اقتصاد۲۴ - دکتر سمیه فرهنگ دهقان عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه سایز ذرات منتشر شده در بیماری‌های عفونی همچون کووید بر قابلیت ماندگاری و معلق ماندن ویروس در هوا تأثیرگذار است، گفت: در بیماری‌های تنفسی مصطلح است که ذرات بین ۵ تا ۱۰ میکرون را قطرات تنفسی و ذرات کوچکتر از ۵ میکرون را آئروسل (هواسل) نامگذاری می‌کنند. در این خصوص اتفاق نظر وجود دارد که سرفه، عطسه کردن، فریاد زدن، آواز خواندن و حتی صحبت کردن ترکیبی از قطرات تنفسی و آئروسل را در گستره وسیعی از نظر اندازه منتشر می‌کنند.
وی ادامه داد: پیش بینی می‌شود که آئروسل‌ها در هوا ماندگارتر و عامل اصلی انتقال ویروس از طریق هوا باشند، در حالیکه قطرات درشت‌تر به خصوص ذرات بزرگ‌تر از ۳۰ میکرون طی مدت زمان کوتاه‌تری ته‌نشین می‌شوند، البته قطرات ۵ تا ۱۰ میکرون که در رده قطرات تنفسی هستند به دلیل داشتن رفتار‌های پیچیده و عدم قطعیت در خصوص مدت زمان ماندگاری در هوا، اقدامات مرتبط با هوابرد بودن ویروس را سخت‌تر کرده‌اند.
چهار مداخله غیر دارویی برای کاهش انتقال کرونا
معاون مرکز تحقیقات کنترل عوامل زیان‌آور محیط و کار با اشاره به نکاتی جهت کاهش انتقال هوابرد کووید ۱۹ در فضا‌های بسته، عنوان کرد:۱- کنترل منابع انتقال کووید ۱۹ مانند قرنطینه افراد مبتلا، انجام اقدامات کنترل مهندسی به شکل استفاده از سیستم‌های تهویه مکانیکی (مانند سیستم‌های تهویه مطبوع-HVAC) و استفاده از تهویه طبیعی (مانند باز نمودن درب و پنجره)، انجام اقدامات کنترلی مدیریتی مانند محدود کردن تعداد افراد و مدت زمان حضور آن‌ها در محیط‌های بسته و نوع رفتارحفاظتی افراد مانند فاصله‌گذاری فیزیکی، رعایت بهداشت دست و استفاده از ماسک‌های تنفسی جهت کاهش انتقال کووید ۱۹ در محیط‌های بسته مؤثر است.
این متخصص بهداشت حرفه‌ای با بیان اینکه تهویه به معنای تبادل هوا بین محیط داخل و بیرون بوده و در دو نوع طبیعی و مکانیکی انجام می‌شود، توضیح داد: با تهویه مناسب، کیفیت هوای داخل با تزریق هوای تازه بیرون افزایش پیدا کرده و آسایش گرمایی (از نقطه نظر دما، رطوبت، سرعت و جهت حرکت هوا) در محیط بسته به گونه‌ای مطبوع، ایجاد می‌شود.
وی ادامه داد: بر این اساس، در تهویه طبیعی، تبادل هوا از طریق راه‌های ورودی مثل درب‌ها، پنجره‌ها، دودکش‌ها و ونتیلاتور‌هایی که اخیرا در برخی ساختمان‌های جدید به کار گرفته شده، به دلیل وزش باد، نیرو‌های شناوری حرارتی یا اختلاف دمای محیط داخل و بیرون محقق می‌شود.
به گفته وی، در تهویه مکانیکی محیط‌های بسته نیز از وسایل کمکی دارای نقش حیاتی در تسریع جابجایی هوا تحت عنوان هواکش یا فن استفاده می‌شود که به طور مستقیم بر روی دیوار یا سقف یا به طور غیرمستقیم در سیستم کانال‌کشی ساختمانی، بکار گرفته می‌شوند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه هر دو نوع فن‌های دمنده و مکنده در کنترل کووید ۱۹ مهم و اثرگذار هستند، توضیح داد: فن‌های دمنده هوای تمیز بیرون یا هوای فراوری شده در یونیت‌های تصفیه هوا را به محیط داخل تزریق کرده و فن‌های مکنده هوای آلوده محیط داخل را به بیرون می‌فرستند.
نحوه تهویه هوا در بیمارستان‌ها جهت کاهش آلودگی ویروس کرونا
فرهنگ با تاکید بر اینکه سیستم تهویه مناسب در بیمارستان‌ها به خصوص در بخش‌های با ریسک بالا می‌تواند بر کاهش آلودگی اثر قابل توجهی داشته باشد، گفت: در بخش‌هایی مثل ICU که بخش مراقبت‌های ویژه از بیماران کووید ۱۹ است با ایجاد فشار منفی (حداقل اختلاف ۲.۵پاسکال نسبت به محیط اطراف) از طریق برقراری نسبت مناسب مکش هوای آلوده و دمش هوای تمیز، می‌توان تا حد زیادی از انتقال هوای این بخش‌ها به محیط‌های اطراف جلوگیری کرد.
