اقتصاد۲۴ - طرح شبکه ملی اطلاعات در کشور از اواخر سال ۱۳۸۴ مطرح و مهمترین دلیل پیاده‌سازی این شبکه در آن سال کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت اعلام شد؛ اما اساس شبکه ملی از سال ۱۳۹۲ در شورای عالی فضای مجازی بازتعریف شد. در سند «ضرورت تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» تصویب‌شده در سال ۱۳۹۵ نیز آمده که شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت ارتباطی کل فضای مجازی، شبکه همه شبکه‌های کشور است.
همان زمان شورای عالی فضای مجازی در تشریح خدمات پایه کاربردی شبکه ملی اطلاعات، این خدمات را بخش غیر قابل اجتناب از این شبکه دانست که دارای جنبه‌ی راهبردی با مخاطب داخلی بالایی هستند. مرکز داده (میزبانی و ذخیره‌سازی)، خدمات نام و نشان‌گذاری، جویشگر، رایانامه، پیام‌رسان‌های ارتباطی، هاب پیام و مراکز تبادل اطلاعات و نیز اکثر خدمات رایانش ابری، از مهمترین خدمات باکیفیت شبکه ملی اطلاعات اعلام شدند.
در این راستا و به نقل از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، حمید فتاحی -رییس هیات‌مدیره و مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت و رسول جلیلی-استاد دانشگاه و عضو شورای عالی فضای مجازی- در نشست نقد و اندیشه با موضوع «شبکه ملی اطلاعات، انتظارات و چشم‌اندازها»، با اشاره به اقدامات انجام‌شده درباره شبکه ملی اطلاعات در بخش‌های زیرساختی و ارتباطی، به تمرکز بر لایه خدمات و ارائه خدمات تاکید کردند و از متولیان این حوزه‌ها خواستند که به وظایف خود در این بخش‌ها عمل کنند.
شبکه ملی اطلاعات از اینترنت مستقل نیست
رسول جلیلی در پاسخ به سوالی درباره وضعیت حال حاضر شبکه ملی اطلاعات، با بیان اینکه شبکه ملی اطلاعات نگاشتی از شبکه جهانی اینترنت بر جغرافیای ایران است، گفت: شبکه ملی اطلاعات در طول شبکه جهانی اینترنت در ایران است و این طور نیست که شبکه ملی اطلاعات چیزی مستقل از شبکه اینترنت باشد.
وی با اشاره به بحث استقلال در شبکه ملی اطلاعات، افزود: بحث استقلال در اسناد بالادستی به معنی حکمرانی و مدیریت و اینکه کدام قوانین کشور در این بستر اعمال می‌شود.
عضو شورای عالی مجای مجازی به سند ابلاغی مهرماه امسال اشاره کرد و گفت: بر اساس این سند شبکه ملی اطلاعات در مدل مفهومی چند لایه از لایه‌های ارتباطات، فناوری اطلاعات، خدمات پایه و دو لایه بالایی آن خدمات عمومی و محتوا تشکیل شده که سه لایه ابتدایی از ارکان اصلی شبکه ملی اطلاعات است. وضعیت ما در لایه ارتباطات از لایه فناوری اطلاعات بهتر است و این لایه نیز وضعیت بهتری از لایه خدمات پایه دارد، اما در این لایه وضعیت مناسبی نداریم.
مردم مشکلات برنامه شاد را به اشتباه از شبکه ملی اطلاعات می‌دانند
این استاد دانشگاه با بیان اینکه هم‌اکنون تقریبا تمام مردم ایران کاربر فضای مجازی هستند، تصریح کرد: به دلیل اینکه مردم از طریق لایه خدمات و محتوا از امکانات این شبکه استفاده می‌کنند اگر در این لایه مانند برنامه شاد مشکلاتی وجود داشته باشد به اشتباه آن را از زیرساخت شبکه ملی اطلاعات می‌بینند.
