اقتصاد۲۴ - صنعت بیمه طی سال‌های اخیر در جهان رشد قابل توجهی را تجربه کرده است. با خروج از بحران مالی سال ۲۰۰۸، پوشش بیمه‌ای در کشور‌های در حال توسعه رشد چشمگیری داشته است و کشورهایی، چون ایران، امارات، چین و فلسطین از جمله کشورهایی با نرخ رشد بالا در صنعت بیمه به شمار می‌روند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که حق بیمه تولیدی در کشور ما طی پنج سال آینده به حدود ۱۹ میلیارد دلار خواهد رسید که در مقایسه با سایر کشور‌ها رشد بسیار قابل توجهی محسوب می‌شود. این رشد از سال ۲۰۱۵ به ویژه در رشته‌های غیر زندگی آغاز شد.
روند رشد ایران و جهان
آمار‌های بیمه مرکزی نشان می‌دهد که طی ۱۰ سال گذشته میزان حق بیمه تولیدی در جهان رشد بسیار کندی، به ویژه در رشته‌های زندگی داشته است. با این حال در سال ۲۰۱۸ به واسطه رشد یکباره حق بیمه‌ها در ایالات متحده میزان حق بیمه تولیدی در جهان تنها در طول یک سال از کمی بیش از ۲ هزار میلیارد دلار به مرز ۳ هزار و ۳۰۰ میلیارد دلار نزدیک شد. این رقم نشان‌دهنده ظرفیت چشمگیر ایالات متحده در حوزه بیمه است. بیمه زندگی در جهان طی این دوره از حدود ۲۶۰۰ میلیارد دلار به مرز ۳ هزار میلیارد دلار نزدیک شد که حاکی از روند کند رشد صنعت بیمه در این رشته است.
این در حالی است که در کشور ما حق بیمه زندگی از ۴۵۲ میلیون دلار در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۷/۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ رسید. در رشته‌های غیر زندگی نیز رشد حق بیمه تولیدی به طور قابل توجهی بالاست و از حدود ۲/۵ میلیارد دلار به بیش از ۱۰ میلیارد دلار رسیده است (شکل ۱).
سرانه حق بیمه تولیدی در ایران، اما فاصله چشمگیری با جهان دارد. سرانه حق بیمه زندگی در ایران در سال ۲۰۱۹ تنها نزدیک به ۱۶ دلار برآورد شده است؛ در حالی که این رقم در جهان به بیش از ۳۷۰ دلار می‌رسد؛ یعنی چیزی بیش از ۲۵ برابر ایران. در رشته‌های غیر زندگی، اما سرانه کشور به طور چشمگیری بالاتر است و با رشد چشمگیری که از سال ۲۰۱۵ آغاز شد، به مرز ۱۳۰ دلار در سال ۲۰۱۹ رسید که تقریباً یک‌سوم حق بیمه رشته‌های غیر زندگی در جهان است. بالا بودن سرانه حق بیمه تولیدی غیر زندگی در کشور ما به واسطه قیمت بسیار بالای خدمات و خودرو در مقایسه با سایر کشور‌هاست. در حال حاضر، به واسطه قیمت‌های افسارگسیخته خودرو، صنعت بیمه نیز به ناچار حق بیمه را در رشته‌های مرتبط افزایش داده است (شکل ۲).
حق بیمه در ۲۰۲۴
پیش‌بینی روند تغییرات حق بیمه تولیدی در کشور‌های مختلف بر اساس میانگین متحرک چهار ساله نشان می‌دهد که در کشور‌های در حال توسعه به واسطه نرخ پایین نفوذ بیمه، ظرفیت بالایی در افزایش تولید حق بیمه وجود دارد. طی ۱۰ سال گذشته حق بیمه تولیدی در کشور فلسطین و ایران و تا حدودی امارات رشد چشمگیری را تجربه کرده است. میزان حق بیمه تولیدی در کشور فلسطین از حدود ۱۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ به مرز ۲۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ رسیده و با فرض ادامه روند می‌توان پیش‌بینی تولید ۲۷ میلیارد دلار حق بیمه را در سال ۲۰۲۴ برای این کشور متصور شد.