وی با بیان اینکه هوا تمایل دارد از محیط پر فشار به کم فشار حرکت کند، گفت: بنابراین با حفظ این شرایط، ممکن است از اتاق‌های مجاور به محیط‌های بستری بیماران کووید ۱۹ هوا ورود پیدا کند، اما بر عکس آن اتفاق نمی‌افتد و این موضوع در کاهش انتقال ویروس موثر است. همچنین برای ایجاد تهویه مناسب محل‌های نگهداری این بیماران، می‌توان از سیستم‌های تهویه هیبریدی یا ترکیبی از سیستم تهویه مطبوع مکانیکی و سیستم تهویه طبیعی با توجه به شرایط استفاده کرد، که البته با توجه به برودت هوا درفصول سرد سال، نقش تهویه طبیعی به مراتب کمرنگ‌تر خواهد شد و این موضوع اهمیت عملکرد مناسب تهویه مکانیکی را در غیاب تهویه طبیعی بسیار پررنگ‌تر می‌کند.
شاخص ارزیابی عملکرد سیستم تهویه طبیعی و مکانیکی
این عضو هیات علمی دانشگاه با بیان اینکه عملکرد سیستم تهویه طبیعی و مکانیکی با سه شاخص کلی نرخ تهویه، الگوی حرکت هوا و نحوه توزیع آن ارزیابی می‌شود، توضیح داد: نرخ تهویه با مقدار هوای بیرون که در فضای داخل تامین می‌شود ارتباط دارد (برای بخش‌های بستری بیماران این مقدار، حداقل ۸۰ لیتر در ثانیه به ازای هر بیمار است)؛ توصیه می‌شود طراحی و جانمایی دریچه‌های توزیع هوا، به گونه‌ای باشد که جهت ورود و حرکت هوا در فضایی که بیمار در آن قرار دارد، از مناطق تمیز به سمت مناطقی با هوای کثیف باشد و دریچه‌هایی که به منظور ورود هوای تمیز و تازه به داخل تعبیه شده از لحاظ تعداد و موقعیت قرارگیری باید به نحوی باشند که به طور مؤثر به توزیع یکنواخت هوای تازه تزریق شده و جابجایی آن با هوای داخل کمک کند.
این متخصص بهداشت حرفه‌ای همچنین با اشاره به عوامل اثرگذار بر مقدار مناسب هوای بیرونی که باید وارد محیط داخل شود، اظهار کرد: تعداد دفعات تعویض هوا در ساعت (ACH) که به راحتی برای تهویه مکانیکی و تهویه طبیعی قابل محاسبه است، در این خصوص نقش بسزایی دارد. حجم هوای بیرونی که در واحد زمان به فضای داخل فرستاده می‌شود، حجم اتاقی که به عنوان محیط داخل در نظر گرفته می‌شود، اختلاف دمای محیط داخل و بیرون، تعداد افراد حاضر در محیط (و بعضاً مرحله پیشرفت بیماری در مبتلایان) و نرخ هوای مکش شده به سمت بیرون؛ می‌توانند برای محاسبه ACH در تهویه مکانیکی و طبیعی قابل توجه باشند. در منابع علمی این طور اشاره شده است برای کنترل انتقال هوابرد عوامل بیماری‌زا، حداقل تعداد دفعات تعویض هوا در ساعت، ۱۵ بار می‌باشد.
فرهنگ با بیان اینکه بیمارستان‌ها و ساختمان‌های مجهز به سیستم‌های تهویه مطبوع-HVAC با عملکرد مناسب، در فصول سرد سال برای کنترل انتقال هوابرد این ویروس، دردسر‌های کمتری دارند، اظهار کرد: این سیستم‌ها هوای برگشتی از داخل بخش‌ها را از یونیت‌های تصفیه هوا مجهز به فیلتر‌های با کارایی بالا عبور می‌دهند و به طور کلی هوای پاک برگشتی متشکل از هوای داخل و هوای تازه بیرون را به محیط داخل تزریق می‌کنند و در این سیستم‌ها معمولاً استاندارد‌های کیفیت هوا رعایت می‌شود.
نکات مهم تهویه هوا در منازل مسکونی و محیط‌های اداری برای کنترل کرونا
فرهنگ در رابطه با نحوه تهویه و کنترل انتقال هوابرد کووید ۱۹ در محیط‌های بسته‌ای که مجهز به سیستم‌های تهویه مطبوع نیستند و در فصول سرد برای گرم‌کردن محیط از بخاری، شومینه یا رادیاتور استفاده می‌کنند، گفت: برای بحث جابه‌جایی هوا در این محیط‌ها ناچار هستیم از تهویه طبیعی بیشتر استفاده کنیم و با باز کردن درب و پنجره، یا پنجره‌های رو به روی هم به صورت همزمان در ساعت‌های مشخصی از روز به افزایش کیفیت هوا و کاهش احتمال انتقال بیماری کمک کنیم.