جلیلی با بیان اینکه وزارت ارتباطات در حوزه ارتباطات به نمایندگی از دولت سرمایه‌گذاری مناسبی داشته و دارد، تصریح کرد: در این حوزه وضعیت مطلوبی داریم، اما با توقعات و انتظارات مردم فاصله دارد که البته این فاصله همیشه باقی می‌ماند. بخش خصوصی نیز به دلایل مختلف سرمایه‌گذاری مناسبی نداشته و شتاب بالای فناوری و افزایش انتظارات مردم باعث افزایش شکاف بین توقعات و آنچه داریم شده است.
وی به وضعیت نامناسب خدمات پایه فضای مجازی اشاره کرد و گفت: در حوزه شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و جویشگر در چند سال گذشته اقدامات مختصری انجام شد، اما دولت باید برای ایجاد انگیزه و توجیه اقتصادی سرمایه‌گذاری کند یا شرایطی را برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی فراهم کند که البته در بخش‌هایی این حمایت انجام شده است. در حوزه پیام‌رسان‌های داخلی باید خدماتی در نظر گرفته شود تا برای صاحبان این پیام‌رسان‌ها صرفه اقتصادی داشته باشد تا بتوانند برنامه‌ای برای پنج سال خود داشته باشند.
نباید با قطع اینترنت، مشکلی در ارائه خدمت ایجاد شود
این عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با اشاره به تهدید قطع اینترنت از طرف کشوری مانند آمریکا، تصریح کرد: ما باید آمادگی داشته باشیم در صورت قطع اینترنت اگر خدمات‌دهنده و خدمت‌گیرنده در داخل کشور هستند، مشکلی برای شبکه و ارائه خدمت وجود نداشته باشد.
جلیلی به وظیفه دیگر بخش‌ها در حوزه شبکه ملی اطلاعات اشاره کرد و افزود: به طور مثال در حوزه محتوا صدا و سیما که مسوولیت صوت و تصویر فراگیر را بر عهده گرفته، اگر امروز در دوران کرونا مردم به اندازه کافی سرگرمی در اختیار ندارند و محتوای ناهنجار خارجی را استفاده کنند اشکال از صدا و سیما است.
وی به وضعیت مبهم تنظیم‌گری خدمات نوین اشاره کرد و گفت: در حال حاضر مشخص نیست تنظیم‌گری خدمات نوین بر عهده چه بخشی است و نیاز به تعاملی بین وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی و شورای عالی فضای مجازی برای تعیین تکلیف این حوزه وجود دارد.
بیشتر بخوانید: نظرسنجی صداوسیما: ما از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی محبوب تریم!
این عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با اشاره به تلاش وزارت ارتباطات برای ارائه سرویس بهتر در برنامه شاد، گفت: وزارت ارتباطات زمینه ارائه خدمات به جمعیت ۱۰ میلیونی را فراهم کرده است و من قبل از گلایه از وزارت ارتباطات در این حوزه از مرکز ملی فضای مجازی گلایه کردم، زیرا این مرکز باید هماهنگی بین متولیان این حوزه را برای ارائه خدمت بهتر فراهم کند. خیلی از دانش‌آموزان در دورترین نقاط کشور می‌خواهند از خدمات شاد بهره‌مند شوند، اما به محض اختلال در این برنامه از پیام‌رسان خارجی استفاده می‌کنند که این بسیار خطرناک است.
جلیلی با اشاره به رشد فناوری، نیاز مردم، کرونا و رقبای سخت، تاکید کرد: این موارد در کنار هم، عرصه را برای ما در حوزه فضای مجازی سخت کرده است.
امنیت و تاب‌آوری شبکه ملی اطلاعات مهم است
وی انتقاد‌ها در این حوزه را وارد دانست و افزود: امنیت و تاب‌آوری شبکه ملی اطلاعات به عنوان یک شبکه حیاتی بسیار مهم است و اینکه در تجهیزات زیرساخت این شبکه تجهیزات آمریکایی داریم یعنی تاب‌آوری مناسبی ندارد البته وظیفه وزارت ارتباطات هم احیای صنعت داخلی نیست و این مسئله مشترک همه کشور است.