حق بیمه در کشور ما در سال ۲۰۱۰ در حدود ۵/۵ میلیارد دلار و برابر با حق بیمه تولیدی امارات است که نیمی از حق بیمه تولیدی کشور فلسطین است. با افزایش تولید حق بیمه در کشور، ایران تنها طی هشت سال از ترکیه پیشی گرفته و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۰ نیز از امارات پیشی بگیرد. رشد چشمگیر حق بیمه در کشور ما نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۴ میزان حق بیمه تولیدی کشور به مرز ۲۰ میلیارد دلار خواهد رسید و فاصله‌مان را با ترکیه و عربستان به طور چشمگیر افزایش خواهد داد. در همین دوره به نظر می‌رسد ترکیه کاهش حق بیمه را در سال‌های آتی تجربه کند (شکل ۳).
در کنار کشور‌های در حال توسعه، در کشور‌های پیشرفته به جز انگلستان و چین که اخیراً به کشوری پیشرفته تبدیل شده است، حق بیمه تولیدی تمایلی برای افزایش نشان نمی‌دهد. در ژاپن حق بیمه تولیدی طی سال‌های گذشته روندی نزولی داشته و در انگلستان با شیب بسیار کم افزایش یافته است. با این حال به نظر می‌رسد انگلستان افزایش چشمگیری در سال‌های آتی بر اساس تغییرات صنعت بیمه تجربه کند و در سال ۲۰۲۴ بالغ بر ۵۰۰ میلیارد دلار حق بیمه تولید کند. در کره جنوبی نیز به نظر می‌رسد در سال‌های آتی روند نزولی حق بیمه تولیدی را شاهد باشیم و این کشور نتواند مرز ۲۰۰ میلیارد دلار را پشت سر بگذارد (شکل ۴).
سرانه حق بیمه: فلسطین به کشور‌های پیشرفته خواهد پیوست
آمار‌های سرانه حق بیمه نشان می‌دهد که در بین کشور‌های منتخب، دو کشور چین و فلسطین رشد بسیار چشمگیری در سرانه حق بیمه تولیدی را تجربه کنند. با این تفاوت که کشور فلسطین سرانه حق بیمه تولیدی بیش از سه هزار دلار را در سال ۲۰۲۴ تجربه خواهد کرد و چین تنها به سرانه ۶۰۰ دلار بسنده خواهد کرد. این ارقام نشان می‌دهد که کشور فلسطین با توجه به جمعیت خود در سال ۲۰۲۴ سرانه‌ای هم‌تراز با کشور‌های پیشرفته خواهد داشت. در کشور امارات نیز سرانه حق بیمه از کشور‌های همسایه به طور قابل توجهی بالاتر است؛ اما نسبت به کشور فلسطین، این کشور سرانه‌ای بسیار پایین‌تر در سال ۲۰۱۹ داشته است. در عربستان سرانه حق بیمه تولیدی از سال ۲۰۱۵ روند کاهشی داشت و به نظر می‌رسد در سال‌های آتی نیز به همین روند ادامه دهد. ترکیه نیز روند نزولی قابل توجهی را تجربه کرده است و به نظر می‌رسد سرانه حق بیمه تولیدی در این کشور در سال ۲۰۲۴ به کمتر از ۱۰۰ دلار برسد. این در حالی است که در ایران سرانه حق بیمه از کمتر از ۱۰۰ دلار در سال ۲۰۱۵ به بیش از ۱۶۰ دلار در سال ۲۰۱۹ رسیده است و به نظر می‌رسد در سال ۲۰۲۳ از مرز ۲۰۰ دلار عبور کند (شکل ۵).