وی افزود: به دلیل متفاوت بودن شرایط محیط‌های اینچنینی از نقطه نظر تعداد درب‌ها و پنجره‌ها، موقعیت پنجره‌ها نسبت به یکدیگر، دمای هوا، وزش باد، تعداد افراد ساکن در محیط و افراد در رفت‌وآمد، بیمار و یا ناقل بودن آن‌ها به کووید ۱۹، نمی‌توان عدد مشخص و دقیقی را برای مدت زمان تهویه مناسب در نظر گرفت. با این حال توصیه می‌شود به خصوص در محیط‌های پر رفت و آمد، در طول روز به ازای هر ساعت چند مرتبه پنجره‌های رو به روی هم باز شود تا تبادل هوا اتفاق افتد؛ باز بودن درب و پنجره به صورت همزمان برای بهره‌وری کامل از سیستم تهویه طبیعی بسیار تعیین کننده است، در این خصوص بهره‌گیری از حدود توصیه شده و استاندارد تعداد دفعات تعویض هوا می‌تواند راهنمای مناسبی باشد. اگرچه به عنوان روش جایگزین استفاده از تهویه طبیعی در فصول سرد، در حال حاضر یونیت‌های پرتابل تصفیه هوا مجهز به فیلتر هپا و لامپ‌های UV و یا دستگاه‌های پلاسما برای پاکسازی و ضد عفونی کردن هوای محیط‌های بسته به بازار معرفی شده‌اند، ولیکن با توجه به بحث رهایش رادیکال‌های آزاد و ازون، لازم است در بکارگیری از آن‌ها جانب احتیاط بعمل آید.
راه‌کار‌هایی جهت کاهش انتقال بیماری در سیستم‌های حمل و نقل عمومی
این عضو هیات علمی با تاکید بر اینکه به هنگام استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی همه افراد باید اصول حفاظت فردی یعنی پوشش ماسک مناسب و فاصله‌گذاری فیزیکی را رعایت کنند، گفت: افراد سعی کنند تا جای ممکن از سیستم‌های حمل و نقل عمومی استفاده نکنند، ولی اگر ناچار به استفاده بودند حتما از تجهیزات حفاظت فردی مثل ماسک و دستکش و رعایت بهداشت دست بهره ببرند؛ همچنین اکیدا توصیه می‌شود، فرد مبتلا و دارای علایم برای حفظ سلامتی سایر افراد جامعه نباید در این محیط‌ها حاضر شوند.
این متخصص بهداشت حرفه‌ای با اشاره به اقدامات کنترلی مدیریتی و مهندسی در سیستم‌های حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس که با هدف ایزوله کردن راننده و مردم از خطر ابتلا صورت می‌گیرد، گفت: با الکترونیکی کردن نحوه پرداخت و کاهش مواجهه بین راننده و مسافر، در نظر گرفتن فضای مجزا برای راننده، حفظ فاصله گذاری فیزیکی حداقل حدود ۱.۸ متر، در دسترس قرار گرفتن الکل ۶۰ درصد در فواصل مساوی داخل این سیستم‌ها، استفاده از دریچه‌های هوا در فواصل مناسب برای خروج هوای داخل و وارد کردن هوای تازه به داخل، امکان باز کردن در و پنجره‌ها برای کاهش انتقال هوابرد کووید ۱۹ اثرگذار است.
فرهنگ با تاکید بر اینکه با آموزش و اطلاع رسانی صحیح در خصوص راه‌های انتقال و پیشگیری از این بیماری می‌توان به کاهش انتقال بیماری کمک کرد، ادامه داد: برای تصفیه هوا در محیط‌های بسته به خصوص در اتوبوس‌ها که فضای محدودتری دارند، می‌توان از وسایل کمکی مانند یونیت‌های پرتابل تصفیه هوا استفاده کرد، اما باید توجه داشت که این یونیت‌ها را به عنوان تنها راه پاکسازی هوا در نظر نگیریم. در خصوص وسایل حمل و نقل عمومی مانند مترو که عملا امکان استفاده از تهویه طبیعی در آن وجود ندارد، توجه به نرخ تهویه به ازای هر مسافر، تعداد دفعات استاندارد تعویض هوا و ضدعفونی و تصفیه هوای بازگشتی به داخل واگن‌ها حائز اهمیت است.
این عضو هیات علمی دانشگاه در پایان با اشاره به چهار روش کنترلی برای کاهش انتقال هوابرد کووید ۱۹، گفت: اصلی‌ترین نکته این است که افراد دارای علائم مرتبط با کووید ۱۹ به هیچ عنوان همراه سایر افراد سالم در محیط‌های بسته حاضر نشوند و تا حد ممکن حضور افراد سالم در این محیط‌ها محدود شود. همچنین به رعایت مسائل حفاظت فردی مانند استفاده از ماسک‌های تنفسی و فاصله گذاری فیزیکی توجه بیشتری شود.