این استاد دانشگاه صنعتی شریف، وضعیت خرید الکترونیکی کالا، تولید اپلیکیشن‌ها و مسیریاب‌ها را در کشور مناسب ارزیابی کرد و گفت: صادرات و واردات پهنای باند به نسبت تولید در کشور در مقایسه با کشوری مانند کره جنوبی وضعیت مناسبی ندارد.
وی درباره فعالیت شبکه‌های اجتماعی خارجی، افزود: این شبکه‌ها بر اساس مصوبات سال ۹۶ می‌توانند با دریافت مجوز در کشور فعالیت کنند.
جلیلی به عنوان یک عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با اعلام اینکه ما ۱۰۰ درصد با قطع اینترنت مخالفیم، تصریح کرد: هیچ‌کس در جمهوری اسلامی فقط قائل به شبکه ملی اطلاعات نیست و ما همه نیاز به اینترنتی بسیار خوب داریم و همین‌طور که لحظه‌ای قطعی برق زندگی ما را دچار اختلال و تاریکی می‌کند، ما اینترنت بدون قطعی را به عنوان یکی از خدمات شبکه ملی اطلاعات در تمام نقاط جغرافیایی کشور نیاز داریم و واجب است.
همه در جعلی بودن عنوان اینترنت ملی، اتفاق نظر دارند
همچنین حمید فتاحی -معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- با بیان اینکه بیش از ۱۴ سال از طرح موضوع شبکه ملی اطلاعات می‌گذرد، گفت: در طول این سال‌ها این شبکه با عناوین و اسامی مختلف مانند اینترنت ملی که امروز همه در جعلی بودن این عنوان اتفاق نظر دارند تا شبکه ملی اینترنت برای این مفهوم استفاده شده است.
وی با اشاره به برنامه آموزشی شاد و استفاده فراگیر از آن، افزود: با توجه به شرایط و زمان راه‌اندازی، این برنامه قابل قبول است، اما نسبت به آنچه که باید باشد نقص‌هایی دارد و باید ببینیم وقتی کاربری در مواجه با برنامه‌ای مانند شاد به مشکل برمی‌خورد، اشکال به کجا برمی‌گردد. امروز در کشور هر کجا نقصی در پلتفرمی یا برنامه‌ای وجود داشته باشد عنوان می‌شود که شبکه ملی اطلاعات مشکل دارد یا کامل نیست.
مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت به استاندارد‌های تدوین‌شده در سند شبکه ملی اطلاعات اشاره کرد و افزود: وزارت ارتباطات بر اساس همین اسناد تدوین‌شده در شورای عالی فضای مجازی توانست عقب‌ماندگی چندین ساله در حوزه توسعه زیرساخت‌ها را انجام دهد به طوری که در سال ۹۲ کمتر از ۳۰۰ هزار کاربر در حوزه پهن باند داشتیم، اما هم‌اکنون بیش از ۷۰ میلیون کاربر موبایل و ثابت از این خدمات استفاده می‌کنند.
نارضایتی از یک پلتفرم به معنی کم‌کاری در شبکه ملی اطلاعات نیست
فتاحی، به خدمات بانکی، ویدیویی و خرید و فروش کالا به عنوان سرویس‌هایی که در بستر شبکه ملی اطلاعات ارائه می‌شود اشاره کرد و گفت: بخشی از خدمات نیز به توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات مانند خدمات ابری، دیتاسنتر‌ها و پلتفرم‌ها برمی‌گردد که در کشور انجام شده است. اینکه کاربری از پلتفرمی یا برنامه‌ای نارضایتی داشته باشد به معنی کم‌کاری در اجرای شبکه ملی اطلاعات نیست و باید بررسی شود چه میزان از این نارضایتی به عملکرد در حوزه این شبکه و چه میزان به عملکرد بخش‌های دیگر در این حوزه برمی‌گردد.