در بین کشور‌های پیشرفته همچون آلمان، کره، ژاپن و انگلستان، سرانه حق بیمه تولیدی روند‌های متفاوتی دارد. یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر سرانه نرخ رشد جمعیت است که در برخی از کشور‌ها همچون ژاپن روندی منفی دارد و در نتیجه سرانه حق بیمه روندی افزایشی خواهد داشت. بر اساس آمار‌های بیمه مرکزی ایران حق بیمه سرانه در کشور‌های پیشرفته روند‌های متفاوتی دارد و به نظر می‌رسد در سال‌های آتی نیز همین روند‌ها حاکم باشند. حق بیمه سرانه در ژاپن در سال ۲۰۱۲ به بیش از پنج هزار دلار رسید؛ اما با روند نزولی مواجه شد و در سال ۲۰۱۷ به کمتر از سه هزار و ۵۰۰ دلار رسید. با این حال، به نظر می‌رسد در این کشور سرانه حق بیمه دوباره افزایش یابد و در سال ۲۰۲۴ به مرز چهار هزار دلار برسد. در آلمان و انگلستان نیز افزایش حق بیمه سرانه پیش‌بینی می‌شود؛ اما به نظر می‌رسد در کره جنوبی سرانه حق بیمه در سال‌های آتی افزایش چندانی را تجربه نکند (شکل ۶).
ضریب نفوذ بیمه: فلسطین در صدر، آلمان در قعر
در بین کشور‌های منتخب، کشور فلسطین با نرخ ضریب نفوذ بیش از پنج درصد در سال ۲۰۱۹ اختلاف قابل توجهی را نسبت به سایر کشور‌های منطقه همچون عربستان و ترکیه (نرخ نفوذ کمتر از ۵/۱ درصد) را نشان می‌دهد. چین نیز از نظر نرخ نفوذ بیمه در بین کشور‌های در حال توسعه قرار دارد و با نرخ کمتر از پنج درصد فاصله چشمگیری با کشور‌های توسعه‌یافته دارد. در بین کشور‌های منتخب، پیش‌بینی می‌شود دو کشور ایران و فلسطین نرخ نفوذ بیمه را تا سال ۲۰۲۴ به طور چشمگیری افزایش دهند و ایران بتواند مرز نرخ نفوذ سه درصد را رد کند. فلسطین نیز تا سال ۲۰۲۶ به مرز شش درصد نزدیک خواهد شد که برابر با نرخ نفوذ آلمان در سال ۲۰۱۸ است (شکل ۷).
در بین کشور‌های پیشرفته ضریب نفوذ بیمه در کشور آلمان بسیار کمتر از ژاپن، انگلستان و کره جنوبی است؛ اما پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آتی این کشور نیز ضریب نفوذ هفت درصد را در سال ۲۰۲۴ شاهد باشد. این در حالی است که ضریب نفوذ در انگلستان تا سال ۲۰۱۷ به شدت کاهش یافته و به کمتر از ۱۰ درصد رسیده است؛ اما رشد ضریب در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ نشان از آغاز افزایش ضریب نفوذ در این کشور است. در کره جنوبی ضریب نفوذ بیمه به طور چشمگیری بالاست و در سال ۲۰۱۶ به بیش از ۱۲ درصد رسید؛ اما روند کاهشی قابل توجه نشان می‌دهد که این کشور ممکن است در سال ۲۰۲۴ ضریب ۹ درصد را تجربه کند.
فاصله چشمگیر ایران با جهان
آمار‌های بیمه مرکزی نشان می‌دهد که کشور ما در مقایسه با کشور‌های پیشرفته و کشور‌های در حال گذار از ضریب نفوذ بسیار پایین در بیمه برخوردار است. پایین بودن ضریب نفوذ در کشور ما ناشی از پوشش بیمه‌ای پایین است؛ بنابراین، ایران پتانسیل بسیار بالایی در افزایش ضریب نفوذ بیمه دارد که این افزایش در سال‌های اخیر، خود را به خوبی نشان داده است. از طرف دیگر، کاهش ارزش پول ملی یکی از عوامل مهم در کند شدن ضریب نفوذ بیمه در کشور است. گرچه آثار سوء تورم و کاهش ارزش پول ملی در تمامی جنبه‌های اقتصادی نمود می‌یابد؛ اما در حوزه خدمات همچون بیمه بیشترین تأثیر را دارد، زیرا بخش خدمات تأثیرپذیری کمتری از نرخ‌های خارجی دارد.
با توجه به پیش‌بینی‌ها، به نظر می‌رسد کشور‌های توسعه‌یافته از نظر پوشش بیمه‌ای به حد اشباع رسیده‌اند و تنها عوامل مداخله‌کننده در حق بیمه تولیدی می‌تواند فرآیند‌ها و قوانین جدید یا کشف رشته‌های جدید بیمه مانند بیمه سایبری باشد.