایش آداب و رسوم عشایر در کمپ‌های عشایری، استفاده از توان و ظرفیت باغداران منطقه در راه اندازی تورهای کشاورزی، استفاده از توان کمیته امداد شهرستان در توسعه تعاونی‌های روستایی گردشگری و ایجاد مطبخ خانه‌های روستایی در روستاهای هدف گردشگری منطقه آزاد ارس نیز از برنامه‌ها و فعالیت‌های تدوین شده برای تشکیل تعاونی روستایی گردشگری است.
در هر حال در این دوره توجه به مولفه‌های فرصت‌ساز گردشگری برای نجات این صنعت پرسود ضروری است و چنانکه سازمان جهانی گردشگری توصیه کرده است، کشورها بدون توسعه در این حوزه نمی‌توانند درآمد چندانی از گردشگری داشته باشند.