وی با اشاره به تکالیف وزارت ارتباطات در حوزه شبکه ملی اطلاعات، تصریح کرد: نمی‌توانیم از این وزارتخانه در حوزه محتوایی و فرهنگی انتظاراتی داشته باشیم چرا که تکلیفی در این حوزه ندارد.
پلتفرم‌هایی با کاربران ده‌ها میلیونی در شبکه ملی اطلاعات خدمت می‌دهند
معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به مشکلات شاد اظهار کرد: اینکه خانواده‌ای یا دانش‌آموزی در گوشه‌ای از کشور به دلیل مشکلات این برنامه از وزارت ارتباطات انتقاد کند، حق دارد و مشکلی نیست، اما اینکه نخبگان و افراد صاحب فکر و رسانه که می‌دانند مشکلات در شاد یا پلتفرم‌های دیگر مربوط به وزارت ارتباطات نیست، اما این مشکلات را به وزارت ارتباطات نسبت دهند و متهم کنند، درست نیست.
فتاحی به تفاوت وضعیت زیرساخت‌ها قبل از سال ۹۳ و بعد از آن اشاره کرد و افزود: در حال حاضر خدمات بانکداری الکترونیک، مسیریاب‌ها، خدمات حمل و نقل اینترنتی و VODها که کاربران چند ده میلیونی دارند بر بستر شبکه ملی اطلاعات سرویس می‌دهند و اگر امکان ارائه این خدمات از سرویس‌دهندگان ایرانی وجود نداشت تمام این خدمات از طرف سرویس‌دهندگان خارجی ارائه می‌شد و از اقتصاد، اشتغال و دانش آن محروم بودیم و مشکلات بسیاری در حوزه مختلف ایجاد می‌کرد.
وی با اشاره به راه‌اندازی مرکز داده شهید سلیمانی برای ارائه خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات، تاکید کرد: این در حالی است که بر اساس اساسنامه شرکت ارتباطات زیرساخت این کار در قالب وظیفه این شرکت نیست و باید بخش خصوصی انجام دهد، همین طور که در بخش خدمات ابری، دیجیتال و دیتاسنتر‌ها ورود کرده و توانسته است موفق باشد. همین شرکت‌ها وارد کسب‌وکار پیام رسان‌ها نشدند و همین موضوع نشان می‌دهد که مشکل زیرساختی وجود ندارد و مشکل در جای دیگری است که باید بررسی شود.
شبکه ملی اطلاعات از سوی مرکز ملی فضای مجازی رصد می‌شود
معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات تصریح کرد: اینکه صدا و سیما گزارش آنچنانی تهیه کند که مثلا شبکه ملی اطلاعات در حد ۲۰ یا ۲۵ درصد انجام شده است نشان از بی‌انصافی و غرض‌ورزی سیاسی است چرا که تمام اقدامات ما در حوزه شبکه ملی اطلاعات از طرف مرکز ملی فضای مجازی رصد می‌شود و گزارش‌ها به این مرکز ارائه شده است.
فتاحی اختلاف مبانی را باعث برداشت‌های متفاوت از میزان پیشرفت کار در شبکه ملی اطلاعات عنوان کرد و افزود: تمام متولیان و بخش‌های مختلف بدون جانب‌گیری‌های سیاسی در این حوزه با هم تلاش کنند تا زیست‌بوم این حوزه شکل بگیرد، زیرا همه و به‌خصوص بخش خصوصی و فعالان این حوزه در ابتدا منتفع می‌شوند.
وی تصریح کرد: ما در حوزه زیرساخت‌ها که وظیفه وزارت ارتباطات بوده، در حدود ۸۰ درصد کار را انجام داده‌ایم، اما اگر از منظر حکمرانی و زیست‌بوم فضای مجازی نگاه کنیم در حدود ۳۰ درصد در کشور کار شده است که بخش‌های دیگری از دولت و حاکمیت نیز در این بخش مسوولیت دارند.
رییس هیات مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت با اشاره به رشد ۱۰۰۰ درصدی ترافیک شبکه ملی اطلاعات نسبت به سال ۹۶، افزود: تنها مشکلی که دوستان منتقد اشاره می‌کنند پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی است که باید در جای دیگری پیگیری شود.
هرچه خدمات ارائه شود، کاربران انتظار خدمات بهتری دارند
فتاحی با تاکید به اینکه هر چقدر خدمات ارائه شود کاربران انتظار خدمات بهتری دارند، گفت: به دلیل اینکه سطح خدمات به صورت دائم در حال توسعه است توقع مردم نیز افزایش می‌یابد و پاسخ به این انتظارات بر عهده بخش فناوری اطلاعات و بخشی نیز بر عهده اپراتور‌ها است که باید به طور دائم خدمات خود را توسعه دهند.
وی با اشاره به جبران عقب‌ماندگی در این سال‌ها، افزود: هم‌اکنون موضوع ۵G در دنیا مطرح شده که ایران نیز همزمان در حال بهره برداری آزمایشی از این تکنولوژی و استفاده از آن است.
مدیر عامل شرکت ارتباطات زیرساخت به تجهیز ۸۰ درصد روستا‌های کشور بر اساس برنامه ششم توسعه اشاره کرد و گفت: این کار با سرعت بسیار خوبی در این دولت پیش رفته و با پیگیری‌های شخص وزیر ارتباطات و همکاری مجموعه‌های مسوول این حوزه تا پایان سال جاری این موضوع محقق می‌شود.
فتاحی یکی دیگر از موضوعات در اسناد شبکه ملی اطلاعات را امنیت کاربران و استقلال آن عنوان کرد و افزود: بر اساس این مصوبات تدابیری در حوزه امنیت شبکه مانند سامانه‌های دژپا ایجاد شده که متشکل از زنجیره‌ای از ابزار امنیت شبکه است و بسیاری از حملات هدف‌گذاری‌شده به کسب‌وکار‌ها و پلتفرم‌های این حوزه با همکاری سازمان فناوری اطلاعات و شرکت ارتباطات زیرساخت خنثی شده است.
وی با اشاره به فعالیت پلتفرم‌های ملی و فراگیر در کشور، تصریح کرد: زمانی که پلتفرمی به صورت ملی و فراگیر خدمات ارائه می‌دهد حاکمیت وظایفی را برای حفظ و صیانت از آن در حوزه‌های سیاست‌گذاری‌های زیرساختی، مالیاتی، حقوقی و بیمه دارد تا این پلتفرم‌ها بتوانند وارد حوزه صادرات شوند که اتفاق مهمی در زیست‌بوم فناوری اطلاعات در کشور است.
محل حل اختلاف‌ها و گلایه‌ها، مرکز ملی فضای مجازی است
معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات محل حل اختلاف‌ها و گلایه‌ها در این حوزه را مرکز ملی فضای مجازی عنوان کرد و گفت: باید تمام نظرات و اشکالات به جای اینکه در فضای رسانه‌ای مطرح شود در جایگاهی تخصصی عنوان و حل شود. ما نسبت به تکالیف خود کم کاری نداشته‌ایم و بقیه بخش‌ها به کمک ما و فضای مجازی بیایند.
مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، تصریح کرد: قانون ۹۰ ساله تجارت مناسب شرایط حال حاضر فضای مجازی و پلتفرم‌های این حوزه نیست و در موضوعات حقوقی و قضایی و رسانه‌ای نیز باید با شرایط امروز متناسب باشد و اگر کمی از موضوع زیرساخت به سمت حل این مشکلات برویم و کم‌کاری‌ها را ببینیم اتفاقات خوبی رخ می‌دهد و مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد.